4. Йод саны Йод саны 100 гр майға немесе өзге зерттелінетін өнімге екі еселенген
байланыстар бойынша қосыла алатын йод граммдарының мөлшерімен
анықталады. Йод санын анықтау үшін йод хлоридінің –
ICI, йод бромидінің
-
IBr ерітінділерін немесе алмас ерітіндісіндегі йодты қолданады, олардың
спирттердегі немесе өзге еріткіштердегі йод ерітінділерімен салыстарғанда,
реакциялық қабілеті зор. Йод саны май қышқылдарының қанықпағандығының
өлшемі болып табылады. Ол кеуіп жатқан
майлардың сапасын бағалау үшін
едәуір маңызды.
Зерттелінетін заттың дәл өлшемесін (әдетте 0,01
-
0,5г) берік кептелген
тығыны бар, сыйымдылығы 250
-
300 мл құрғақ колбаға салады, хлороформның
10 мл
-
де ерітіп, 25 мл йод бромидінің ерітіндісін қосады. Колба ішіндегі
заттарды араластырады, тығынмен қаттылап жауып, 1 сағатқа қараңғы жерде
қалдырады. Бұл уақыт өткен соң реакциялық масса күңгірт болып қалуы тиіс.
Егер сұйықтық түссізденсе немесе әжептеуір ақшылданса, тәжірибені заттың
азырақ өлшемесімен қайталайды.
Одан кейін 20 мл калий йодиді ерітіндісін
және шамамен 100 м суды қосып, ақшыл
-
сары түске дейін натрий
тиосульфатының 0,1н ерітіндісімен титрлейді, содан соң крахмал қосып,
түссізденгенше титрлейді. Параллельді түрде бақылау тәжірибесін жүргізеді,
йод саны мына формула бойынша анықталады:
Йод саны
мұнда
–
бақылау тәжірибесінде титрлеуге кеткен натрий тиосульфатының
0,1н ерітіндісі, мл;
–
зерттелінетін затты титрлеуге кеткен натрий
тиосульфатының 0,1н ерітіндісі, мл; а –
зат өлшемесі, г; 0,01269 –
натрий
тиосульфатының массалық қоюлығының номиналды мәні. Йод хлоридінің
85
көмегімен талдау жүргізу жоғарыда жазылғаннан мыналармен ерекшеленеді:
хлороформ орнына эфир алынады, ал ICI қосылғаннан кейін ұсталым 1
-3
минутты құрайды.