Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған



Pdf көрінісі
бет59/65
Дата12.10.2023
өлшемі11,08 Mb.
#185092
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   65
Байланысты:
1 КТОӘ оку куралы Сатыбаева

-нікі, -дікі, -тікі 
жүрнағын білу міндетті. Тілді те- 
реңдете оқыгысы келген кезде оны үйрету қиы н емес. 
Грамматикалык таңырыпты сүрыптап алудың жауапты-
лығы өте маңызды, өйткені ең негізгі мөселе - оңушы- 
ларды ң к а за қ ш а сөйлеу қ аж еттіл ігі, қары м -ңаты нас 
ңаж еттілігінің талабына сөйкестігі. Ал грамматикалы к
155


көрсеткіш терді білмей сөйлеуге, сөйлегенде түсінуге 
болмайтыны өрқаш ан да есте болуы керек екені сөзеіз.
Қосымш а деген тақы ры пты оңытуда оқуш ы ларды ң 
зейінін аудараты н бір нәрсе — қосы м ш аны ң түбірден 
кейін келетіндігі. М үғалім қосымш аны түсіндіргеннен 
кейін ж алғанаты н бөлшек қосы мш а, ол өзара екі түрлі 
ж үрнаң жөне ж алгау болады деген аны қтам аяы мысал- 
дармен бекітеді| Көрнекі ңүралдагы ж әне оңулыңтагы 
мысалдарды талдай отырып, мүғалім ж оғары да айтыл- 
ған аны қтаманы ң басын қосып, ңорытьш қайталайды . 
Осы тақы ры пка байланысты түбір мен қосымш а арасын 
сызыңш амен бөліп, түбірлес сөздерді буынға бөліп жат- 
тығу орындалады. Оқуш ылар түбір, қосымш а, ж үрнақ, 
ж алгаудың анықтамаларымен таны сады . Бірінш і кезең- 
де ж үрнаңты ң түбірге тікелей ж алғанаты н ерекш елігі 
айтылады. Ол үш ін бірнеше мысалдар алынады: етік-ш і, 
балы қ-ш ы , бала-лы қ, ж ас-ты қ, т.б.
Е кінш і кезеңде ж үрнақ ж алғану арңы лы бір сөзден 
екінш і бір ж аң а сөз ж асалаты ны түсіндіріледі.
Үшінші кезеңде сөзге ж алгау да, жүрнаң та ңосу ке­
рек болтан жағдайда ж үрнақты ң жалғаудан бүрын, яғни 
ж үрнақты ң түбірге бірден ж алғанаты ны тагы қайталап 
айтылады: етікші-лер, жастың-та. Грамматикалың ере- 
желерді маш ыңтың жолмен түсіндіру дегеніміз мысал­
дар, кесте арқы лы оқуш ылардың өздерін белсенді түрде 
қатынастыра отырып, берілген анықтаманы есте ңалды- 
ру. Қазаң тіліндегі түбір сөз дер ңүрамындағы жуан сөздер 
жөне ж іңіш ке сөздер болып екіге бөлінетіндігіне, соған 
орай, ңосымш алардың да ж уан, ж ің іш ке болып түрле- 
нетін ерекшелігіне оңушылардың назарын аудару қаж ет 
(бала-лар, терезе-лер). Оңушылар ж уан жөне ж ің іш ке 
дыбыстармен бірінш і сыныптан таныс. Олар ң азақ ті- 
ліндегі дауысты дыбыстардың е к і түрге бөлінетінін, оган 
қандай дыбыстар жататынын біледі, олардың көмегімен 
қазаң тілінде түбірдің ж уан, ж ің іш ке болып бөлінетін 
ерекш елігі еске түсіріледі.
Келесі кезекте сөздің түбіріне ж үрнақ, ж алгау жал- 
ганаты ны айты лады . Ж үрн аң ты ң ерекш елігі бірінш і-
156


ден, ол сөздің түбіріне бірден ж алғанады, екінш іден, ал- 
ғаш қы түбірдің мағынасы ж үрнақ ж алғанғаннан кейін 
өзгереді. Б ү л ережені көрнекі ңүралдағы мысалдарды 
талдай отырып, оңушылардың көзін ж еткізем із. Мыса­
лы: жүмыс — работа, жүмысш ы —
рабочий, астана — сто­
лица, астанальщ — столичный, ойын — игра, ойьшшық —
игруш ка, т.б. Ж алғаудың негізгі қы зметі - сөйлемдегі 
создердіц арасын жалғастыру, демек ол арқылы жалған- 
ған сөз мүлдем озгеріп кетпейді (жүрнақ көмегімен жал- 
ғанғандағыдай емес), яғни айтылған ойды жүйелеп жет- 
кізу 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   65




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет