Г. С. Балтабаева Тәуелсіздік кезеңіндегі
жүктеу/скачать 1,57 Mb. Pdf көрінісі
|
baltabaeva g tuelsizdik kezenindegi kazak prozasy
|
1.3. Қазіргі қазақ әңгімесіндегі әлеуметтік символика «Тәуелсіздік жылдар» деп аталатын кезеңнен басталған жаңашыл пайымдаулар рухани түлеудің жаңа бір кезеңі болды да, қазақ әдебиетіне көркем ойлаудағы жаңа ұстанымдарды алып келді. 1991-2009 жылдар көлемінде қазақ прозасында әлемдік өзгерістер мен қоғамдағы қайшылықтар, атап айтар болсақ, саяси, әлеуметтік-философиялық, рухани-психология- лық мәселелер түрлі формада көрініс тапты. Осындай жоталы- 43 жоталы проблемалар адам болмысына әлеуметтік пайыммен анағұрлым тереңірек, жан-жақтылық тұрғысынан келудің, қо- ғамдық құрылыста қалыптасқан қатынастарға сыншылдық по- зициядан үңілудің нәтижесінде туған. Мысалы, М.Мағауиннің «Құмырсқа қырғын», «Коммунистік реализм», «Ұлт-аралық жанжал», «Қасқыр – Бөрі», «Қисық ағаш», «Қос Ағаш», Т.Нұрмағамбетовтің, Ә.Асқардың, А.Алтайдың т.б. шығарма- лары әлеуметтік өмірдің ең бір өзекті мәселелеріне, қоғамның рухани келбетін шамалауға сыншылық-философиялық тұрғыдан келді. Бұл жазушылардың өз қоғамының саяси-рухани норма- ларын терістеу философиясы шығармаларындағы сыншылдық пафосқа нұқсанын тигізе алған жоқ. Әдебиетіміздегі жануарлар, хайуанаттар өмірін, жәндіктер тіршілігін суреттейтін философиялық шығармаларды қарастыр- ғанда көрнекті қаламгер М.Мағауиннің шығармаларын ерекше бағалауға болады. Жазушының кейінгі жазған шығармаларының көбінде жа- намалап немесе астарлап болсын ұлт тағдыры, рухани құнды- лықтар ұлттық таным тұрғысынан дәріптеліп, суреттелуімен қа- тар қазақы менталитетімізге тән кейбір келеңсіздіктер, аяушы- лық, адамшылық сияқты сезімдердің аяққа тапталуы, мақсат- сыз, мағынасыз саясатқа деген шарасыздық кейде ашық күйде берілсе, енді бірде астарлы образдар арқылы сөз болады. Уақыт озып, алға қадам басқан сайын әдебиеттің де күр- деленуі, ойды білдірудің түрлі тәсілдерінің пайда болуы заңды құбылыс. Осындай ойды жарыққа шығарудың бір жолы – сим- вол. Талантты жазушы өмірдің кез келген құбылысынан небір сырды ақтарып тастап, жарқыратып көрсете біледі. Сол құбы- лыста терең мағына, үлкен философиялық ой, тұжырым жатқа- нын оның туындысын оқығанда ғана ұққандай, көргендей бола- сың. Осындай күнделікті тіршілікке қанат бітіріп, биікке самға- ту сияқты шеберлікті Ғ.Мүсіреповтің «Өмір жорығы», «Қыран жыры», М.Мағауиннің «Құмырсқа қырғын» әңгімелерінен көру- ге болады. Ғ.Мүсірепов «Өмір жорығында» су астының таңға- жайып, балықтардың терең сырылы өмірін бейнелесе, «Қыран жырында» аспан әлемінің шырқау биігін, оның құдіретті құсы – 44 қырандар жайын жырлайды. Ал, М.Мағауиннің « Құмырсқа қыр- ғын» әңгімесі болса, құмырсқалар өмірінен сыр шертеді. « Құмырсқа қырғын» – жай ғана көркем шығарма емес, идеясы соны философиялық әңгіме. Бұл әңгімеде өмір үшін кү- рес, ұрпақ жалғастығы тәрізді көкейжарды мәселелер филосо- фиялық толғаммен, автордың кірпияз талғамымен шебер үнде- сіп, жымдасып кетеді. Суреткердің бұл туындысы қазақ әңгі- месіне жетпей тұрған айшықты бояларды жинақтаудың тәжі- рибесі, ойды символикамен жеткізу тәсілін батыл игерудің же- місі сияқты. Айтпақ ойын жорамал, болжам арқылы білдіруі әб- ден заңды. Бұл әдіс қазақ әдебиетінде бүгін ғана пайда болған нәрсе емес, фольклорлық шығармаларымыз бен әлем әдебие- тінде де бар нәрсе. М.Мағауиннің «Құмырсқа қырғын» атты фи- лософиялық ойға құрылған әңгімесі табиғат құдіретіне бас июді ғана емес, өмір үшін күрес, қазіргінің жалғасы, болашақ- тың тұтқасы жас ұрпақ пен ертеңіміздің кепілі – жер-анамызды қастерлеу туралы сыр десе де болады. Сырт қарағанда өзімізге таныс, өмірде жиі кездесетін қарапайым ғана оқиға. Кейде ая- ғымыздың астында тапталып қалатын құмырсқалар өмірі автор- кейіпкердің көзімен бағамдалып, баяндалады. Сонымен автор жүктеу/скачать 1,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|