Сабақ Аспан сферасы және астрономиялық координат жүйесі. Аспан сферасы элементтерін оқу
жүктеу/скачать 291,75 Kb.
|
Астрономия 1-4
|
№1 Практикалық сабақ Аспан сферасы және астрономиялық координат жүйесі. Аспан сферасы элементтерін оқу. Аспан сферасының толық анықтамасын берсек, ол - центрі бақылаушы тұрған жерде, ал радиусы кез-келген болатын жəне бетіне аспан шырақтары бақылаушыға қалай көрініп тұрса, солай проекцияланған ойша алынған сфера. Қарастыруды жеңілдету үшін аспан сферасының радиусын əдетте 1-ге тең деп алады. Аспан сферасының айналысы аспанның тəуліктік қозғалысын қайталайды. Аспан денелерінің көрінетін орны мен қозғалысын сипаттау үшін аспан сферасында негізгі нүктелер мен сызықтарды тағайындап алу қажет. Сонда, өлшеулер осы нүктелер мен сызықтарға қатысты жүргізіледі. (Сфера бетіндегі өлшеулер тек бұрыштық немесе доғалық бірліктермен (градус, минут, секунд) жүргізілетінің естеріңізге сала кетейік.). Аспан сферасы ортасынан өтетін жəне бақылау орнындағы ілме сызығына сəйкес келетін ZOZ’ түзуі вертикаль (тік) сызық немесе ілме сызығы деп аталады. Бұл сызықтың аспан сферасын қиып өтетін жоғарғы нүктесі Z зенит, төменгі нүктесі Z’ надир деп аталады. Жазықтығы ілмеге перпендикуляр болатын үлкен шеңбер математикалық немесе шын көкжиек деп аталады. Математикалық көкжиек көзге көрінетін көкжиекпен сəйкес келе бермейді. Мысалы, жазық далада жəне теңіз бетінде көрінетін көкжиек математикалық көкжиектен төмен жатады. Математикалық көкжиек аспан сферасын көрінетін жəне көрінбейтін деп аталатын екі жартысфераға бөледі. Математикалық көкжиекке паралель кіші шеңберлер альмукантараттар деп аталады. Зенит пен надирді қосатын үлкен жартышеңбер вертикаль шеңбер немесе биіктік шеңбері деп аталады. Көбінесе оны жəй вертикал деп атайды. Бойымен аспан сферасының тəуліктік айналуы болатын PNPS түзуі əлем осі деп аталады. Əлем осі аспан сферасын əлемнің солтүстік полюсі PN жəне əлемнің оңтүстік полюсі PS деп аталатын екі нүктеде қиып өтеді. Солтүстік полюс ретінде ішінен қарағанда жанындағы шырақтар сағат тілінің бағытына қарама-қарсы айналатын полюсті аламыз. Жазықтығы əлем осіне перпендикуляр болатын үлкен шеңбер аспан экваторы деп аталады. Аспан экваторы аспан сферасын солтүстік жəне оңтүстік жартысфераларға бөледі. Аспан экваторына паралель кіші шеңберлер аспан паралельдері немесе тəуліктік паралельдер деп аталады. Шырақтардың тəуліктік қозғалыстары осы сызықтар бойымен жүреді. Екі полюсті қосатын үлкен жартышеңберлер сағаттық шеңберлер немесе ауысу (еңкею) шеңберлері деп аталады. Аспан экваторы мен математикалық көкжиектің қиылысу нүктелері батыс W жəне шығыс E нүктелері деп аталады. Осы екі нүкте арқылы өтетін вертикалдар сəйкесінше шығыс жəне батыс бірінші вертикалдар деп аталады. Зенит, надир, солтүстік жəне оңтүстік полюстер арқылы өтетін үлкен шеңбер аспан меридианы деп аталады. Аспан меридианы аспан сферасын шығыс жəне батыс жартысфераларға бөледі. Аспан меридианы мен математикалық көкжиектің қиылысу нүктелері оңтүстік S (оңтүстік полюске жақын) жəне солтүстік N нүктелері деп аталады. Осы екі нүктені қосатын түзу сызық тал түстік сызық деп аталады. Аспан меридианы мен аспан экваторының қиылысу нүктелері экватордың жоғарғы Q (зенитке жақын) жəне төменгі Q’ нүктелері деп аталады. PNQPS доғасы аспан меридианының жоғарғы бөлігін, қалғаны төменгі бөлігін құрайды. Аспан шырақтарының аспан сферасындағы орнын бірмəнді анықтау үшін оларды белгілі бір негізгі сызықтар мен нүктелерге қатысты аспан координаттары деп аталатын екі шама (орталық бұрыштар немесе шеңбер доғалары) арқылы сипаттау жеткілікті. Əр түрлі координаттар негізінде сəйкес аспан координаттар жүйелерін жасауға болады. Астрономияның əр түрлі мəселелерін шешу үшін жасалған бірнеше аспан координаттар жүйелері бар. Олар горизонталь координаттар жүйесі, бірінші жəне екінші экваторлық координаттар жүйелері, эклиптикалық кординаттар жүйесі, галактикалық координаттар жүйесі, т.б жүктеу/скачать 291,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|