Зем проект Арман

Тақырыбы
Пән атауы: 
Алматы 2024 
Тексерген:
Семестрлік жұмыс 
Орындаған: 
ҚҰРЫЛЫС ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ, ИНФРАКҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ
МЕНЕДЖМЕНТ ФАКУЛЬТЕТІ 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ 
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ КОРПОРАЦИЯСЫ 
Землеустроительное проектирование 
ст-т 3 курса гр. Кад
21-1 Айдархан Б. 
ассоц.профессор 
Даркенбаева А.Б. 
Дабылова Б. 
: «Ауыл шаруашылығы кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге 
орналастыру жобасы» 

Жоспары: 
Кіріспе; 
1.ІШКІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ; 
1.1. Жер қатынастарын реттейтін нормативтік-құқықтық актілер; 
1.2.Шаруашылықішілік жерге орналастыру түсінігі, мақсаттары мен 
міндеттері; 
1.3.Дайындық жұмыстары; 
2. ШАРУАШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР. 
ЭКОНОМИКАНЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ 
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ; 
2.1. Шаруашылық туралы жалпы мәліметтер; 
2.2. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайлары; 
2.3. Шаруашылықтың өндірістік қызметінің сипаттамасы: 
2.4. Болашаққа экономиканы дамытудың негізгі көрсеткіштері; 
3. АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРНЫН ШАРУАШЫЛЫҚІШІЛІК 
ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ; 
3.1. Өндірістік бөлімшелер мен шаруашылық орталықтарды және 
өндірістік инфрақұрылым элементтерін орналастыру; 
3.2. Шаруашылықішілік магистральдық жолдарды, су шаруашылығы 
және басқа да инженерлік құрылыстарды және жалпы шаруашылық 
мақсаттағы объектілерді орналастыру; 
3.3. Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді ұйымдастыру; 
3.4. Ауыспалы егіс аумағының құрылысы; 
3.5. Жайылым аумағының құрылысы; 
3.6. Шабындық аумағының құрылысы; 
3.7.Шаруашылықішілік жерге орналастыру жобасының экологиялық, 
экономикалық тиімділігі; 
4. Қорытынды; 
Қолданылған әдебиеттер. 

Кіріспе: 
Ішкі шаруашылық жерге орналастыру – ауыл шаруашылық
кәсіпорындарының ішінде жерлерді тиімді пайдалану, ұйымдастыру және
басқару мақсатында жүргізілетін іс-шаралар жиынтығы. Бұл процесс жер
ресурстарын ұтымды пайдалану, еңбек өнімділігін арттыру, шығындарды
азайту және ауыл шаруашылығының жалпы тиімділігін көтеру мақсатында
жүзеге асырылады. Шаруашылықішілік жерге орналастырудың негізгі
кезеңдері мыналар: 
Дайындық кезеңі: Жердің қазіргі жағдайын зерттеу, топографиялық және 
геодезиялық түсірілімдер жүргізу, топырақтық зерттеулер және климаттық 
жағдайларды бағалау. 
Жобалау кезеңі: Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының қажеттіліктерін 
ескере отырып, жерді тиімді пайдалану схемаларын әзірлеу. Бұл кезеңде 
егістік жерлерді, жайылымдарды, орманды алқаптарды, су көздерін және 
басқа да ресурстарды тиімді орналастыру мәселелері шешіледі. 
Құрылымдық кезеңі: Жоспарланған жобаларға сәйкес шаруашылықішілік 
жерді нақты орналастыру. Бұл кезеңде егістік алқаптардың, жайылымдардың 
және басқа да жер учаскелерінің нақты шекаралары белгіленеді, жолдар мен 
суару жүйелері орналастырылады. 
Іске асыру кезеңі: Жобаларға сәйкес шаруашылықішілік жұмыстарды 
орындау. Бұл кезеңде жерді өңдеу, суару жүйелерін құру, егістік 
жұмыстарын жүргізу, және басқа да шаралар жүзеге асырылады. 
Шаруашылықішілік жерге орналастыру тиімді жүргізілсе, ауыл 
шаруашылығының өнімділігі артып, жер ресурстары ұтымды 
пайдаланылады. 

1. ІШКІ ШАРУАШЫЛЫҚ ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУДЫҢ 
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 
Ішкі шаруашылық жерге орналастырудың теориялық негіздері ауыл 
шаруашылық кәсіпорындарының жер ресурстарын тиімді пайдалану, 
ұйымдастыру және басқару мақсатында қажетті принциптер мен әдістерді 
қамтиды.Бұл негіздердің кейінгі көмекшілері бірнеше аспекттерді көзделуі 
мүмкін:
1. Классикалық экономика теориясы: Адамдардың өнімдері мен 
қызметтерінің тұтас өлшемін негізінде, өнімдерді өндіру мен табысқа жеткізу 
процесін талдау және көрсету. 
2. Неоклассикалық экономика теориясы: Бұл теорияда бір адамның таңдаулы 
өнімдер жинағы мен көрсетулерді өзгерту арқылы көрсетулердің қатынасы 
анықталады. 
3. Кейнсиан теория: Бұл теорияда тұрақты жарылғы өнімдер және 
жарылғысыз тұрақсыз өнімдердің көрсетулеріне сапаланған. 
4. Институционалдық теория: Бұл теорияда институттардың жұмыс жасауы, 
өнімдер мен біржаға қатынасулары келесі тараптардың өзара өздерінің 
жалпы жағдайын емлеу мен басқару тәсілдерін көрсету. 
5. Екологиялық экономика теориясы: Бұл теория жер күштері мен энергия 
ресурстарын жақсарту, табиғатты қорғау, жерлердің қаржыландыруы мен 
эксплуатациясының экономикалық эффективтілігі туралы мәселелерді 
қамтамасыз ету мақсатында қолданылады. 
Бұлар тек кейбір теориялық негіздердің мысалдары. Шаруашылықішілік 
жерге орналастыру теориясы өнімдерді және инфрақұрылымдарды дамыту, 
экономикалық даму, адамдардың өмір сүру мәдениеті мен жағдайын 
арттыру, табиғатты қорғау, инновацияларды қолдану, қоғамдық байланысты 
мәселелерді шешу мақсатында практикалық және теориялық негіздерді 
қолданады. 

1.1. Жер қатынастарын реттейтін нормативтік-құқықтық актілер 
Қазақстан Республикасында жер қатынастарын реттейтін нормативтік-
құқықтық актілердің негізгі тізімі мыналарды қамтиды: 
Қазақстан Республикасының Конституциясы: 
Қазақстан Республикасы Конституциясының 6-бабы жердің меншік түрлерін
(мемлекеттік және жеке меншік) және олардың қорғалуын анықтайды. 
Қазақстан Республикасының Жер кодексі: 
Жер кодексі (20 маусым 2003 ж. қабылданған) жер қатынастарының 
құқықтық негіздерін белгілейді, жерді меншікке алу, пайдалану және қорғау 
тәртібін реттейді. 
"Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі 
басқару туралы" Заңы: 
Бұл заң (23 қаңтар 2001 ж. қабылданған) жергілікті мемлекеттік басқару және 
өзін-өзі басқару органдарының жер ресурстарын басқару саласындағы 
өкілеттіктерін анықтайды. 
"Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы" Кодексі: 
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс жер заңнамасын бұзу 
жағдайларына қатысты әкімшілік жауапкершілікті белгілейді. 
"Қазақстан Республикасындағы мүліктік құқықтарды мемлекеттік тіркеу 
туралы" Заңы: 
Бұл заң (26 шілде 2007 ж. қабылданған) жер учаскелеріне қатысты 
құқықтарды мемлекеттік тіркеу тәртібін реттейді. 
"Жер реформасы туралы" Қазақстан Республикасының Заңы: 
Жер реформасы туралы заң (24 қаңтар 1992 ж. қабылданған) жер
қатынастарын реформалау мәселелерін қарастырады, оның ішінде жерді
жекешелендіру және жерге жеке меншік құқығын енгізу. 
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен бұйрықтары: 
Жер қатынастарына қатысты нақты ережелер мен тәртіптерді белгілейтін
нормативтік құжаттар, мысалы, жер учаскелерін беру, жерді пайдалану және
қорғау ережелері. 
Жер ресурстарын басқару комитетінің нормативтік құжаттары: 

Ішкі шаруашылық жерге орналастыру — бұл елордағы жерді жеке және 
саяси деңгейде көтеру, жер және елордан тыс барлық жер көтерілісін, оның 
арзандауын және өсуін азайту мақсатында басқа жерлерге көшу. Одан өткен 
соң, шаруашылықішілік жерге орналастыру жүйесі жерлердің пайдалану 
мәртебесін жеңілдетеді, инфрақұрылымдарды жасау, экономикалық даму 
және көліктің жетіспеушілігін арттыруға көмектеседі. 
Мақсаттары: 
1. Елордағы жерді көтеру: Шаруашылықішілік жерге орналастыру мақсаты
— елордағы жерді көтеру және елордаға тыс жерлерге жаттығуларды тиісті
мөлшерде жүзеге асырату. 
2. Экономикалық даму: Жерді шаруашылыққа орналастыру арқылы 
инфрақұрылымдарды жасау және инвестицияларды атқару арқылы 
экономиканың өсуін саяси мақсатты жақсарту. 
3. Елордағы жерді көтеру: Шаруашылықішілік жерге орналастыру 
мақсатында елордағы жерді көтеру міндетті болуы керек. 
4. Табиғатты қорғау: Жерді шаруашылыққа орналастыру мақсатында 
табиғатты қорғау міндетті болуы керек. 
Бұл комитеттің бұйрықтары мен ережелері жер ресурстарын тиімді
басқаруды қамтамасыз ету мақсатында қабылданады. 
"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 
Кодексі (Салық кодексі): 
Жер салығын төлеу тәртібін және жер учаскелеріне қатысты басқа да 
салықтық міндеттемелерді реттейді. 
"Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Заңы: 
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану және қорғау
ережелерін 
белгілейді, олардың құрамына ерекше экологиялық, ғылыми, мәдени
және 
рекреациялық құндылығы бар жерлер кіреді. 
Бұл нормативтік-құқықтық актілер Қазақстанда жер қатынастарын
реттеудің 
құқықтық негізін құрайды, олар жер ресурстарын тиімді пайдалану мен 
қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған. 
1.2. Ішкі шаруашылық жерге орналастыру түсінігі, мақсаттары мен
міндеттері 

1.3. Дайындық жұмыстары 
Ішкі шаруашылық жерге орналастыру (ІШЖО) – жерге орналастырудың
негізгі түрлерінің бірі. Жерге орналастырудың бұл түрінің жобалау объектісі
ретінде ауылшаруашылық кәсіпорындарына, шаруа (фермерлік)
қожалықтарға, серіктестіктерге, кооперативтерге және басқа
шаруашылықтық құрылымдарға тұрақты (мерзімсіз) пайдалануға немесе
жалға алу шартымен белгілі бір мерзімге бекітілген жерлерде
ауылшаруашылық өндірісін территориялық ұйымдастыру болып табылады. 
Шаруашылық ішілігіне орналастырудың теориялық негіздері 
шығармашылық, интенсивдік, қауіпсіздік және ауыздықты іске асыру 
негізінде анықталады. 
Шығармашылық: Жерді пайдалану әдістерін жасау, өндіру, ауылдағы жерді 
пайдалану құрамындағы электроэнергиясының пайдалануы, ауыл 
аймақтарының экономикалық өндірісін жеткізу және басқалар. 
Интенсивдік: Ел аулағының интенсивтілігін арттыру, технологияларды 
жаңарту, жер және уақыттардың жеткізілуін көтеру және көптеген кісілердің 
жерді пайдалануын жөндеу арқылы тәуелділікке ие болу. 
Қауіпсіздік: Экологиялық және аурулы жердің сақталуы, теміржолдар және 
аяқтардың жасалуы, тілділікті бақылау, қолданушылардың абайдың азауы 
және қабілетсіздігінің болмауы қауіпсіздік жасау теорияларының біреуі. 
Ауыздықты іске асыру: Жер ашылған көлікті іске асыру, аудан ішінде жұмыс 
істеу және сапарлану, толған жолмен қамтылымдық жердің ашылуы мен 
қауіпсіздігін бақылау кезінде ауыздықты іске асыру. 
Дайындық жұмыстары арқылы көптеген теориялық негіздер бойынша қазіргі 
ауыл шаруашылығы көмекшілігінде шаруашылық ішілігіне орналастыру 
жобасын дайындауға болады. 

2. ШАРУАШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР. 
ЭКОНОМИКАНЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ СИПАТТАМАСЫ
ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ. 
Шаруашылық – бұл экономикалық қызметтің бір түрі, ол табиғи
ресурстарды, еңбек күшін және капиталды пайдалана отырып, материалдық
игіліктерді өндіру, тарату және тұтынуды қамтамасыз етеді.
Шаруашылықтың негізгі мақсаты – халықты азық-түлікпен, өнеркәсіп
өнімдерімен және басқа да қажеттіліктермен қамтамасыз ету. 
Экономикалық сипаттама: 
- Экономикалық структура: Түркістан облысында экономикалықтың негізгі 
қағидаларына келісім берудің бір қатар ерекшеліктері бар. Көптеген салық 
алаңдары, кәсіптік және аудандық өнімдердің өндіруі, табиғат және 
технологиялық ресурстардың барлығы тәуелсіздігіне қолдау көрсетеді. 
- Индустриялық жүйелер: Жоғары технологиялық индустриялық жүйелер 
мен өнімдерге төмендегі салықтарды қолдану барысында, экономикалық 
сапасының артықшылығы жасалады. 
- Өндірістік және ауылшаруашылық секторлары: Шаруашылық секторын 
жаңа технологиялармен жаңағырларға алу және ауылдық өнімдердің 
өндіруіне қолдау көрсетеді. 
Табиғи-климаттық сипаттама: 
- Аймақтық климаттық шарттар: Түркістан облысында климат аралығы
әріптестікке негізделген болып табылады. Күн және тұрақты климаттық
шарттар басқаға көмектеседі. Ауылдар және көшелер арасында аймақтық
климаттық факторлардың алды-артығы бар. 
- Табиғи мүдделер: Шаруашылықтың ашық жерлерінде жасалған табиғи 
мүдделер, жергілікті және экономикалық өндіру мүмкіндіктерінің шектеулі 
мәселесі болып табылады. 
- Қайырметті өңір аймақтары: Қайырметті өңір аймақтары жер асты су, 
ешкімнен қорқымайтын өркендер, табиғи және экологиялық азаматтар үшін 
қолайлы жерлер болып табылады. 

Әлеуметтік-экономикалық жағдай:
- Тұлғалардың өзіндігі: кәсіпкерлікке және салдарға арналған ашық жерлер 
мен өңірлер бар. Олардың көбі бұл мекен-жайларды сақтау мақсатында 
табиғатқа бағытталған.
- Этносоциальды нысандар: бірнеше этническі нысандармен бөлінген. Бұл 
күнәлар, қазақтар, орыс және басқа да этносы бар. Осы нысандардың 
өзіндіктері мен күндері жергілікті шаруашылыққа толықтыруда маңызды рөл 
атқарады. 
Түймекент — Жамбыл облысы, Байзақ ауданындағы ауыл.Жалпы жер
аумағы- 77047 га км2.Ауыл тұрғындар саны- 7405адамды құрайды. 
Жер аттары: 
Ауыл маңында биіктігі 6 м болатын "Жайлаутөбе деп аталатын V ғасырға
жататын көне қала орны бар. Сол кезде қалыңдығы 1 2м, биіктігі 1,5-2 м
болатын дуалдармен қоршалған. Дуалдың бұрыштарында мұнаралар болған.
Қазір бұл мұнаралардың орны ғана қалған. 
Байсақалдың қорғаны - Жаңабай руынан шыққан Байсақал деген болыс 
болған. Халық оны қадірлеп, қорған тұрғызып сол кісінің атымен атаған. 
Үштөбе - үш төбелі қорымның аты. Бұл жерге ауыл адамдары жерленген. 
Қазірде ол төбенің екеуі тапталып, біреуі қалған. 
Нұрымбет қорғаны - Нұрымбет деген діндар адам болған. Ол халықты ескіше 
хат тануға үйретіп, ағартушылықпен айналысқан соң оны қадірлеп, қорған 
тұрғызып, сол кісінің атымен атаған. 
Су көздері: 
Жиенбайдың қайнары - Жиенбай деген адам болған. 1990 жылдары ауыл 
маңында жаңа бір қайнардың көзін ашып, ел игілігіне жаратқан соң сол 
кісінің есімімен атап кеткен. Ол бұлақ әлі күнге халық игілігіне жарап тұр. 
Сасықкөл - Талас өзені толғанда тасыған су, бір жерге жиналып, тұрып 
қалғандықтан иістеніп кететін көлшік. Ол 5-6 шақырым жерді алып жатыр, 
еш көлге немесе тоғанға құймайды. 
2.1. Шаруашылық туралы жалпы мәліметтер. 

Сырғабай арығы - кезінде ауылда өмір сүрген Сырғабай деген байдың
атымен аталған. Өз қонысына қарай арық қаздырып, су тартып, жел мен
су диірменін пайдаланған. Қазір ол диірмендер жоқ. 
Өтеген арығы - бір кездері ауылда өмір сүрген адамның атымен аталады.
Ол 
адам туралы дерек жоқ. 
ҚР Жер кодексінің 50-бабына сәйкес, жеке тұрғын үй құрылысы үшін 0,10 
гектар, өзіндік шаруашылық жүргізу үшін 0,15 гектар жер телімін беру 
қарастырылған. “Нұрлы жер” тұрғын үй бағдарламасы бойынша Бәйдібек 
ауданында - 55 гектар, Түлкібаста - 402,3 гектар, Шардарада - 47,7 гектар, 
Кентау қаласында - 805 гектар инфрақұрылым жүргізу жоспарланып,
бүгінгі 
таңға Шардарада - 300, Түлкібаста - 63, жалпы 363 жер телімі бөлінген. 
Қазіргі кезде, жалпы 2425 жер телімі кезекте тұрған азаматтарға
берілген»-
деді басқарма басшысы. 
Айта кету керек, 2018 жылдың 4 мамырдағы жер заңнамаларына
енгізілген 
өзгерістерге байланысты, ауыл шаруашылығы мақсатында дұрыс 
пайдаланылмаған жерлерді мемлекет меншігіне қайтару шараларын
жүргізу 
құзыреті аудан, қала әкімдерінің қарауына берілген. 
Климаттық мәліметтері көптеген факторларға байланысты
түсіндіріледі. Облыстың аумағы және географиялық орналасуы,
оңтүстіктің басқа аймақтарымен салыстырғанда, климаттық
шарттардағы қатарлығын өзгертеді. 
Климпты қысқа, жаз, көлденең және күзгі шекаралар бойынша 
ажыратылған. Жылдамдықтың көптеген кезеңдері және қызметі бар. 
Жылдамдықтың көптеген кезеңдері және қызметі бар. Климаттық 
мәліметтердің бірі температуралық шарттар. Облыстың өзінде қысқа күн жаз 
температурасы 5°C-ден 10°C-ға дейін болуы мүмкін. Жазда күн 
температурасы орташа 30°C-ден 35°C-ға дейін болады. Көлденең аралығы 
шағын болуы мүмкін. Облыста күзгі шекаралар бар. Ал жергілікті шекаралар 
таңғы тауларда және күмістерде жер астының күзетіні болады. 
Су ресурстары артықшылықтарымен маркізетті болып табылады. Жергілікті 
су топтары, көбіне батыстағы Арал теңізінен шығады. Ал Сырдария, Өзен, 
2.2. Шаруашылықтың табиғи-климаттық жағдайлары. 

Күзгі салқындықтың кезінде облыста шамалды жел тасымалдары бар.
Сондықтан, айқын жаз және су тазалығы күннен күнге жалпы маңызда. Ал
қыста басып жатқан күндерде көлденең артады, азапты шамалды жел
тасымалы жүгіретін. 
Климаттық факторлармен байланысты аумағында жергілікті және әдемі 
еңбек жүргізілген. 
Шаруашылықтың өндірістік қызметі өнімдерді жасау, алғашқы 
материалдарды өңдеу, өнімдерді жеделдету, алу-сатуды бақылау және 
технологиялық инновацияларды қолдану арқылы өнімдерді жасау 
мәселелерін шешуге бағытталады. Шаруашылықтың өндірістік қызметінің 
сипаттамасы көптеген кейбір мақсаттарға арналған:
1. Өнімдерді жасау: Түркістан облысында шаруашылықтың өндірістік 
қызметі жерлі өнімдерді, техникалық жабдықтарды, өңдеулерді, егер 
жасауларды және басқа өнімдерді жасау арқылы жүзеге асырады. 
2. Материалдарды өңдеу: Шаруашылықтың өндірістік қызметі алғашқы 
материалдарды өңдеу арқылы өнімдердің жасалуын және сапасын арттыруға 
мән береді. 
3. Жеделдету: Технологиялық инновацияларды қолдану арқылы өнімдерді 
жеделдетуді, жылдамдықты арттыруды, өнімдердің сапасын жақсарту 
мәселелерін шешуге бағытталады. 
4. Бақылау және байланыс: Шаруашылықтың өндірістік қызметі алу-сату 
процесін бақылау, өнімдердің сапасын тексеру және байланысқа кіреді. 
6. Өнімдерді қолдану: Өнімдердің қызмет етуін бақылау, техникалық 
арнайылымдарды пайдалану және өнімдердің сапасын арттыру мәселелеріне 
жақсарту. 
Шаруашылықтың өндірістік қызметі орналасқан аумақтың саяси, 
экономикалық, жеке және технологиялық талаптарына сай болуы маңызды. 
Бұл қызметтік саланың сипаттамасы өнімдерді өсіру және жаңа 
инновацияларды қолдану арқылы жаңа өнімдерді жасауға бағытталған. 
2.3. Шаруашылықтың өндірістік қызметінің сипаттамасы. 

Болашаққа Қазақстан экономикасын дамытудың негізгі көрсеткіштері мен
бағыттары бірнеше маңызды аспектілерді қамтиды. 
Экономикалық өсу: Қазақстанның 2023 жылы экономикасы 4,9%-ға өсті. Бұл 
өсімді алдағы жылдары да сақтау үшін жыл сайынғы тұрақты экономикалық 
өсімді 6%-дан кем емес деңгейде қамтамасыз ету көзделіп отыр (Sputnik 
Қазақстан). Елдің жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) де ұлғайып, жан басына 
шаққандағы ЖІӨ 2023 жылы 11,5 мың АҚШ долларынан 13,3 мың АҚШ 
долларына дейін өсті . 
Инвестициялар: Шетелдік инвестициялар да маңызды рөл атқарады. 2023 
жылдың алғашқы алты айында Қазақстан 13,3 млрд АҚШ доллары көлемінде 
тікелей шетелдік инвестиция тартты, бұл экономикалық өсуді қолдауға 
кепілдік береді. 
Жасыл экономика: Қазақстанның экономикасын дамытуда "жасыл" 
экономикаға көшу үлкен мәнге ие. Елде су ресурстарын басқару, 
қалдықтарды қайта өңдеу, экожүйелерді сақтау және тиімді басқару сияқты 
бағыттар бойынша шаралар қабылдануда. 
Қызмет көрсету секторы: Соңғы он жылда Қазақстан экономикасының негізгі 
драйвері қызмет көрсету саласы болды, ол 42,6%-ға өсті (Zhalyn). Бұл сала 
экономиканың жалпы құрылымында маңызды орын алады. 
Технологиялық жаңғырту: Экономиканың технологиялық тұрғыдан дамуын 
тездету үшін жаңа технологияларды енгізу және инновацияларды пайдалану 
қажет. Бұл процестер өндірістің тиімділігін арттырып, энергия ресурстарын 
үнемдеуге мүмкіндік береді. 
Әлеуметтік даму: Елдегі экономикалық өсім халықтың өмір сүру деңгейін 
арттыруға бағытталған. Инфляция деңгейін төмендету және әлеуметтік 
бағдарламаларды күшейту арқылы халықтың нақты табысының өсуін 
қамтамасыз ету маңызды. 
Осы көрсеткіштер мен бағыттар Қазақстанның экономикалық болашағының 
негізін құрайды. Елдің стратегиялық жоспарлары осы міндеттерді орындауға 
және экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған. 
2.4. Болашаққа экономиканы дамытудың негізгі көрсеткіштері. 

3.АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КӘСІПОРНЫН
ШАРУАШЫЛЫҚІШІЛІК ЖЕРГЕ ОРНАЛАСТЫРУ 
Ауыл шаруашылығы кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастыру,
ауылдық көркемдердің дамуына, адамзаттың тиімді-ынталық өмір сүруіне,
экономикалық кеңестікке қолдау көрсету, инфрақұрылымдық мүмкіндіктерді
жақсарту мақсаттарында орындалады. Бұл жоба арқылы аумақтық
инфрақұрылымдық және экономикалық дамудың дамытудың кең
мүмкіндіктерін жақсартуға көмектеседі. 
Ауыл шаруашылығы кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастырудың 
бағыты: 
1.Жергілікті жерлерді жасау: Ауылдық көркемдердің дамуы мен 
экономикалық кеңестікке қолдау көрсету мақсатында, жергілікті жерлерді 
жасау және ауылдық жерлерді шаруашылық жерге орналастыру кезінде 
экологиялық тиімділікке сақтандыру керектігіне назар аударылады. 
2.Энергия желілерін жасау: Ауыл шаруашылығы кәсіпорнын 
шаруашылықішілік жерге орналастыруда, энергия желілерін жасау арқылы 
таза энергияның қолданылуын жақсарту мақсатында, күзетілген энергия 
желілері және электр станциялары орналастырылады. 
3.Су көлемдерін жасау: Ауылдық көркемдерге аса маңызды су ресурстарын 
қамтамасыз ету мақсатында, су көлемдерін жасау және су ресурстарын 
орналастырудың аяқталуы. 
4.Инфрақұрылымдық мүмкіндіктерді жақсарту: Ауылдық шаруашылығы 
кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастыру арқылы, ауылдық 
аймақтардың инфрақұрылымдық мүмкіндіктерін жақсарту мақсатында, жол, 
көлік, электр желілері және телекоммуникация желілерін орналастыру. 
5.Жайылым аумағының дамытын кеңесу: Ауылдық көркемдердің 
экономикалық дамуды дамыту үшін, ауыл шаруашылығы кәсіпорнын 
шаруашылықішілік жерге орналастыру мақсатында, жайылым аумағының 
дамытын кеңесу, толықтыру және оның инфрақұрылымдық мүмкіндіктерін 
жақсарту. 
Ауыл шаруашылығы кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастыру 
жобасы арқылы аумақтық инфрақұрылымдық және экономикалық дамудың 
мүмкіндіктерін жақсартудың біртұтас механизмі болып табылады. 

3.1.Өндірістік бөлімшелер мен шаруашылық орталықтарды және
өндірістік инфрақұрылым элементтерін орналастыру. 
Бұл бөлімнің негізгі мақсаты орналастыру нақты ұйымның аумағындағы
ауыл шаруашылығы өндірісі оның табиғи және экономикалық
ерекшеліктерін, қоныстану түрін ескере отырып, ұйымдық-құқықтық
нысаны. Бұл ретте осындай ұйымдық-аумақтық еңбек өнімділігін
арттыруға ықпал ететін жағдайлар, елді мекендер құрылысына салынған
капитал салымдарын үнемдеу және өндірістік орталықтар, өндірістің жыл
сайынғы шығындарын төмендету, амортизациялық және пайдалану
шығындарымен 
байланысты, жүктерді тасымалдау, мәдени-тұрмыстық өмір сүру 
жағдайларын жақсарту халық саны. 
Өндірістік бөлімшелер мен шаруашылық орталықтарды орналастыру үшін 
бірнеше құрылымдар мен элементтер пайдаланылады. Бұлардың бірі 
өндірістік инфрақұрылым элементтері. Олар өндірістік қызметтерді 
жетілдіру үшін қажетті техникалық және инфрақұрылымдық
құрылымдарды 
қамтамасыз етеді. Кейбір өндірістік инфрақұрылым элементтері: 
1. Құрылыс және жасау құрылымдары: Олар көліктің немесе көмірдің 
және басқа материалдардың жасалатын және өңделген құрылымдарын 
қамтамасыз етеді. 
2. Машиналар мен ережелер: Бұл элементтер өндірістік процестерде 
жүзеге асырылады. Өнімдерді және қызметтерді арттыру үшін 
машиналар мен ережелер қажет. 
3. Электроникалық және автоматтандыру жүйелері: Бұл элементтер 
өнімдерді жеделдету, өндірістік процестерді автоматтандыру және 
тиімділікті жақсарту үшін пайдаланылады. 
4. Су, электр және газ құрылымдары: Олар өнімдерде жарамды 
жылдамдықты және сапаны арттыру үшін қажет. 
5. Жабдықтар мен өндірістік материалдар: Олар өнімдердің құрылымына 
және жинақтарына құрылған. 
Өндірістік бөлімшелер мен шаруашылық орталықтарды орналастыруда 
инфрақұрылым элементтерінің тиімді қолдануы және бақылауы маңызды. 
Олар аумақтың өнімдерінің жылдамдығын, сапасын және эффективтілігін 
арттыруға көмектеседі. Бұлар арқылы, өндірістік бөлімшелер мен 
шаруашылық орталықтарды жылдам жасау, өнімдердің сапасын жақсарту 
және өндірістік процестерді жеделдету мүмкіндігін жетілдіреді. 

3.2. Ішкі шаруашылықмагистральдық жолдарды, су шаруашылығы
және басқа да инженерлік құрылыстарды және жалпы шаруашылық
мақсаттағы объектілерді орналастыру. 
Ішкі шаруашылық магистральдық жолдарды, су шаруашылығы және басқа да
инженерлік құрылыстарды және жалпы шаруашылық мақсаттағы
объектілерді орналастыру маңызды инфрақұрылымдық жобаларды қамтиды.
Бұл объектілерді тиімді жоспарлау және орналастыру ауыл
шаруашылығының және жалпы ауылдық жерлердің дамуын қамтамасыз
етеді. 
Магистральдық жолдар 
Ішкі шарупшылық магистральдық жолдар ауыл шаруашылығында өнімдерді 
тасымалдау, өндірістік аймақтарға қолжетімділікті қамтамасыз ету және 
жалпы көлік логистикасын жеңілдету мақсатында қажет. Бұл жолдар: 
Негізгі өндірістік аймақтарды байланыстырады. 
Шаруашылық нысандарына (қоймалар, фермерлік шаруашылықтар, 
өнеркәсіптік орындар) қолжетімділікті қамтамасыз етеді. 
Ауыл шаруашылығы техникасының қозғалысын жеңілдетеді. 
Су шаруашылығы құрылыстары 
Су шаруашылығы құрылыстары ауыл шаруашылығында маңызды рөл 
атқарады. Суару жүйелері, су қоймалары және дренаждық жүйелер ауыл 
шаруашылығының тиімділігін арттыруға көмектеседі. Негізгі элементтер: 
Суару жүйелері (арналар, құбырлар) - егіншіліктің тиімділігін арттырады. 
Су қоймалары - су ресурстарын сақтау және қажетті кезеңдерде пайдалану 
үшін. 
Дренаждық жүйелер - артық суды бұрып, топырақтың құнарлығын сақтайды. 
Инженерлік құрылыстар 
Ауыл шаруашылығында қолданылатын инженерлік құрылыстарға әртүрлі 
инфрақұрылымдық элементтер кіреді. Олар: 
Желілік құрылыстар (электрмен жабдықтау желілері, байланыс желілері) - 
шаруашылықтың үздіксіз жұмысын қамтамасыз етеді. 
Газбен жабдықтау жүйелері - жылыту, өндірістік процестерді жүргізу үшін. 
Жол құрылыстары - өнімдерді нарыққа жеткізу және шаруашылықтар 
арасындағы байланыс үшін. 
Жалпы шаруашылық мақсаттағы объектілер 

Бұл объектілер шаруашылықтың жалпы қажеттіліктерін қамтамасыз
етеді және ауыл шаруашылығының тиімді жұмыс істеуіне ықпал етеді.
Олар мыналарды қамтиды: 
Қоймалар - өнімдерді, техниканы және материалдарды сақтау үшін. 
Өндірістік ғимараттар - өңдеу, сақтау, техникалық қызмет көрсету үшін. 
Әлеуметтік нысандар - жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын жақсарту 
үшін (тұрғын үйлер, демалыс аймақтары). 
Орналастыру принциптері 
Географиялық орналасуы - қолжетімділік пен логистика үшін маңызды. 
Инфрақұрылымға жақындық - электр, су және газбен жабдықтау. 
Табиғи факторлар - топырақ құнарлылығы, су ресурстарының
жақындығы. 
Экономикалық тиімділік - құрылыстың және қызмет көрсетудің 
экономикалық тиімділігі. 
Орналастыруда 
барлық 
осы 
факторларды 
ескеру 
ауыл
шаруашылығының 
және жалпы ауылдық аймақтардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді. 
Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді ұйымдастырудың мақсаты - аумақтық 
даму, экономикалық кеңестікке және адамзаттың тиімді-ынталық өмір 
сүруіне қызмет ету. Осы құрылымдарды ұйымдастыру үшін кейбір негізгі 
мәселелер: 
1. Тиімді аумақтарды таңдау: Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді 
ұйымдастыруда тиімді аумақтарды таңдау маңызды. Осы аумақтарды 
жетілдіру арқылы экономикалық кеңестікке қолдау көрсетіледі. 
2. Жергілікті кеңестіктерге қатысу: Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді 
ұйымдастыруда жергілікті кеңестіктердің, көптеген жеке және саяси 
ұйымдардың қатысуы маңызды.
3. Қаржылық қолдауның табысын көздеу: Егістік жерлер мен ауыспалы 
егістерді ұйымдастыруда қаржылық қолдауның табысын тексеру және 
көрсету керек. 
3.3. Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді ұйымдастыру. 

4. Технологиялық мәселелер: Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді
ұйымдастыруда технологиялық және инженерлік мәселелерді шешу
маңызды. Бұл мәселелерді шешудің маңызды бөлігі тиімділік пен
эффективтікті жоғарылату. 
5. Аумақтық стандарттарға қатысу: Егістік жерлер мен ауыспалы егістерді 
ұйымдастыруда аумақтық стандарттарға қатысу маңызды. Олардың дамуы 
мен өнімдердің сапасының арттырылуы үшін стандарттарға сай 
ұйымдастыру керек. 
6. Қоғамдық қатынастарды жүзеге асыру: Егістік жерлер мен ауыспалы 
егістерді ұйымдастыруда қоғамдық қатынастарды жүзеге асыру маңызды. 
Олардың қатынасуы аумақтық инфрақұрылымдық және экономикалық 
дамудың іс-шараларында маңызды рөл атқаруы мүмкін. 
Түркістан облысында егістік жерлер мен ауыспалы егістерді ұйымдастыру 
және орналастыру кезінде бұл мәселелерді қарастыру және шешуге тырысу 
маңызды. Бұл құрылымдардың орналастырылуы аумақтық дамудың өнімдері 
мен сапасының арттырылуына көмектеседі. 
Ауыспалы егіс жүйесін енгізу ауыл шаруашылығында топырақтың 
құнарлылығын сақтап, өнімділікті арттыру үшін қолданылады. Ауыспалы 
егіс аумағының құрылысы дұрыс жоспарланып, жүзеге асырылуы 
маңызды.Ауыспалы егіс аумағының құрылысында кейбір негізгі 
құрылымдар:
1. Жол желілері және көлік инфрақұрылымы: Қала және ауылдық 
аумақтарды байланыстыруға арналған жол желілерін жасау және өндіру 
мақсаттары. 
2. Электр энергиясы желілері: Көптеген электр энергиясының өнімдерін 
жасау және жүзеге асыру мақсаттары. 
3. Су көліктері және тазалық желілері: Ауылдық аумақтардың су қажеттілігін 
қамтамасыз ету мақсатында су көліктерін жасау және тазалық желілерін 
өндіру. 
3.4. Ауыспалы егіс аумағының құрылысы. 

Жайылым аумағының құрылысы, аумақтық өнімдерді жасау, экономикалық 
кеңестікке және адамзаттың тиімді-ынталық өмір сүруіне қолдау көрсету 
мақсаттарына сәйкес жүргізіледі. Жайылым аумағы арқылы аумақтық 
инфрақұрылымдық және өнімдерді дамыту, аумақтық экономиканы дамыту 
және адамзаттың тиімді-ынталық өмір сүруіне қатысты жұмыстар 
орындалады. Бұл аумақтық дамудың арттырылуына, экономикалық 
кеңестікке және инфрақұрылымдық мүмкіндіктерді арттыруға қолдау 
көрсету үшін көптеген мәселелер ұйымдастырылады. 
Жайылым аумағының құрылысында кейбір мақсаттар: 
1.Жайылым желілерді жасау: Аумақтық өнімдерді жасау және жайылым 
желілерді орналастыру. Мысалы, жайылым желілерін жасау арқылы жол 
желілері, электр желілері, су көліктері, телекоммуникация желілерін жасау. 
2.Электр желілерін жасау: Электр қолданбаларын жасау, бөлшектерге электр 
желілерін жасау. 
3. Су көліктерін жасау: Су қолданбаларын жасау, ауылдық аумақтарға су 
көліктерін жасау. 
4. Телекоммуникация желілерін жасау: Телекоммуникация желілерін жасау, 
аумақтық кеңестікке желілерді орналастыру. 
4. Телекоммуникация желілері: Қала және ауылдық аумақтарды
байланыстыруға арналған телекоммуникация желілерін ұйымдастыру. 
5. Салықтық инфрақұрылым және көмекші қызметтер: Жол желілерін, электр 
желілерін, су көліктерін және телекоммуникация желілерін ұйымдастыру 
үшін салықтық инфрақұрылым және көмекші қызметтерді жүзеге асыру. 
6. Төменгі қатынасуларды жасау: Ауылдық аумақтардың экономикасын 
қамтамасыз ету мақсатында қатынасуларды жасау және оларды жүзеге 
асыру. 
Ауыспалы егіс аумағының құрылысы барлық әлеуеттердің біріктірілген және 
жалпы аумақтық дамудың біріктірілген стратегиясына сәйкес жүргізіледі. 
3.5. Жайылым аумағының құрылысы. 

5. Салықтық инфрақұрылым және көмекші қызметтерді жүзеге асыру:
Жайылым аумағының құрылысында салықтық инфрақұрылым және көмекші
қызметтерді жүзеге асыру. 
6. Төменгі қатынасуларды жасау: Ауылдық аумақтардың экономикасын 
дамыту үшін қатынасуларды жасау және оларды жүзеге асыру. 
Бұл мақсаттарды орындау арқылы, Жайылым аумағы арқылы тұрғындар 
арасында аумақтық инфрақұрылымдық және экономикалық дамудың 
дамытудың кең мүмкіндіктерін жақсарту мүмкіндігі тиімді болады. 
Шабындық аумағының құрылысы өнімдерді дамыту, инфрақұрылымдық 
желілерді жасау, экономикалық кеңестікке қолдау көрсету мен адамзаттың 
тиімді-ынталық өмір сүруін жақсарту мақсаттарына сәйкес жүргізіледі. 
Шабындық аумағы арқылы аумақтық инфрақұрылымдық және 
экономикалық дамуды дамыту, жергілікті бизнес пен инвестицияларды 
алғашқылар байланыстыру мүмкіндіктерін жақсартуға мүмкіндік көрсетіледі. 
Шабындық аумағының құрылысында кейбір мақсаттар: 
1. Жергілікті жерлерді жасау: Шабындық аумағы арқылы жергілікті 
өнімдерді дайындау мен жерлерді орналастыру. 
2. Жергілікті құрылыстарды құру: Инфрақұрылымдық желілерді жасау, 
мысалы, жол желілері, су көліктері, электр желілері. 
3. Энергия желілерін жасау: Электр қолданбаларын жасау және өнімдерге 
энергия желілерін құру. 
4. Инфрақұрылымдық желілерді жасау: Жайылым аумағының құрылысы 
арқылы инфрақұрылымдық желілерді жасау, аумақтық экономикалық 
жағдайын жақсарту. 
5. Көмекші қызметтерді жүзеге асыру: Жергілікті өнімдерге көмекші 
қызметтерді жүзеге асыру. 
3.6. Шабындық аумағының құрылысы. 

6. Төменгі қатынасуларды жасау: Шабындық аумағы арқылы ауылдық
аумақтардың экономикасын дамыту үшін қатынасуларды жасау және оларды
жүзеге асыру. 
Бұл мақсаттарды орындау арқылы, Шабындық аумағы арқылы аумақтық 
инфрақұрылымдық және экономикалық дамудың дамытудың кең 
мүмкіндіктерін жақсарту мүмкіндігі тиімді болады. 
Ішкі шаруашылық жерге орналастыру жобасының экологиялық және 
экономикалық тиімділігі ауыл шаруашылығының тұрақты және өнімді 
дамуына маңызды үлес қосады. Төменде осы жобаның негізгі 
артықшылықтары мен тиімділіктері қарастырылады: 
Экологиялық тиімділік 
Топырақ құнарлылығын сақтау және жақсарту: 
Ауыспалы егіс жүйесін енгізу арқылы топырақтағы қоректік заттардың 
балансы сақталады. Бұл жүйе топырақтың эрозиясын болдырмайды және 
оның құрылымын жақсартады. 
Органикалық тыңайтқыштарды қолдану топырақтың биологиялық 
белсенділігін арттырады және химиялық тыңайтқыштардың зиянын 
азайтады. 
Биологиялық әртүрлілікті сақтау: 
Ауыспалы егіс жүйесі әртүрлі өсімдік түрлерін кезектестіріп өсіру арқылы 
экожүйенің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Бұл зиянкестер мен аурулардың 
таралуын азайтады. 
Су ресурстарын тиімді пайдалану: 
Суару жүйелерін тиімді жоспарлау және пайдалану суды үнемдеуге 
көмектеседі. Дренаждық жүйелер артық суды бұрып, топырақтың су 
балансын сақтайды 
. 
3.7.Ішкі шаруашылық жерге орналастыру жобасының экологиялық,
экономикалық тиімділігі 

Жасыл технологияларды енгізу:
Экологиялық таза әдістер мен технологияларды қолдану қоршаған ортаны 
қорғауға және ресурстарды тиімді пайдалануға ықпал етеді. 
Экономикалық тиімділік 
Өнімділікті арттыру: 
Ауыспалы егіс жүйесі өнімділікті арттырады. Әртүрлі дақылдарды 
кезектестіріп өсіру топырақтың құнарлылығын сақтап, өнім шығымын 
көбейтеді. 
Топырақтың құнарлылығы жоғары болғандықтан, өсімдіктердің өсуі мен 
дамуы жақсарады, бұл ауыл шаруашылық өнімдерін көбейтеді. 
Шығындарды азайту: 
Тиімді суару және дренаждық жүйелер суды үнемдеп, су шығындарын 
азайтады. 
Органикалық тыңайтқыштарды қолдану химиялық тыңайтқыштарға 
жұмсалатын шығындарды азайтады. 
Нарықтық әртараптандыру: 
Әртүрлі дақылдарды өсіру арқылы фермерлер әртүрлі нарықтарға өнім ұсына
алады, бұл табысты арттыруға мүмкіндік береді. 
Ауыспалы егіс жүйесі әртүрлі өнім түрлерін ұсына отырып, нарықтық 
тәуекелдерді азайтады. 
Инфрақұрылымды жақсарту: 
Жақсы жоспарланған ішкі шаруашылық инфрақұрылымы көлік шығындарын 
азайтады және өнімдерді нарыққа жылдам жеткізуге мүмкіндік береді. 

Қорытынды: 
Қорытындылай келе, жұмысты жүргізу барысында ауыл шаруашылығы 
кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастыру бағыттары басқарылды. 
Ауылдық аймақтарда шаруашылығының дамуына, ауылдық жерлердің 
өнімдеріне, адамзаттың өмір сүру мәдениетіне, экономикалық кеңестіге және 
аумақтық дамуға көмектесу мақсаттары болуы мүмкін. Ауыл шаруашылығы 
кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастырудың арқасында 
экологиялық, социалды, экономикалық, инфрақұрылымдық және өнімдердің 
сапасын жақсарту мақсаттарының байланысты. 
Ауыл шаруашылығы кәсіпорнын шаруашылықішілік жерге орналастырудың 
мақсаттары экологиялық, социалды, экономикалық және инфрақұрылымдық 
бағыттарда қолдау көрсету арқылы аумақтық дамуға қатысу мүмкіндігін 
жақсартуға болады.Қойылған міндеттер орындалды және көрсетілген 
мақсатқа қол жеткізілді. 

Қолданылған әдебиеттер: 
1.https://sovet-ingenera.com/
2.https://primacad.ru/s
3.https://helpiks.org/6-38719.html
4.https://m-strana.ru/
5.slpl.ru/node/535