Тақырыпқа байланысты өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар

1. 
   Бір факторлық талдау дегеніміз қандай анализ? Мысал келтіріңіз.
   
2. 
   Көп факторлы талдау дегеніміз қандай анализ? Мысал келтіріңіз.
   
3. 
   Мәліметті талдау барысында неліктен маңызды деген ақпаратты сипаттауымыз керек?
   
4. 
   Кестелер мен графикалардан маңызды ақпараттарды қалай көруге болады?
   
5. 
   Неліктен статистикалық бағдарламаларды (R, SPSS және т.б.) қолданамыз?
   

2.Суретте жұмыссыздық (Unemploy) пен инфляцияның (Inflation) өзара байланысы көрсетілген. Екі көрсеткіштің арасында қандай байланыс бар?

3.Суретте берілген ақпаратқа талдау жасаңыз.

Кіріспе жазба жұмысының ең көп оқылатын бөлімі. Кіріспе зерттеу жұмысының бірінші бөлімі болғандықтан оған қойылатын талаптар да жоғары. Сондықтан, кейде кейбір студенттер үшін кіріспе бөлімді жазу біршама қиындықтар тудыруы мүмкін. Жазба және зерттеу сұрағымен таныстырып, оқырманның жұмысын оқып шығуға деген қызығушылығын оятады. Кіріспе тақырыпқа қатысты жалпы мәселеден, жазба жұмысының нақты қарастыратын шағын, жекелеген мәселесіне қарай оқырман ойын жетелеуге бағытталады. Тақырып жөніндегі осы кезге дейінгі көтерілетін мәселелерге шолу жасай отырып, зерттелуге тиіс сұрақ пен гипотезаға тоқталады және зерттеу мәселесіне байланысты қолданылатын зерттеу әдісімен таныстырады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысының құрылымы сипатталып, жоспары беріледі.

• 
  Зерттеу жұмысының мақсаты;
  
• 
  Зерттеу сұрағы;
  
• 
  Тақырыпқа байланысты еңбектерге шолу;
  
• 
  Негізгі кездесетін терминдерге шолу жасау және оқырманға түсініксіз болатын болса, оларға анықтама беру;
  
• 
  Мақала құрылымына сипаттама беру.
  

• 
  Оқырман жұмысты оқып шығатындай сендіру;
  
• 
  Кіріспені жалпы ақпараттан бастау;
  
• 
  Алғашқы сөйлемге ерекше мән беру.
  

• 
  Параграфта айтылатын мәселемен таныстыру;
  
• 
  Мәселені ашу;
  
• 
  Түсіндіру;
  
• 
  Қорытындылау.
  

• 
  Параграфтың беретін ұсынысы қандай болмақ? Егер параграф ұсыныс берілуі үшін жазылатын болса, мәселен «Мамандық таңдау» қай мамандықты таңдауға болады? Неліктен? Неге «Мұнайдың арзандауына әсер ететін негізгі фактор» бұл мәселелерді жазбас бұрын, ұсыныс жөнінде мұқият ойланып алу қажет және тақырыптан ауытқымау жағын естен шығармау керек.
  
• 
  Параграфтың негізгі идеясы мен проблемасы қандай? Тақырыптың зерттеу сұрағы туралы ойлану немесе осы тақырыпқа қатысты негізгі идеялар мен мәселелер жөнінде қарастыру қажет. Параграфта негізгі тақырыпқа қысқаша түрде жауап берілуі тиіс.
  
• 
  Оқырман кім? Кім үшін жазылады? Жазба жұмысының негізгі оқырманы кім екені жөнінде ойлану қажет. Олардың негізгі мамандығы, білімі қандай екені ескерілуі тиіс. Олар бұл тақырып жөнінде білеме немесе қосымша түсіндіруді талап ете ме деген мәселе ұмытылмауы тиіс.
  

• 
  Параграфтың негізгі ойы немесе тұжырымы болуы тиіс.
  
• 
  Параграфтың алғашқы сөйлемі ондағы ой немесе тұжырым жайында нақты ақпарат беруі тиіс.
  
• 
  Алғашқы сөйлемнен кейін негізгі ойды немесе тұжырымды білдіретін сөйлемдер жазылады.
  
• 
  Егер идеяны қолдайтын дәлелдемелер табылмаса, ондай тұжырымды жазбаған дұрыс. Себебі, идеялар қашанда дәлелдеуді қажет етеді, ал дәлелдерге сілтемелер жасалынуы тиіс.
  
• 
  Үнемі мәліметтердің қалай дәлелденіп тұрғаны жөнінде білу керек.
  
• 
  Параграфтың соңында жалпы тұжырымның немесе ойдың анық екенін көрсетіп, келесі параграфта баяндалатын тұжырымдар берілуі тиіс.
  
• 
  Оқырман параграфтың бірінші және соңғы сөйлемін оқу барысында автордың негізгі ойы немесе тұжырымын түсіне алуы қажет.
  

1. 
   Параграф дегеніміз не?
   
2. 
   Параграф неше сөйлемнен құралуы мүмкін?
   
3. 
   Параграфтың негізгі құрылымы қандай?
   
4. 
   Параграфтың негізгі қызметі қандай?
   
5. 
   Өз параграфыңызды тексеру үшін қандай сұрақтар қоюға болады?
   
6. 
   Параграфтың алғашқы және соңғы сөйлемдерінің арасында қандай байланыс бар?
   

1. 
   Кестеде берілген параграфты жазудың кезеңдерінің ретін табыңыз:
   

1. 
   Берілген параграфтың негізгі сөйлемін, көмекші сөйлемін және қорытынды сөйлемін анықтаңыздар. Автор ойын дәлелдеуге тырысқан?
   

Кіріспе бөлімнен кейін эссенің тақырыбын талқылайтын, зерттеу сұрағына жауап беретін, негізгі тұжырымдар жазылады, ол әрине – негізі бөлім. Негізгі бөлім тақырыптың негізі болғандықтан көлемі жағынан барлық жұмыстың 88% қамтуы мүмкін. Негізгі бөлімді жазу үшін талқыланып, талданатын тұжырымдарды жоспарлап және оны жүйелеп алу қажет.

1. 
   Зерттеу тақырыбына байланысты материалдарды жинақтау;
   
2. 
   Материалдар ішінен тақырыпқа байланысты мағлұматтарды жазып алу немесе белгілеп қою;
   
3. 
   Табылған материалдарды тақырыпша бойынша топтастыру;
   
4. 
   Топтастырылған тақырыпшаларға қарай шағын жоспар құру.
   

• 
  Негізгі бөлімде қарастырылатын мәселені жоспарлап алғаннан кейін параграфтар жазуға кірісу. Параграфты алдыңғы параграфпен байланыстыруды ұмытпау.
  
• 
  Сөйлемдерің қандай мазмұнда болатынын ойланып отыру, келесі сөйлемдерде дамытылып, отыруы тиіс.
  
• 
  Аяқталған сөйлемді оқып отыру.
  
• 
  Негізгі бөлімді оқып, жоспарымен сәйкес келуін тексеру, тақырыптан ауытқымай жоспарға сай жұмыс жасалып жатқандығын тексеруге мүмкіндік береді.
  
• 
  Басқа адамға оқытып, талқылау. Ол жұмыстың қателіктері қаншалықты түсінікті, қызықты екені туралы айтып бере алады.
  

• 
  Тұжырым (пікір) – көзқарас және сенім. Марат жақсы мұғалім.
  
• 
  Түсіндіру – автор не себепті сенеді. Марат оқушыларды жақсы көреді.
  
• 
  Автордың дәлелі – көзқарасты дәлелдейтін фактор, мәліметтер, мысалдар. Автор Мараттың мектепте сабақ бергенін көрген.
  
• 
  Дәйегі (агрументі) – дәлелдер тұжырымды қаншалықты нақтылайды. Оқушының жетістігі мұғалімге тікелей байланысты.
  

1. 
   Таразыланған көзқарас: Мұндай жағдайда дәйекті жағынан автор өз көзқарасын соңғы параграфқа дейін анық білдірмейді.
   
2. 
   Сендіру: Бұл дәйектемелік жазылымда автор өз көзқарасын бірден білдіреді, содан кейін өзінің пікірінің дұрыс екеніне сендіруге тырысады.
   

• 
  Берілген материалдардың мақсатының құндылығын талдау;
  
• 
  Идеялардың құндылықтары мен ақпараттардың сенімділігіне талдау жасау;
  
• 
  Идеяларды салыстыру;
  
• 
  Объективтілікті анықтау.
  

1. 
   Жазба жұмысында дәйектемелер мен мысалдарды қалай қолдануға болады?
   
2. 
   Аргумент дегеніміз не?
   
3. 
   Автордың өз ойын беруі дегенді қалай түсінеміз?
   
4. 
   Өзге автор пікірлерін сыни тұрғыдан қалай талдауға болады?
   
5. 
   Біржақты бағыттағы жазба жұмыстары қандай болуы мүмкін?
   
6. 
   Талданатын тұжырымдарды қалай жоспарлауға болады?
   
7. 
   Шағын эссе жоспарының құрылымы қандай болады?
   
8. 
   Неліктен тұжырымды немесе ұстанымды тиімді және тиімсіз жағынан қарастыруымыз қажет?
   
9. 
   Талқылау барысында қандай ұстанымдарды басшылыққа аламыз?
   
10. 
    Негізгі бөлімді қандай сұрақтар қою арқылы тексеруге болады?
    

1. 
   Эссенің тақырыбы қандай қандай болуы мүмкін?
   
2. 
   Эссе қандай сұраққа жауап беруге бағытталған?
   
3. 
   Автор тұжырымы қалай дәлелденген?
   
4. 
   Автор дәйектерімен келісесіздер ме? Неліктен?
   
5. 
   Автор өз пікірін дәлелдеу үшін әдебиеттер қолданған ба?
   
6. 
   Параграф қалай басталып, қалай аяқталған?
   
7. 
   Параграфтың негізгі сөйлемі мен қорытынды сөйлемді арасында байланыс бар ма? Болса, қандай?
   
8. 
   Үзіндіде орфографиялық, пунктуациялық қатерлер кездесе ме? Кездессе қандай?
   
9. 
   Стильдік қателіктер барма? Болса қандай?
   

2. Төменде берілген сөздер қай кезде қолданылуы мүмкін?

Қорытынды эссе құрылымының қажетті бөліктерінің бірі болып табылады. Өйткені, қорытындыда эссенің негізгі идеялары мен түйінді ойлары беріледі. Сонымен қатар, қорытынды эссенің соңғы параграфы болып табылады. Мұнда эсседе айтылған жайттар жөнінде мәселелер автордың өз пікірімен жинақталып беріледі және мұнда жаңа ой айтылмайды. Ол тек қарастырылған тақырып бойынша автордың ойлары мен алдағы уақытта талданатын мәселеерін ғана қамтуы қажет.

1. 
   Негізгі ойды түйіндеу
   
2. 
   Эссе жазудағы негізгі идеяны беру
   
3. 
   Эссенің негізгі идеясы жайлы соңғы пікірі білдіру
   
4. 
   Оқыманның есінде қалуы тиіс ойды ерекше көрсету
   

1. 
   Аргументтер мен негізгі идеяны қысқаша қорытындылап беру. Қорытынды бөлімде берілген ойларды түйіндеу барысында жаңа сөздер мен сөз тіркестерін қолданған жөн.
   
2. 
   Автордың қорытынды пікірді білдіруі. Бұл қорытынды бөлімнің негізгі шарттарының бірі.
   
3. 
   Эсседегі өзіндік пікірді анық етіп жазу. Себебі, эссе жазудағы мақсат - көтеріліп отырған тақырып жөнінде автордың өз ойын білдіруі.
   
4. 
   Қорытындының көлемі шағын болады. Негізіне, қорытындының көлемі жалпы жұмыстың 10% аспауы қажет.
   

1. 
   Қорытынды қалай жазылады?
   
2. 
   Қорытынды жазу барысында қандай қиындықтар туындауы мүмкін?
   
3. 
   Қорытынды бөлімнің негізгі қызметі қандай?
   
4. 
   «Жазба жұмысында автордың ойын білдірудің соңғы мүмкіндігі» дегенді қалай түсінесіз?
   
5. 
   Қорытындыны қалай сәтті етіп жазуға болады?
   

1. 
   Төменде берілген кестеден қорытындыға қатысы анықтаңыз.
   

2. 
   Берілген эссе үзіндісін оқып, бөлімнің қалай бастағанын, қалай тұжырымдалғанын анықтаңыздар.
   

Түйіндеме, әдетте, тақырыптан кейін берілетін қысқаша жазылған тұжырым. Түйіндеменің негізгі мақсаты оқырманды (әсіресе, осы тақырыпқа қызығушылық танытқан оқырманды) мақаланың негізгі мазмұнымен таныстыру және басты мәселелер туралы шағын ақпарат беру.

• 
  уақытты үнемдей білу;
  
• 
  түйіндеме жазуды негізгі жоспарға қосу.
  

1. 
   Зерттеу мазмұнын анықтау. Түйіндеме академиялық жазылымның негізгі құрылымы. Түйіндеме нағыз оқырманның назырын тартушы құрал. Сол себепті де көртеген студенттер түйіндемені жазуды қиын санайды.
   
2. 
   Зерттеу тақырыбын/проблемасын анықтау. Бұл мақала мынандай екі мәселені анықтайды. Біріншіден, студенттер жақсы түйіндеменің негізгі құрылымдарының қандай екенін түсінбейді, екіншіден, олар түйіндеме жазудың тәсілдерін қолдана алмайды.
   
3. 
   Әдістемені көрсету. Бұл мақаланы анықтау үшін мақалада әр түрлі тақырыптағы 500 тарта академиялық түйіндемелер талданып, 1000 жуық студенттерден сауалнама алынады.
   
4. 
   Негізгі анықталған жайтттарды көрсету. Сандық және сапалық талдаулар студенттердің түйіндемені түсіну деңгейінде жүргізіліп, негізгі мәселелер айқындалды.
   
5. 
   Негізгі қорытындыны көрсету. Зерттеу нәтижесінде студенттердің түйіндеме туралы түсігінін кеңейту және жазылым барысында оны көбірек талап ету сияқты екі мәселе анықталды.
   
6. 
   Кілт сөздер. Академиялық жазылым, түйіндеме, эссе құрылымы, ойды тұжырымдау.
   

1. 
   Менің түәндемемен қаншалықты нақты? Ол жұмыста қамтылған ақпаратты қаншалықты қамтыған?
   
2. 
   Менің түіндемем қаншалықты ықшам? Мен негізгі ойды қаншалықты ықшамдап бере алдым?
   
3. 
   Менің түйіндемем қаншалықты түсінікті? Бұл сала қызметімен таныс емес оқырмаға қаншалықты түсінікті болады?
   

1. 
   Түйіндеменің не екенін білесіз бе?
   
2. 
   Түйіндеме жазба жұмысының маңызды бөлігі деп санайсыз ба?
   
3. 
   Сәз түйіндемелерді негізінен қайта оқисыз?
   
4. 
   Бұрын соңды өз жұмыстарыңызда түйіндеме жаздыңыз ба? Егер түйіндеме жазған болсаңыз, оны жазуды қайдан үйрендіңіз?
   
5. 
   Түйіндеме жазу барысында қандай талаптарды басшылыққа аласыз?
   
6. 
   Түйіндеме жазудың құрылымы қандай?
   
7. 
   Түйіндеме жазу сізге қиындық тудырады ма? Неліктен?
   
8. 
   Зерттеу жұмысын жазу барысында мақала жазған кезде неліктен басқа мақалаларадың түіндемесін оқисыз?
   
9. 
   Түйіндеменің көлемі қандай болу керек?
   
10. 
    Түйіндеме мен кіріспенің айырмашылығы қандай?
    
11. 
    Мақала жазған кезде түйіндемені қай кезде жазған жөн?
    

МЫСАЛ 2.
Түйіндеме.

1. 
   Академиялық зерттеу жөніндегі түсінік.
   
2. 
   Зерттеу барысында жазылатын жоба тілінің стилі мен ерекшелігі.
   
3. 
   Академиялық бағытта өзге зерттеу жұмыстарын қолдану.
   
4. 
   Өзге зертеу жұмыстарын сыни саралау.
   
5. 
   Қазақ ілінде тілдік бірліктерді академиялық бағытта қолдану.
   

1. 
   Жеке жұмыс жасау.
   
2. 
   Көлемді жазба жұмысын жүйелендіру.
   
3. 
   Негізгі термендерді анықтау.
   
4. 
   Студент таңдаған тақырып бойынша басқа авторлардың пікірлері мен көзқарасын білу.
   
5. 
   Олардың идеясын өз жұмысында қолдану.
   

• 
  өз ғылым саласына байланысты зерттеу жұмыстарын дайындауға;
  
• 
  жүргізген зерттеулерінің нәтижелерін түсінкті, әрі нақты етіп баяндауға.
  

• 
  таңдап алған пәндерге (университтте оқитын пәндерге байланысты тақырыптарда зерттеу жұмыстарвн өз юетінше құрып, оны жазу;
  
• 
  зерттеу жұмыстарына талдау жасау, сол жұмыстарды өз жұмысында сыни тұрғыда қолдана білу;
  
• 
  академиялық бағытта тілдік бірліктерді қолдану.
  

1. 
   Зерттеу тақырыбына байланысты баяндама жасау.
   
2. 
   Бір ғылыми жұмысқа талдау жасау.
   
3. 
   Ғылыми мақалаға пікір жазу.
   
4. 
   Жазба жұмысын антиплагиаттық ережеге сай тексерістен өткізу.
   

Эссе (мақаланың) көлемі сөз санымен есептеледі (оны копьютерде терген кезде оңай тексеруге болады), себебі көптеген ғылыми журналдар мақалалардың көлемін белгілі бір сөздердің санына, мысалы 4000 сөздеп асырмауды талап етеді.

1. 
   Мақала мәтіні Microsoft Word редакторында бірлік интервал арқылы терулуі қажет.
   
2. 
   Парақ пішімі: A4
   

3. 
   Жазба жұмысы беттері бойынша нөмірленеді.
   

Кестенің атауы кестенің үстінде беріледі.