§ 7. Қазақстандапсихология ғылымынын даму жолы Психология ғылымына тікелей. қатысты болмағаны-мен, адамның жан дүниесі жөніндегі пайымдаулар мен ой-
пікірлер Қазақстанда ете ерте кездерден бастау алып, ХУ--ХІХ ғасырлардағы қазақ халқы ғұламаларының, арартушы-
демократтарының туындыларында айтарлықтай көрініс берді. Ал одан бұрынғы дәуірлерде акын-жыраулардың өлең-
толғауларында, билердің шешендік сөздері мен халықтық н
ақылдарда е л намысын найзаның ұшымен, білектің күшімен
қорғаған батырлардын отаншылдық істерінде адам жан дүниесінің жұмбақтарына терең бойлап, болашақ ұрпақка
тағылым берерлік мол рухани қазына жатқандығы қазіргі кезде әр тарапты зерттеліп, белгілі жүйеге келтірілуде.
Аса көрнекті ғалым Ш. Уәлиханов шырармаларында халықтың рухы оньщ таным-каным түсініктерімен тығыз
ұштастырылады,
Ы. Алтынсарин еңбектері этникадық және балалар психологиясы-
ның қыр-сырына толы деуге болады. Сондай-ақ, Абай туындылары да туған халкының жан дүниесіне тән
қарапайым сезімнен бастап кемеңгерлік ақыл-ой шыңына дейінгі мәселелерді егжей-тегжейді қамтиды. Ал
Сұлтанмахмұт Торайғыров жан мен тән ылғи да бірлікте, байланыс-ты болады деген орынды сөз қалдырып, “Дене
азыққа тоюдан жан ержетер жан ержетіп, дүниенің сырын табар” дейді. Ол адамның
тәиімен бірге оның жаны да, ақыл-
ойы мен сана-сезімі де өсіп, жетіліп отырады, олардың негізі — тәнде, адам өлгеннен кейін онда қимыл да, сезім де, жек
көру де, махаббат та, өмір де жоқ, яғни бір сөзбен айтқанда, тәннеи бөлінген жанда еш уақытта өмір болмайды деген
реалистік қорытынды жасады. Осы бағыттағы психологиялық ой-толғаулар мен пайымдау-түсініктер Шәкәрім
Құдайбердіұлы мен өзге де ағартушы-демократтарда, ақын-жырауларда көп кездеседі.
Кеңестік кезеңде де Қазақстандағы психология ғылымының өрісі кеңейіп, оның аясы халыққа білім беру, тәлім-
тәрбие істерінің мақсат-міндеттерімен сабақтасты. Жүсіпбек Аймауытовтың “Пснхология” оқулығы мен “Жан жүйесі
және өнер тандау” деген туындысы — психология пәні бойынша таза ана тілімізде жазылған бірден-бір алғашқы еңбек.
1920—1930 жылдары А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев, М. Дулатовтардың оқу-ағарту, тәлім-тәрбие істерімен өзара
ұштастырылган ұлттык сипаттағы психологиялық ой-пікірге толы терең мәнді ең-бектер жазғаны белгілі, Сояымен
қатар,
С. Балаубаев, Т, Тәжібаев, М. Мұқанов, А. Темірбеков, Ә. Ситдықов, Е Суфиев тәрізді психолог мамандардың
ғылыми зерттеулер жүргізген мәселелері, тақырьштары сан алуан. Қорыта айтқанда, Қазақстандагы психология ғыльшы
сан-салаға тарамдалып, қанатын кеңінен жайып өркендеп келе жатқан ғылыми пәндер қатарына жатады.
29
