Дәметкен ТІЛЕУЖАНҚЫЗЫ АЛДИЯРКЕЛІНІ

Қазақтың әдемі дәстүрімен үйімізге жігіт аулы жағынан құдалар келіп, жол-жоралғысын жасады. Болаттың әкесі Қонақбай Назаров бірнеше жыл бұрын қайтыс болған. Облыста, бірнеше ауданда жауапты қызметтер атқарып, елдің сыйлы азаматы атанғанын естіп жүретінбіз. 1981 жылы екі баланың үйлену тойын жасағаннан кейін құдаларымыз көп ұзатпай бізді шәй-су ішуге шақырмай ма?! Кіріп барған бойда төргі бөлменің қабырғасында ілулі тұрған қожайынның суретіне көзім түсті. Мен:

-Бұл ағайды бұрыннан танимын ғой, - дедім.

Мәнісі былай еді. Отағасым Шындәулет Алдияров Гурьев (қазіргі Атырау – Д.Т.) облысының Маңғыстау, Ақтөбе облысының Қобда, Ленин (қазіргі Қарғалы – Д.Т.) аудандарында прокурор болып қызмет атқарды. Әрине, отбасымызбен көшіп барып, қоныстанамыз. Мен барған жерімізде аудандық тұтынушылар қоғамында бас тауаржүргізушімін әрі біріктірілген кәсіподақ комитетіне төрайым болдым.

1975 жылы отағасым Ақтөбе облысы прокурорының орынбасары болып тағайындалды да облыс орталығына көшіп келдік. Мен қалалық сауда мекемесінің шаруашылық есептегі №6 бөлімшесінде (оған «Балалар әлемі» дүкені және басқа бірнеше дүкендер қарайтын) тауар жүргізуші болып орналастым, бастауыш партия ұйымының хатшылығына сайландым. Партия ұйымының есебінде екі зейнеткер бар. Бұдан бұрын лауазымды орынтақтарда болып, тәртіпке әбден шыңдалған. Жиналыстарға уақытында келіп қатысады, әңгімеге орынсыз араласпайды. Екеудің бірі – болашақта құда болған ауылдың иесі Қонақбай ағай. Өзін мәдениетті ұстайды, мінез-қылығы сүйкімді. Сөйлеген сөзінен бай тәжірибе жинақтағаны, халықпен тікелей қызмет істеп, ысылғаны көрініп тұрады. Алдымызда не тұрғанын білмейміз ғой, сыпайы амандасумен шектелдік.

Кейін алыс-беріс басталып, шақырыспалар жасалған соң құдамыздың Шектінің Тілеу руынан, оның ішінде Дәулей аталығынан, құдағиымыз Шолпанның Қабақ руынан, оның Таласбай аталығынан екенін білдік. Мен де Шекті Тілеудің Әлдебердісінен тарайтын Құлтуманың қызымын, әйгілі Таразы ақынның сіңлісімін. Содан көңіліміз жарасып, Шолпан құдағиға «Сен – менің жеңгемсің» деп, әзіл айтатынды шығардым. Ол кісі дүниеден озғанша 27 жыл бойына «ища» деспей тату-тәтті өмір сүрдік. Қонақтыққа бірге барамыз, жаз айларында курорт-санаторийлерге демалуға да бірге барып жүрдік. Сонда қасымыздағылар: «Сіздер апалы-сіңілі сияқтысыздар, тіпті жақсы жеңге мен жақсы қайынсіңліні көргендей боламыз» дейтін. Менің қасымда отағасым бар, ал Шолпан жеңгей жалғыз. Шәкең де «құдағай» демей «Шөке» дейді, марқұм бізді інісіндей-сіңлісіндей көрді.

1982 жылы ортақ немереміз Жанар дүниеге келді. «Шөке, сіз балаға менен гөрі көп қарайсыз, суға түсіресіз» дейтінмін.

-Ертең қызымыз бойжетіп, тұрмысқа шыққанда артынан бірге барамыз, - деп қоямын.

Сонда жарықтық:

-Менен гөрі жастаусың ғой, сен барасың. Қызығын алдымен әке-шешесі көрсін, - деп отыратын.

Періште аузына салып, қабыл болған шығар, біз Жанардан Қайсар есімді шөбере көріп отырмыз. Болат пен Майраның Теміржан атты ұлы биыл 16-ға толды, қазіргі күнде қолымызда бізді бағып отырған кенжеміз Мәліктің Әділжан деген ұлы бар. Кішкентай кезінде екеуінің бірге түскен суреті бар, бірінен бірі айнымайды. Суреттің сыртына атасы былай деп жазған:

Теміржан мен Әділжан – қос немерем, құлыным,

Баласы бір қызымның, екіншісі ұлымның.

Айырмашылығы жоқ мен үшін,

Нағыз менің шындығым.

Өз қызының баласын бөлек санап,

Жиен деп бұрып айтқан бұрынғым.

Суретіне қарасам егіз қозы секілді,

Бірдей қылып өсірген бастарында шаштарын.

Егіз туған қозы да кетеді кейде ұқсамай

Немерелерім айнымайды ол суретте беттері.

Шолпан құдағи Жанардың Лондон қаласында оқып, университет бітіргенін, қызметке орналасқанын көрді. Текті әулеттен шыққанын жүріс-тұрысымен, әдемі қылуасымен көрсетіп, бізді қуантып қояды. Алғашқы жалақысын алғаннан кейін Әжесіне, біздерге тартымды сыйлықтар әкеліп, ұсынды.

Айта кетер жай – отағасым Шәкеңнің заң органдарында қызмет атқарғанына 55 жыл болды. Зейнет демалысына шыққаннан кейін де қарап отырмай қорғаушы болып жүр. Өмірлік бай тәжірибесін орынды пайдалана біледі. Сөзге шешен, табан астында суырып салып, өлеңмен бата береді. Өзіміздің сыйлы болғанымыз ғой, Ырғыз, Әйтеке би аудандарындағы ағайын-туыстармен араласып отырамыз. Қонақбай ағай кезінде бұл өңірлерде басшы қызметтерде болған, көнекөз қариялардан ағамыздың көшелілігі, кішіпейілділігі туралы әңгімені көп естиміз. Халыққа қамқорлығы көп болған, әділдікті сүйген. Төлебай ағайдың үйіндегі жаны жаннатта болғыр Расбек анамыз кездескен жерде «Қайнағамыздың біздерге жасаған жақсылығы өте көп» деп айтумен болды. «Біз үйленгенімізде қазақы дәстүрмен бірінші төсегімізді Шөкең шешейіміз салып беріп еді, содан үбірлі-шүбірлі болдық, тату тірлік кештік» деп те қояды. Әрине, мұндай әңгіме шынайы сүйіспеншіліктен туындайды. Ақкемер ауылының үлкендері де Қонекеңнің отбасының қонақжайлылығын, үйіне келген адамды жатырқамай төрін ұсынатынын жыр қылып отырады. Сол баталардың дарығаны – ерлі-зайыптылар соңындағы сегіз бала сегіз ауыл болды, немере-шөберелердің өздері – бір қауым ел.

Қазір Жалғаспен-Розамен ағалы-інілі, апалы-сіңлілі сияқты болып кеттік. Ұлдың кенжесі Талғат үйімізге келе қалса «Шаңырақтағы құда» деп төрден орын береміз. Болат пен Майрамыздың үш немересі бар, ата-әже деген мәртебелі санатқа ие.

Иә, Қонекең туралы қанша әңгіме айтсақ та сияды. Қай жерде қандай қызмет атқарсын, Алғыс хаттарға, грамоталарға ие болған, орден-медальдармен марапатталған. «Жақсы адам көзден кетсе де көңілден кетпейді» деген ұғымның ақиқаттығын түсініп отырмыз. Жақсының жақсылығын айтып, иманын тасытар әңгіме ол адамды көрмесең де көңілге көргендей із қалдырады екен. Біз де осындай күйде болдық. Аудандардың басшылығында жүріп, қарапайым болуы – кемеліне келіп тұрып, кемерінен аспағаны. «Құда-құдағиымыз өнегелі жандар болған екен» деп, масаттанып қаламыз. Майрамызға Шолпан құдағи бақилық болар алдында ақ батасын беріп, маңдайынан сүйді. Бұл көрініс ұмытылар ма?!

Шүкір, балалары Әке атағын жерге түсірген жоқ. Соңғы тұрған қонысы Ақкемерде көшеге асфальт төселуі, мектептің жылу жүйесінің жаңартылуы, Ұлы Отан соғысы ардагерлеріне обелиск орнатылуы – ата-ана берген тәрбиенің жемісі. Барлық жерде осындай игі дәстүрлер қанат жайса ел мәртебесі биіктей түсері сөзсіз.

Аллатағала алдарыңнан жарылқап, иманың жолдасың болсын, қараңғы түндерің жарық болсын! Ұрпағыңды желеп-жебеп жатқайсыңдар!