Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж



Pdf көрінісі
бет425/444
Дата17.11.2023
өлшемі3,59 Mb.
#191774
түріОқулық
1   ...   421   422   423   424   425   426   427   428   ...   444
Байланысты:
Okulik XX kazak adebiet

V БӨЛІМ.
 
Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
сондай-ақ әдебиет мазмұнын мәң гіге 
берілген қарапайым тұрақты пси-
хологиялық «комплекстердің» аз-
даған мөлшеріне жатқызылды. Мұн-
дай «комплекстер» болып Фрейд 
жә не оның ізбасарлары үшін «эдип 
комп лексі» (бұл – сәбидің әкесіне 
деген санасыз түрдегі қызғанышы) 
және оған туыс басқа да комплекс-
тер табылады. Олар өздерінің траге-
диялық мәніндегі бастапқы, «жалпы 
адамзаттық» психологиялық қалып-
тасулар болып саналады. Фрейд үшін 
психика «элементтерін», «мәңгі» жә-
не ұсақ, бөлінбейтін бірліктерді со-
лар құрайды. Міне, осы себептен, 
психолог пен әдебиетшінің міндеті 
болып мәңгіге берілген психиканың 
өздерімен зерттелетін күрделі құбы-
лыстарының бөлінуі болып табыла-
ды. 
Тарихи түрлілік пен күрделілік 
Фрейдтің өзгермейтін әдісінің қа-
рапайым мен бір қалыптылығы, гени-
альды идеологиялық құрылымды не-
вроздар мен басқа ауру психиканың 
патологиялық құбылыстарға жатқы-
зылуы – 1900-1910 жылдардың өзін-
де Фрейдтің кейбір шәкірттерін оның 
әдісін «іштен» реформа жасауға 
тал пынуға алып келді. Бірақ Фрейд 
әдісінің негізгі теріс жағы – адамзат 
психикасының мазмұнын тарих тан 
тыс, тарихилық константты био-
логиялық элементтерге деген тал-
пыныс – ұстазымен келіспеген шә-
кірт терінде де өзгертілген жоқ. Бұған 
нақты куә болып, К. Г. Юнгтың көз-
қарастары табылады. Айтылған жайт-
тарға көз жеткізу үшін әлемге бел гілі 
психиатр және психолог З. Фрейд -
тің тікелей еңбегіне тоқталу керек. 
«Біз зерттеулерден бастайық. 
Оның нысаны болып аурумен байла-
нысы жоқ, кез келген сау адамда 
байқалатын әрі жиі кездесіп, өзін 
көп қызықтырмайтын құбылыстар 
табылады. Бұл адамның қате іс-әре-
кеттері (Fecһlleistungen) деп атала-
ды: шатаса, қате айту (оговорки) –
біреу бір нәрсе айтқысы келіп, бір 
сөздің орнына басқа сөзді қолдана 
айту; қате оқу (очитки) – басылған 
немесе жазылғанды басқаша оқу
қате есту (ослышки) – адам оған 
айтылғанды емес, керісінше, басқа, 
бұл жайтқа қатысы жоқ сөздерді 
есту» [92,119]. Ақынның қате айту 
(оговорки) немесе басқа қате іс-
әрекеттерді көркем құрал ретінде 
қолдануы жиі кездеседі. Әрине, бұл 
өзінің қате жазған сөзін ақынның 
өзінің кейіпкеріне қате айту түрінде 
кейіннен қалдыру емес. Ол қате ай-
тумен бізге бір нәрсені түсіндіргісі 
келеді және біз нені білдіретінін, 
нұсқап тұрғанын ойлануымыз керек: 
ол кейіпкердің шаршағанын немесе 
бей-жай күйде болуын нұсқағысы 
келіп тұр ма? Әрине, ақынның қате 
айтуды белгілі мәнге ие түрінде 
әрқашан да қолданады деу асыра 
айтқан болады. Шындығында, ол мә-
ні жоқ психикалық кездейсоқтық бо-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У


447


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   421   422   423   424   425   426   427   428   ...   444




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет