Iii нұсқа 1-билет ХV-ХVІ ғасырлардағы ақын- жыраулар.

1. 
   ХV-ХVІ ғасырлардағы ақын- жыраулар.(Сыпыра,Қазтуған, Асанқайғы)
   

XV-XVIғ. Қазақ әдебиетінде әрі тарихында жыраулар шығармашылығы белең алды. Жыраулар шығармаларының ақындық поэзиядан негізгі ерекшелігі-жыраудың тек үлкен эпосты жырлайтындығымен ғана емес, елдің елдігі үшін ақылгөйлік, көрегендік, даналық сөздер айтатын көсемдік табиғатымен тікелей байланысты.Сонымен қатар, жыраулар поэзиясында еліміздің тарихы көрініс тапқан. Тек ауыз әдебиеті шығармаларын тарихи дереккөз ретінде қарастырғанда, біз бірінші кезекте әрбір тарихи деректің дәлдігімен қатар тарихи оқиғалардың желісін іздейміз. Сондай ақын-жыраулардың бірі- Сыпыра жырау. Ол XIV ғ. Батыс Қазақстан өңірін жайлаған түркі тайпаларының ортасынан шыққан атақты жырау, ноғайлы-қазақ эпосының негізін салушылардың бірі. Сыпыра жырау шығармалары біздің заманымызға жетпеді, алайда оның кезінде Дешті Қыпшақтағы ең атақты сөззергері болғаны, мол мұра туғысғаны байқалады. Сыпыра жырау ел қамын жеген дана қария кейпінде қазақтың ескі батырлар жырларының бірталайында бой көрсетті. Соған дәлел «Ер Тарғын»жыры. Көптеген эпостық жырларда Сыпыра жырау айтыпты деген әр түрлі мазмұндағы толқулар ұшырасады. Эпос кейіпкері Сыпыра жыраудың прототипі- тарихи Сыпыра жырау. Қайткенде де, Сыпыра жыраудың өз тұсындағы және өзінен соңғы сахара сөз өнеріне елеулі ықпал еткенін аңғарамыз. Мұрын жырау өзін Спыра жыраудың мұрагері санаған. Және де Спыра жырау қарақалпақ эпосының негізін салушы. Қазтуған Сүйіншіұлы- халық аңыздарында қолбасы, батыр делінеді, ақсүйек тұқымынан шыққан. Туып-өскен жері- Еділ бойы. XV ғасырдың орта шенінде жаңа құрылған Қазақ хандығына қоныс аударады. Жорық жоршысы, халық эпосын жасаушылардың бірі Қазтуған жырау артына өмір, болмыс туралы, атамекен, туған ел жайлы және әскери тұрмысқа қатысты сан алуан жырдан құралған мол мұра қалдырды. Бұлардың діні сақталмаған болса да, бізге жеткен.Жырау қиялының ұшқырлығы, кеңдігі, суреттеу тәсілдерінің байлығы мен әсемдігі орта ғасырларда қазақтың ақындық өнерінің жоғары дәрежеде әрі езіндік сипатқа толы болғанын танытады. Асан қайғы- XIV ғасырдың екінші жартысында Еділ бойында дүниеге келген ақын, философ, аңыз кейіпкері, үнемі халық қамын, елінің болашағын ойлап жүретіндіктен, замандастары оның Асан атаны «қайғы» деген сөз қосып, Асан қайғы деп атап кеткен. Алтын Орданың ыдырау дәуірінде өмір сүрген Асан қайғы, алдымен, Сарайда, кейін Қазанда Ұлұғ-Мұхаммед ханның ықпалында билерінің бірі болған. Егде тартқан шағында Дешті Қыпшаққа қайтып оралады, өмірінің соңғы кезеңі жаңа құрылған Қазақ мемлекетінде, Жәнібек пен Керей хандардың төңірегінде өтеді. Асан қайғы көптеген нақыл сөздердің, афоризм, филосафиялық толғаулардың авторы. Бұлардың бізге жеткен жұқаналарынан көне заманға тән кейбір суреттерді, қазақ халқының құрылу кезеңіндегі белгілі тарихи оқиғалардың елесін танимыз,

2. 
   XX ғ. басында қазақ халқының ұлттық сана-сезімінің оянуындағы «Қазақ» газетінің орны мен рөлі.
   

3. 
   Сақтар мен Батыс Түрік қағанатының қоғамдық құрылысын салыстыра отырып, сипаттаңыз.
   

Жекелей тоқталу:

Батыс Түрік қағанатының бірінші басшысы-қаған жоғарғы билеуші және әскербасы саналды. Қағанның билігі шексіз мұрагерлік жолмен беріліп отырды. Одан кейінгі билік қаған сайлаған ұлықтың қолына берілді. Қағанаттағы жоғарғы лауазымдар қаған руынан шыққан ақсүйектер өкілдерінің қолында болған. Оларға ябғу, шад, елтебер сияқты атақтар беріліп отырған. Ал сот істерін бұрықтар мен тархандар атқарған. Жергілікті жерлерде қағанның негізгі тірегі бектер болған. Қарапайым халықты «қара бұдандар» деп атаған. Түрік қағанатында салықтың «қанмен өтейтін» түрі де болған. Ондай әскери міндетті атқарушы адамдар майдан шебінің алдыңғы қатарында жүрген. Түрік қоғамында «татсыз түрік болмайды» деген теңсіздікті білдіретін тіркес болған. «Тат» сөзі құл деген мағына береді.

Сақ қоғамына тоқтала кетсек, сақ патшалары құдіретті билеушілерге айналды. Олар соғыс пен бейбітшілік мәселелерін шешті, келісімдер жүргізді. Елшілер тағайындады, әскерді басқарды. Патша билігі мұрагерлік жолмен қалдырып отырылды. Патшадан кейінгі тұлға-тайпа көсемі. Оны тайпа мүшелері өз жиналыстарында сайлады. Тайпа көсемі бас қолбасшылық қызметін де атқарып, тайпалар мен рулардың арасындағы даулы мәселелерді шешті. Көсем өз тайпасының қарумен, азық-түлікмен қамтамасыз етілуін қадағалап реттеді. Жер бөлісумен айналысып, оны пайдалану жолын белгіледі. Айта кететін ерекше жағдай сақтарда әцелдерді құдіреттеп, қастерлей сыйлаған. Тіпті, олар да тайпа көсемі бола алған. Сақ қоғамы үш топтан тұрды, олар: 1.абыздар, 2. жауынгерлер, 3. Малшылар мен егіншілер.

Ұқсастықтары: сақтар патшаға, ал түріктер қағанға шексіз билік берді. Екеуінде де ел басқару мұрагерлік жолмен беріліп отырған. Сомен қатар, қоғамдық құрылысында ұқсастықтар өте көп. Тек сақтарда қоғамдық құрылыс 3 таптан тұрса, түріктерде 5 таптан тұрады және олардың өмір сүру кезеңі әр түрлі. Сақ тайпалары б.з.б. 8-3ғ.ғ. Батыс Түрік 603-704ж.ж.