2 БӨлім дәрістер кешені: дәрістер тезистері 1 тарау. МҮлікті иеліктен алудан туындайтын міндеттмелер: глоссарий

- студенттерді сату-сатып алу шартының ұғымы, сипаттамасы және мазмұнымен таныстыру;

- студенттердің сату-сатып алу шартының ержелері жөніндегі біліктілігін қалыптастыру.

СҰРАҚТАР:

1. Сатып алу сату шартыныңы ұғымы, сипаттамасы, нысаны.

2. Сатып алу сату шартының мазмұны мен түрлері.

1. 
   Сұрақ: Сатып алу сату шартыныңы ұғымы, сипаттамасы, нысаны.
   

Мүлікті меншікке немесе шаруашылық жүргізуге, жедел (оралымды) басқаруға беруден туындайтын міндеттемелер, сатып алу - сату шартынан, оның түрлерінен және айырбас, сыйға тарту және рента шарттарынан туындайды. Қазіргі кезде сатып алу - сату шарты, оның: көптеп және бөлшектеп (жекелеп) сатып алу - сату, жеткізілім, энергиямен жабдықтау, келісім жасасу шарттары сияқты түрлеріне қатысты, тектік ұғым ретінде қарастырылады. Ал бөлшектеп (жекелеп) сатып алу- сату шартының келесі түрлері болады: үлгілер бойынша сату, несиеге сату, автоматтар арқылы сату, жеткізіп беру тәсілімен сату және т. б.

Азаматтық құқықтың ерекше бөлімінің барысында, шарттар мен міндеттемелердің жеке түрлерін сипаттауда бұл міндеттеме түрлерінің анықтамасын, олардың затын (нысанасын), өзге шарттық міндеттемелерден айырмашылығын білу; және бұл міндеттемелер түрлерінің пайда болуына әкелдіретін барлық шарттарды атап, сипаттап өту қажет болады. Бұл шарттардың әр түрін сипаттау кезінде, жауап келесі үлгіде беріледі: шарттың ұғымы; жақтардың атаулары; әр шарттын субъектілеріне қойылатын талаптар; нақтылы немесе консенсуалды, ақылы немесе ақысыз, екі жақты міндеттейтін немесе бір жақты міндеттейтін, мерзімді әлде мерзімсіз бе және қандай нормативтік құқықтық актілермен реттелетіні аталады. Осыдан кейін жақтардың құқықтары мен міндеттерінің, олардың жауаптылығының сипаттамасы беріледі.

Сатып алу сату шарты бойынша бір жақ (сатушы) екінші жақтың (сатып алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне, жедел (оралымды) басқаруына белгілі бір мүлікті (тауарды) беруге міндеттенеді, ал сатып алушы оны қабылдап алып, оның ақысын (белгілі бір ақшалай соманы) төлеуге міндеттенеді. Шарт жақтары (тараптары) – сатушы және сатып алушы болады. Олар әрекет қабілеттілігіне қарай кез келген жеке немесе заңды тұлға және мемлекет де болады. Шарттың заты (нысанасы), азаматтық айналымнан алынбаған кез келген мүлік (тауар) және мүліктік емес құқық болады (АК 406 б. 4 т.). Айналымы шектеулі мүлік, тек арнайы рұқсат (лицензия) бойынша сатылады. Шарт консенсуалды, екі жақты міндеттейтін және ақылы болады. Шарттың елеулі жағдайларына тауардың атауы және саны жатады (АК 407 б. 3 т.). Сатып алу - сату шарттарының кей бір түрлері ҚР АК 25–ші тарауымен қоса арнайы заңдармен: ҚР «Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы» Заңымен т.б. заңдармен реттеледі.

Шарт консенсуалды болғандықтан, жақтардың құқықтары мен міндеттері де, олар заң қажет ететін нысанда келісімге келген уақытта пайда болады. Сатушының міндеттеріне: затты оның барлық құжаттарымен, саймандарымен, тиісті сапасы мен санында, ассортиментінде, қапталған түрінде және үшінші жақтардың талап етуінен босатылған түрде беру болып табылады (АК 408 б.). Сатушымен тауарды беру міндетін орындау уақыты жөнінде, ерекше атап өткен жөн болады (АК 410 б.). Шарт, бар тауарды беру жөнінде де және болашақта, жасалғаннан кейін немесе сатып алғаннан кейін, болатын тауарды беру жөнініде де жасалуы мүмкін (АК 407 б. 2 т.). Сатып алушының міндеттері: тауарды қабылдап алудан және қажет болған жағдайда, ол жөнінде қолхат беруден және тауарды қабылдап алу жөнінде акт жасап толтырудан тұрады. Сатып алушының ең негізгі міндеті сатып алу ақысын төлеу болады (АК 439 б.). Кей бір жағдайларда сатып алушыға, тауарды сақтандыру және сатушыны шарттың тисті дәрежеде орындалғаны жөнінде ескерту міндеттері жүктеледі. Жақтардың құқықтары қарсы жақтың міндеттеріне сәйкес келеді. Мысалы, сатушының тауарды беру міндеті, сатып алушының тауарды тиісті сапа мен санында, барлық саймандары мен және құжаттарымен беруді талап ету құқќыѓап ет‰бер‰жєанында, барлыќығына сәйкес келеді және т. б. Сатушының тауар ақысын төлеу міндеті сатып алушының тауардың ақысын толық және тиісті уақытта төлеуді талап ету құқығына сәйкес болады.

Сатушы мен сатып алушының жауаптылығы жалпы ереже бойынша, әр жақ өз міндеттерін орындамаған немесе тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда туындайды. Олардың жауаптылығының негізгі түрі: шығындарды өтеу және айып төлеу болады. Қазіргі уақытта, айып төлеу тек шарртық түрде болады. Сондықтан шарт жасасу кезінде тиісті жауаптылық шараларын қарастыруды ұмытпау қажет. Заңды айып төлеу, тек біреудің ақшаларын заңсыз пайдаланудан туындайтын ақшалай міндеттемелер бойынша қолданылады (ҚР АК 353 б.).

Сатушымен, сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару жөніндегі «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы» ҚР заңынын баптары мен ҚР АК– 454 бабы нормаларының маңызы өте зор болады. Бірақта тәжірибеде, «тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды» деген хабарландырулар жасау арқылы, бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.

ҚР АК– 455 бабында, оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.

Бақылау сұрақтары:

• 
  Сатып алу сату шартының анықтамасын беріңдер.
  
• 
  Сатып алу сату шартыныңы сипаттамасын беріңдер.
  
• 
  Сатып алу сату шартының насанына қандай талаптар қойылады.
  
• 
  Стып алушының құқықтары мен міндеттері қандай болады.
  
• 
  Сатушының құқықтары мен міндеттерін атаңдар.
  

- студенттерді энергиямен жабдықтау, тауар жеткізілімі шартымен, келісім шарт жасасу шарты, айырбас және сыйға тарту шартымен, рента шартымен таныстыру;

- студенттердің сату-сатып алу шарттары түрлерінің ержелері жөніндегі біліктілігін қалыптастыру.

СҰРАҚТАР:

1. Энергиямен жабдықтау шарты.

2. Тауар жеткізілімі шарты.

3. Келісім шарт жасасу шарты.

4. Айырбас және сыйға тарту..

5. Рента шарты.

Сатып алу сатудың ерекше түрлеріне, қазіргі уақытта, энергиямен жабдықтау шарты жатады (АК 25 таруының 6 парағы). Оның ерекшелігі: қосылған желілер арқылы ерекше мүлікті - энергияны беру болады. Бұл шарт бойынша, энергия арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы, энергиямен жабдықтау мекемесімен тұтынушыға беріледі. Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау шарты жақтарының ара қатынасы электр энергияны пайдалану жөніндегі Ережелермен, коммуналдық қызмет көрсету Ережелерімен және т. б. реттеледі. Шарт, тек энергиямен жабдықтау мекемесінің жүйесіне қосылуға болатын, абоненттың арнайы құралдары болғанда жасалады. Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары бар, арнайы заңды тұлға болады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, жеке тұлғада болуы мүмкін.

ҚР АК «Энергиямен жабдықтау» деген 25 Тарауының 6 Парағы, жекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа, энергиямен жабдықтаудың көптеп сату нарығы да бар, оның объектісі арнайы нормативтік құқықтық актілер мен реттелетін электр энергиясы болады. Көптеп сату нарығының қатысушылары энергия өндіруші, энергия беруші және энергиямен жабдықтаушы ұйымдар мен қоса Техникалық және нарық операторлары болады.

2. Тауар жеткізілімі шарты да жаңа азаматтық заңда сатып алу сату шарттарыныњ бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалады, сондықтан оныњ жаќтары тек кәсіпкерлер болады (АК 458 б.). Жеткізілім шартының негізгі жағдайларына, тауардың заты мен санынан басқа, жеткізілім мерзімі жөніндегі жағдайлар жатады. Бұл шарт бойынша, жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал алдын ала жеткізіп беру, сатып алушының келесімі болғанда ғана жасалуы мүмкін. Шарт нысаны тек жазбаша болады. ҚР АК– 459 бабында, жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген. Бұл шартты орындамаған жағдайда, кінәлі жақ, шарт бойынша туындаған келіспеушіліктерді шешуден жалтаруға байланысты екінші жақтын шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде, шарттың тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі жағдайларына тоқтау қажет болады. Сондықтан 1994 жылғы өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі жөніндегі Нұсқауларды білу қажет. Қазіргі уақытта, кәсіпкерлер жеткізілім шарты орнына жиі «сатып алу сату шарты», «сатып алу сату актісі» деген ұғымды қолданады. Оның себептерінің бірі: жеткізіп берушінің шартқа жақтар жауаптылығы жөніндегі жағдайды еңгізуден жалтаруы.

Жақтардың бірімен шартты өрескел бұзу, шартты орындаудан бір жақпен бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы жөніндегі жалпы ережелер ҚР АК 401 бабының 2 тармағында келтірілген. Ал АК 476 бабына сәй кес, жеткізіп беруші жағынан жеткізілім шартын өрескел бұзу болып: сатып алушымен тиімді мерзім ішінде жойылуы мүмкін емес, кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізіп беру және жеткізілім мерзімдерін бір неше рет бұзу жатады. Сатып алушы жағынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды бір неше рет уақытында қабылдап алмау жатады.

ҚР АК- 477 бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан, шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген баға мен сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде, өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін. Егер шарт сатып алушының кінәсімен бұзылған болса, онда сатушы өз тауарын бұрынғыдан төмен бағаға сатуы мүмкін және сатып алушыдан осыған байланысты өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуі мүмкін, және т.б.

3. Келісім шарт жасасу шарты – ол сатушының өзімен, яғни өндірушімен (шаруашылықпен) өндірілген немесе өсірген ауыл шаруашылық өнімдерін сатып алу сату болып табылады. Сатып алушы бұл шартта дайындаушы (контрактант) деп аталады. Бұл шарт фьючерс деп аталатын, яғни әлі өндірілмеген біракта болашақта болатын тауарды сатып алу сату жөнінде жасалатын шарт. Егер сатылатын ауыл шаруашылық өнімі сатушының өзімен өсірілмеген немесе өндірілмеген болса, жақтардың қатынастары келісім шарт жасасу шартының емес, жәй сатып алу сату шартының ережелерімен реттеледі. Шарт нысанасы – жазбаша жәй болады. Бұл шарт сатып алушыға (дайындаушыға), өндірушіге өнімді тиеп атқару, өнімді өндірілген жерде қабылдап алу, өнімнің сапасын анықтау жөнінде жәрдем беру ретінде қосымша міндет жүктейді (АК 479 б.). Өндіруші тек кінәлі болған жағдайда жауапты болады, яғни оған кәсіпкерлік тәуекел ауыртпалығы жүктелмейді.

4. Айырбас және сыйға тарту шарттары

Айырбас шарты, сатып алу сату шартына қарағанда, неғұрлым бұрын пайда болған, өйткені сатып алу сату шартында мүлік орнына ақша беріледі, ал акша, адамзат тарихында мүлікті мүлікке айырбастаудан кейін пайда болған. Айырбастау шартының екі жағы да, бір уақытта сатушы да сатып алушы да болады (АК 501-505 баптары). Ақылы болып танылатын айырбастау шартының мақсаты – жақтардың келісімі бойынша берілетін мүліктің орнына басқа мүлікті беру. Айырбастау шартының нысаны, шарт объектісіне байланысты болады. Мысалы, пәтерді айырбастау шарты, жазбаша нысанда жасалады және жылжымайтын мүлік Орталығында тіркеуден өтеді. Заттармен қоса, бұл шарттың объектісі жұмыстар мен қызметтер де болуы мүмкін. Жақтардың құқықтары мен міндеттері, сатып алушы мен сатушы құқығы сияқты болады. Егер айырбасталатын мүліктің бірінің бағасы төмен болса, қосымша төлем ретінде, бұл шартта ақша да төленуі мүмкін. Бірақта, айырбастау шартының, сатып алу сату шартынан негізгі айырмашылығы - мүліктің орнына басқа мүліктіњ берілуі болады. Сондықтан да, айырбастау шарты, ол әр қашанда ақылы шарт болады.

Сыйға тарту шарты, бұл шарттар тобының арасында, жаңғыз ақысыз шарт болып табылады. Егер шарт жасалған жерінде орындалатын болса, ол ауызша жасалады (ҚР АК 508 б. 1 т.); ал егер, сыйға тартушы заңды тұлға болса, сыйдың құны он есе айлық есептік көрсеткіштен асатын болса және де, егер шартта, сыйдың болашақта берілуі көзделсе, ол жазбаша жасалатын болады. Жақтар, сый тартушы және сый алушы деп аталады. Шарт реалды болады, бірақта қазіргі кездегі заңдарда, шарттың жаңа түрі көзделген – ол сыйды болашақта беру туралы үәде ету (ҚР АК 506 б. 2 т.), ал бұл шарт консенсуалды және жазбаша болады. Қозғалмайтын мүлікті, автокөлікті сыйға тарту шарттары да, жазбаша жасалуы тиіс (508 б.). Заңда, сыйға тартуға тиым салу және оны шектеу жағдайлары да қарастырылған. Сый алушы сый оған берілгенге дейін, кез келген уақытта сыйдан бас тартуға құқылы болады. Сыйға тартудың бір түріне, қайрымдылық жатады (АК 516 б.).

5. Рента шарты

Меншіктен мүлікті иеліктен алу шарттарының ерекше түріне, қазіргі кезде рента шарты жатады. Бұрынғы заңда, ол өмір бойы асырауда ұстау негізінде тұрғын үйді оның иесінің (сатушының) иелігінен алу шарты болып танылған. Жаңа Азаматтық Кодекста рента шарты неғұрлым толық мазмұнына ие болып, ол екі түрге бөлінген: тұрақты рента және ғұмырлық рента. Ғұмырлық рентаның бір түрі – ол өмір бойы асырауда ұстау рентасы болады. Рента шарты бойынша бір жақ (рента алушы), екінші жаққа (рента төлеушіге) оның меншігіне мүлікті береді, ал рента төлеуші алған мүліктің орнына рента алушыға, белгілі бір ақшалай сома мөлшерінде ақы төлеп отыруға немесе оны асырауға міндеттенеді (517 б.). Рента – ол рента алушыға ақшалай және мүліктік нысанда төленетін төлем немесе оны асырау ұстау болып табылады. Шарт жазбаша нотариалды нысанда жасалады. Шарттың жақтары рента төлеуші және рента алушы деп аталады. Рента төлеуші әрекетке қабілеттілігіне қарай, кез келген жеке немесе заңды тұлға болуы мүмкін. Тұрақты рента шартында, рента алушы, қоммерциялық емес ұйымдар мен азаматтар болуы мүмкін, ал ғұмырлық асырау шарты бойынша, рента алушы еңбекке қабілеттілігіне және өзге табыстарының болуына қарамастан тек азамат бола алады. Рента төлемдері орнына, рента алушы рента төлеушіге кез келген қозғалатын және қозғалмайтын мүлікті береді. Азаматтық құқық теориясында рента шарты тәуеклге байланысты деп аталатын шарттарға жатқызылады, ол рента төлеушінің міндеттерінен көрінеді. Мысалы, шарттың тәуекелге байланыстығы: төлемдердің ұзақ уақыт төленуінен (тұрақты немесе ғұмырлық болуынан), заң бойынша рента алушыға төленетін төлемдер орнына берілген мүлікке деген кепілдік құқығын беру, рента төлемінің ен төменгі мөлшерін бекіту жағдайларынан байқалады. Рента төлеуші үшін, оның тәуекелге байланыстығы: рента төлеу орнына берілген мүлік абайсызда жойылған немесе бүлінген жағдайда, оның рента төлеу міндетті тоқтатылмайтындықтан және ол міндеттің рента алушы қайтыс болған жағдайда да тоқтатылмайтындығынан байқалады.

• 
  Энергиямен жабдықтау шартының анықтамасын беріңдер.
  
• 
  Тауар жеткізілімі шартының сипаттамасын беріңдер.
  
• 
  Келісім шарт жасасу шарты насанына қандай талаптар қойылады.
  
• 
  Айырбас және сыйға тарту шарты тараптарының құқықтары мен міндеттері қандай болады.
  
• 
  Рента шарты тараптарының құқықтары мен міндеттерін атаңдар.
  

4,5,10
3 ТАҚЫРЫП: Мүлікті уақытша пайдалануға беруден туындайтын міндеттемелер

- студенттерде мүлікті жалдау шарттарының түрлері жөніндегі біліктілерін қалыптастыру.

1. 
   Мүлікті жалдау шартының анықтамасы, сипаттамасы мен нысаны
   

2. 
   Мүлікті жалдау шартының мазмұны мен түрлері.
   
3. 
   Лизинг, прокат шарттары.
   
4. 
   Жылжымайтын мүлікті жалдау.
   

1. 
   Мүлікті жалдау шартының анықтамасы, сипаттамасы мен нысаны және элементтері.
   

Мүлікті иеленуге және пайдалануға беру міндеттемелері, мүлікті жалға беру шарттарынан мен оның түрлерінен туындайды. Мүлікті жалдау шартының ұғымы заңда келесі түрде берілген: мүлікті жалдау шарты бойынша бірінші жақ жалға беруші, жалға алушыға мүлікті ақы үшін уақытша иеленуге және пайдалануға буруге міндеттенеді (АК 540 б.). Жалға алған мүлікті, жалға алушы Азаматтық кодекста бекітілген жағдайда және тәртіппен, басқаруға құқылы болады. Бұл міндеттемелердің заты - мүлікті және мүліктік құқықтарды уақытша иеленуге және пайдалануға беру болады. Жалдау мерзімі аяқталғаннан кейін, мүлік меншік иесіне немесе өзге заңды иеленушісіне қайтарылуы тиіс болады. Мүлікті жалдау шартының жақтары: жалға беруші (арендаға беруші) және жалға алушы (арендаға алушы) деп аталады. Оларға, әрекет қабілеттілігінің көлеміне қарай, кез келген жеке немесе заңды тұлғалар жатқызылуы мүмкін. Мүлікті жалдау шартының заты - азаматтық өрістіктен алынбаған, жеке белгілерімен анықталған және тұтылмайтын, кез келген мүлік болуы мүмкін (541 б.). Объектісі жөніндегі жағдайлар, шарттың негізгі жағдайларының біріне жатады. Аренда алушының негізгі міндеттеріне: арендаға алынған мүлікті мақсатына қарай пайдалану, (егер шартта өзгеше көзделмесе) оны ағымды жөндеуден өткізу, жалдау ақысын шартта көзделген нысанда және уақытында төлеу және де жалдау мерзімі аяқталысымен, мүлікті қайтарып беру жатады. Мүлікті жалға берушінің міндеті: мүлікті жалға алушыға, барлық саймандарымен және құжаттарымен уақытша иеленуге және пайдалануға беру болады.

Мүлікті жалдау ақысы, жақтардың келісімі бойынша келесі түрлерде төленуі мүмкін: 1) бір реттік немесе уақыт сайын төленетін тұрақты ақшалай төлем; 2) жалға алынған мүлікті пайдалану нәтижесінде алынған өнімдердің, жемістердің немесе кірістердің белгіленген бір үлесін беріп отыру; 3) жалға алушымен белгілі бір қызмет көрсету; 4) жалға алушымен жалға берушіге, шартта белгіленген мүлікті жалға немесе меншігіне беру; 5) жалға алушыға жалға алынған мүлікті жақсартуға кеткен шығындар ауыртпалығын жүктеу түрінде (546 б.). Бұл тізім онымен әлі де аяқталмайды.

2. 
   Мүлікті жалдау шартының мазмұны мен түрлері.
   

Шартты тоқтату кезінде, мүліктің одан бөлінетін және бөлінбейтін жақсартулары жөніндегі мәселелер әр қашан да ең даулы мәселелер болып табылады. Олардың тағдыры келесі түрде шешіледі: егер жақтар келісімінде өзгеше көзделмесе, кейбір жақсартулар жалға алушының меншігіне көшеді. Жалға берушінін келісімінсіз жасалған жақсартулардың ақысы төлеуге жатпайды (АК 555 б.). Егер шартта өзгеше көзделмесе, мүлікті күрделі жөндеуден өткізу міндеті, жалпы алғанда, жалға берушіге жүктеледі. Мүлікті жалдау шартының кейбір түрлерінде аталған ережелер өзгертіледі.

Мысалы прокат шарты, жария шарт болып табылады, жалға беруші кәсіпкер (коммерциялық ұйым немесе жеке кәсіпкер) ретінде тіркелуі қажет болады; шарттың мақсаты – жалға алушының тұрмыстық, отбасылық қажеттіліктерін қанағаттандыру; қосалқы жалдау, бұл жерде мүмкін емес болады; ағымды және күрделі жөндеуден өткізу міндеті жалға берушіге жүктеледі және т. б. (АК 595-600 б., б.).

Кәсіпорынды жалдау шарты (АК 573-580 б., б.), міндетті түрде жазбаша жасалуы және мемлекеттік тіркеуден өткізілуі қажет. Ағымды және күрделі жөндеуден өткізу міндеттері арендаға алушыға жүктеледі. Шарт мақсаты – кәсіпкерлік болады, сондықтан жақтар кәсіпкерлер ретінде тіркеуден өткен болуы қажет. Жақсартулар өткізу үшін, бұл шарт бойынша, аренда алушының келісімі қажет емес болады, өйткені оған кеткен шығындар міндетті түрде өтелуі тиіс.

- Мүлікті жалдау шартының анықтамасы, сипаттамасы мен нысаны

және элементтері.

• 
  Мүлікті жалдау шартының мазмұны мен түрлері.
  
• 
  Лизинг, прокат шарттары.
  
• 
  Жылжымайтын мүлікті жалдау.
  

4,5, 6,11