Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
| § 11. САЛЫСТЫРМАЛЫ ШЫРАЙ
Бiр заттыґ сынын екiншi заттыґ сынымен салысты- рып, сол салыстырылатын белгiлердiґ бiр-бiрiнен я кем, я арты³ екенiн бiлдiретiн сын есiм тїрiн салыс- тырмалы шырай деймiз. Мысалы: кµкшiл, кµгiрек, кµктеу, кµгiлдiр т.б. Салыстырмалы шырай мынадай ж¾рна³тар ар³ылы жасалады: 1. -ра³ (-рек), -ыра³ (-iрек). Олар дауысты дыбыс- тан кейiн -ра³ (-рек), дауыссыз дыбыстан кейiн -ыра³ (-iрек) болып жалІанады. Мысалы: їлкенiрек, ³ызы- лыра³, кiшiрек, сарыра³ т.б. 2. -лау (-леу), -дау (-деу), -тау (-теу). Б¾л ж¾рна³ сµз соґындаІы дауыстыдан кейiн ж±не їндi р, й дауыс- сыздарынан соґ -лау (-леу) тїрiнде, ¾яґ ж±не їндi н, ґ, л дауыссыздарынан кейiн -дау (-деу) тїрiнде, ³атаґ дауыссыздан соґ -тау (-теу) тїрiнде жалІанады. Мыса- лы: сарылау, кiшiлеу, ³оґырлау, жасылдау, семiздеу, їлкендеу, кїреґдеу, пысы³тау сала³тау, биiктеу, кµктеу т.б. 3. -³ыл (-Іыл), -³ылт (-Іылт), -³ылтым (-Іылтым). Мысалы: бозІыл, бозІылт, бозІылтым, аш³ыл, аш- ³ыл тым, аш³ылт. 4. -шыл (-шiл), -шылтым (-шiлтiм). Мысалы: а³шыл, а³шылтым, кµкшiл, кµкшiлтiм т.б. 5. -аґ, -³ай, -²ыш, -iлдiр. Мысалы: бозаґ, ³уаґ, ³оґыр³ай, ³ѕба³ай, сарІыш, бозІыш, кµгiлдiр т.б. Салыстырмалы шырай ж¾рна³тары бiрiнен соґ бiрi жалІана бередi. Мысалы: сарІыштау, їлкенiректеу, ³оґыр³айлау, а³шылтымыра³, бозаґыра³тау т.б. 46-жатты²у. Сµйлемдердi о³ып шыІып, салыстырма- лы шырайлы сын есiмдердi тауып, олардыґ ³андай 36 ж¾рна³тар ар³ылы жасалып т¾рІанын дефис ар³ылы ажы- ратып жазыґдар. Ї л г i : тереґiрек – тереґ – iрек , ... 1. Топ алдында т¾лІасы о³шау асыл бейнесiн елесте- те отырып, биiк ойларын тереґiрек тїсiнуге, ³айсарлыІы мен шыншылдыІын тани тїсуге талпындым. Кiшiрек кезiмде ол кiсiнi «атса о³ µтпейтiн, шапса ³ылыш кеспейтiн» баяІыныґ батырларындай елестететiнмiн. ( З. Ахметова ). 2. Тµбеге жа³ын т¾рІан аласара³ б¾лт- тардыґ бiр жаІы Іана ж¾³алаґ ³ызылІа боялІан. Кїн ³ызІылт с±улесiн дїниеге жайып т¾рІан т±рiздi. ( М. ¡уезов ). 3. Майтiл оныґ ³асына бiрден бармады, тµрге жа³ындау с±кiнiґ шетiне жайІасты. ( С. Ба³б. ) 4. Аурудан – аяІан кїштiрек. ( Ы. Алт. ). 5. Кiшiлеу ³азанІа асылІан етке баІанадан наразы болып жат³ан 굴лiн Кµкбай жаґа бiлдiрдi. ( М. ¡уезов. ) 6. Дым³ыл шалІынныґ арасында, бозІылт т¾манныґ iшiнде барлау- шы бала да кµрiнбейдi. ( В. Катаев. ). 7. Кµкше кµктен гµрi кµгiрек тау екен. Жiгiттiґ с¾рІылт, жїдеу жїзi ендi кµкшiл тарт³ан сия³ты. ( С. Мѕ³анов. ) 47-жатты²у. Тµмендегi сын есiмдерден салыстырмалы шырай жасаґдар. Ї л г i : сары – сарІыш, сарІыштау, сарІыл, сарІылт, сарІылтым, сарыра³, ... Сары, тµмен, аласа, биiк, жуас, шапшаґ, ±лдi, кїштi, сїйкiмдi, ±демi, ³ош³ыл, ауыр, сылбыр, тентек, кеґ, тар, µґдi, семiз, домала³, т±уiр. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|