Қазiргi заман ғы оптикалық

56
Өсімдік жасушаларында жұқа плаз-
малық  мембранадан  (жануарлардағы 
сияқты) басқа қатты 
жасуша қабырғасы 
болады. Ол мембрана сыртында болады 
және жасушаны жабады да, оның бетін 
қатты  етеді.  Жасуша  қабырғасы  берік 
заттардың – 
клетчатка
  (жасұнық)  не-
месе 
целлюлозаның
  бірнеше  қабатынан 
тұрады. 
 
Олар белсенді қозғала алмайды – жа-
нуарлар  сияқты  жүгірмейді,  ұшпайды 
немесе бауырымен жорғаламайды. Бірақ 
өсімдік жасушасы тіршілігін жойған соң 
да берік әрі қатты болып қалады. Адам өсімдіктің бұл қасиетін жиһаз 
жасауда,  бөренелермен  мен  тақтайларды  құрылыста    пайдаланады. 
Олар тіршілігі жойылған ағаштардан алынады. Сонымен, адам – мақта, 
зығыр талшығы, басқа да өсімдіктерден жіп алады. 
Көпжасушалы ағзалардың жасушаларында, жасушалар арасында байланыс 
пайда болады. Көрші жасуша мембраналарында саңылаулар болуы мүмкін, 
сол арқылы жасуша цитоплазмасы қосылады. Бұл, негізінен, заттардың бір 
жасушадан басқа жасушаға берілуі үшін қажет. 
Сонымен  қатар  өсімдіктерде  еріген  заттар  мен  судың  бір  бөлігі  целлюлоза 
талшықтары  арасында  түзілетін  қуыстар  бойынша  өтуі  мүмкін.  Осылай 
өсімдіктердің жасуша қабырғасы зат тасымалдауда белгілі бір рөл атқарады. 
Вакуоль
 – сұйықтығы бар көпіршік. Вакуоль ішіндегі сұйықтық 
жасуша  шырыны
  деп  аталады  (40-сурет).  Онда  су  мен  еріген  заттар 
көп.  Цитоплазмамен  араласып  кетпеу  үшін  вакуоль  одан  сыртқы 
мембранаға ұқсас мембранамен бөлінеді. Вакуоль суды сақтайтын және 
қайта бөлетін қордағы орын рөлін атқарады. Сонымен қатар вакуоль 
«қойма»  немесе  «қоқыс  салатын  шелек»  рөлін  атқарады.  Өсімдіктің 
түрлі тіршілік кезеңдерінде әртүрлі бөлігінде вакуольде не пайдалы, 
қоректік, не зиянды заттар жиналуы мүмкін. Мысалы, апельсин, ман-
дарин  жемістерінде  тәтті  шырын  құрамында  вакуоль  болады.  Күзгі 
ағаштардың  сарғайған,  қызарған  жапырақтарында,  вакуоль  шыры-
нында көптеген зиянды заттар бар. Өсімдік осы заттардан тазару үшін 
жапырағын түсіреді. 
Пластидтер
  –  өсімдік  жасушаларына  түс  беретін  органоидтер. 
Органоидтер  үш  типті  болады.  Хромопластар  жасыл,  қызыл  немесе 
қызыл  сары,  лейкопластар  –  ақ,  хлоропластар  –  жасыл  түс  береді. 
Хлоропласта жасыл зат – хлорофилл болады.
40-сурет. 

жүктеу/скачать 4,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: