-кесте Бiлiм TYрлерiн салыстыру

7 -Т А Р А У
Метатаным жэне окыту
Флавелл (1985) метатанымта мынадай аныктама бередi:
«Метатаным деген не? Отан жалпылама, 61рак; кез келген танымдык аспектне катысты 
танымдык эрекет немесе 6ш м деген шектеул аныктама 6ершп келд1 ... Оны метатаным 
деп атау се6е61 - ол «таным туралы таным». Метатаным дагдылары кептеген танымдык 
эрекеттер кезшде акпаратты ауызша жетк1зу, ауызша сенд1ру, ауызша тусшу, окып тусшу, 
жазу, ттлщ игеру, туйсш, зейш, жад, про6леманы шешу, элеумелтк таным жэне тагы 6ас- 
ка езщдк 6шм мен езшдак 6акълау сиякты мадызды рел аткарады» (р. 104).
Метатаным бiр-бiрiмен езара 6айланысты дагдылардан турады (Dimmitt & 
McCormick, 2012). Бiз тапсырманы орындау Yшiн кандай дагдылар, тэсiлдер немесе 
ресурстар кажет екенш бiлуiмiз керек. Бутан мэттннщ негiзгi ойын аныктауды, акпа­
ратты кайталауды, ассоциациялар немесе 6ейнелер калыптастыруды, жад тэсiлдерiн 
колдануды, 6асты ойды жазып алуды жэне тест жазу тэсшдерш колдануды да жаткы- 
зуга 6олады. Бiз сондай-ак тапсырманы дурыс орындау Yшiн 6ул дагдылар мен тэсш- 
дердi кашан жэне калай колдануды да бiлуiмiз керек. Мундай 6акылау эрекеттерiне 
тYсiну денгейш тексеру, нэтижеш 6олжай бiлу, уакытты калай Yнемдеу мэселелерi, 
киындыкты жену максатында 6аска эрекеттерге ауысу да жатады (Baker & Brown, 
1984). Ягни тапсырманы орындау кезiнде метатанымдык эрекет деп декларативттк, 
поцедуралык жэне шартты бiлiмдi жоспарга CYЙене отырып колдануды айтамыз 
(Schraw & Moshman, 1995). Метатанымдык дагдылар про6леманы шешу мен сыни 
ойлаута кемектесе алады (Dimmitt & McCormick, 2012; Kuhn, 1999) (осы тарауда ке- 
йiнiрек сез 6олады) жэне езiндiк окыту Yшiн де ерекше манызта ие (Azevedo, 2009; 
Efklides, 2006; Chapter 10).
Метатаным окытудын 6арлык кезендерiнде орын алады (Efklides, 2006). Бiлiм 
алута дейiн окушылар ездерiнiн материалмен таныстыты жэне онын киындыты, ол 
туралы бiлетiнi, отан кызыгуы, унатуы туралы сезiмдi 6астан етк1зумен катар, езде- 
рi Yшiн кай тэсiл онтайлы жэне канша уакыт кетедi деген мэселелердi шеше алады. 
Тапсырманы орындау 6арысында окушылардын метатанымдык процестерi тапсыр- 
манын кYPделiлiк денгейiн, оны орындау Yшiн каншама ен6ек етiлетiнiн жэне канша 
уакыт кететтнш, сондай-ак тэсшдщ тиiмдiлiгiн аныктаута кемектеседi. Тапсырманы 
орындау Yстiнде сэл демалтанда немесе аяктатанда окушыларда ездерiне деген сенiм 
пайда 6олады. Олар тапсырманын орындалу денгеине кенiлдерi толып, тапсырманы 
lim i жаксы керiп кетедi, сонымен катар тапсырманьщ каншалыкты дурыстытын та- 
нымдык туртыдан 6аталайды.
Метатанымдык дагдылар 6аяу дамиды (Dimmitt & McCormick, 2012). Жас 6ала- 
лар тYрлi тапсырмалар кандай танымдык процестердi камтитынын бiлмейдi. Мысалы, 
олар ездерiнiн ойлауды кажет ететш тапсырмаларды орындатанын тYсiнбейдi немесе 
не жайында ойлатанын айтып 6ере алмайды (Flavell, Green, & Flavell, 1995). Олар ду­
рыс уйымдастырылматан жэне 6ейтаныс материалдан туратын параграфтарды туан у 
киын екенiн бiлмейдi (Baker & Brown, 1984). Дермизаки (2005) екiншi сынып окушы- 
ларынын метатанымдык датдыларды колдантанымен, 6ул олардын езiндiк 6акылау 
эрекеттерiмен 6айланысты 6олматанын аныктады. Эрекеттердi 6акылау эдетте жас 
6алалардан геру ересек 6алаларта тэн. Алайда ересектер ездерш н тYсiну денгейiн 6а- 
кылай бермейдi жэне мэтiндi каншалыкты жаксы тусшгенш аныктай алмайды (Baker, 
1989). Кдрапайым бiлiм алушылармен салыстыртанда, дарынды 6алалардын метата­
нымдык мYмкiндiгi жотары 6олады (Snyder, Nietfeld, & Linnenbrink-Garcia, 2011).

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: