«Абай әлемі» Кіріспе сөз

Абай Құнанбаев- ұлы ақын. Оның ұлылығы азаматттығы мен ақындығы ұштасқан ұлы кемеңгерлігінде. Себебі ақынның өлеңдерінің әр тармағы мен шумағынан халқына деген сезім мен сүйіспеншілікті көреміз. Сахара даланың сар төсінде еркін өскен ұлы ақынның өлеңдері мен туындылары халқының сағынышы мен күйінішін, қасіреті мен қуанышын, азаттығы мен еркіндігін, ұлы сезімі мен шынайы сезімдерін көреміз.

зорлық-зомбылығын, әділетсіздігін көріп өскен ұлы ақын олардың озбырлығын сынап бірқаншама өлең жазады. Абавй билікке таласып, дау-дамайды көбейтіп отырған атқамінер пысықтардың іс-әрекетіне ыза болып, әшкерелейді.

Ұрлық-зорлық, барымтамен күн кешкен надан елдің күйіне жаны күйзелген ақын өз ойын өлеңдері арқылы білдіреді.
1. «Қалың елім, қазағым қайран жұртым»

2. «Қартайдық, қайғы ойладық, ұлғайды арман»

Абай атамыз махаббат бостандығының, әйел теңдігінің жаршысы бола білді.Өз өлеңдерінде махаббаттың, сүйіспеншіліктің ұлы да шынайы сезім екенін жырлаған ақын әйелді малға сатып алуға, қалың малға қарсы шығу арқылы әлеуметтік теңсіздіктің құрбаны болып отырған қазақ қыздарының қасіретін өлең шумақтары арқылы білдірген.

Қазақ поэзиясына жаңа дәстүр енгізіп, жаңаша жырлаған ақын табиғаттың төрт мезгілін арнайы тақырып етіп, жаңа мазмұнды, тың тақырыпта тамаша өлеңдер жазады.

Абайдың жылдың төрт мезгілі туралы жазған өлеңдері 1886-1890 жылдар аралығында орыс, Батыс классиктердің еркін оқып меңгергеннен кейін туған. Ақынның табиғат тақырыбына жазылған өлеңдерінде адам өмірі мен табиғат құбылыстарының арасындағы үндестікті бар жан дүниесімен сезіне білген хакім Абайдың туындыларынан талай сырды байқаймыз. Әр мезгілді суреттей келіп, қазақ даласының тұрмыс-тіршілігінің де лебін көреміз.

1. «Жазғытұры»

2. «Қараша, желтоқсан мен сол бір –екі ай»

Ұлы хакім ХІХ ғасырдың 90- жыллдары өзінің ой толғаныстарын қарасөздері арқылы жеткізеді. Ақынның қарасөздері –көркем әңгіме емес, ғибратқа толы даналық сөздер. Ақын өзінің қарасөздерін жазудағы мақсатын былайша баяндайды: «Осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен кереті сөз тапса , жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, осыған бел байладым.»

Бұл ел қамын ойлаған ұлы ойшыл-ғалымның өмір, қоғам, тіршілік, адамдар арасындағы қарым-қатынас жөніндегі көзқарасының жиынтығы, философиялық ой топшылауы еді.

Оның қара сөздерінің бірнешеуі ең алғаш 1918 ж. Семейде шыққан "Абай" журналында жарық көрді. Кейіннен, Абайдың қара сөздері орыс, қытай, француз, т.б. көптеген әлем тілдеріне аударылды.

1. «Желсіз түнде жарық ай»

Ақынның әндері орындалады.

Көрініс:
Автор: 13 жасар Абай науқасынан жазылғанымен әлі әлсіз. Атқа мінуге жарағанымен үйден көп шықпайды. Өзге баладан гөрі басқа бір ермек, бөлек дос тапты.Онысы – әжесі.

(Сахнада әжесі мен Абай)

Абай біраз асық ойнап отырып,зеріге бастады. Жаймен ұршық иіріп отырған әжесінің жанына барып, иығына сүйкенеді де:

-Е,е, бұлдыр-бұлдыр күн өткен

Бұрынғыда кім өтке?-

Әже, әңгіме айтшы

Әжесі:

( «Қаратаудың басынан көш келеді») әнінің орындалуымен «Көшпенділер» филімінен үзінді көрсетіледі.

Абай: Әже, расында да осы оқиға біздің қазақтың өмірінде болды ма? Қайран халқым-ай тұмсықтыға жем, тырнақтыға қор болған екенсің –ау! Көрген қорлығың, басыңнан кешер сұмдығың қашан таусылар екен?! Қиянат пен қайғыдан қашан арылар екенсің?!

Әже, ертең мен ержеткенде халқыма пана, еліме қорған боламын. Қазағымның ауырын жеңілдететін, жоғын жоқтайтын ел қорғаны боламын.

Әжесі: ( немересін құшақтап, маңдайынан иіскейді де) Боларсың, құлыным, боларсың. Сенің жүрегің соған жаралған емес пе?!

( Ақынның өмірінен үзінді көрсетіледі)

Ұлы ақынның бар ғұмыры халқына арналып, елінің қайғысы мен мұңына арналды. Өз ақындық өмірі мен азаматтық парызын халқының болашағына арнаған ұлы хакім Абай атамыздың арман тілегі тәуелсіз Қазақ жерінде орнағанына 20 жылдан астам уақыт өтті. Кезінде ақын өз ұрпақтарына өлең арнаса, қазіргі кезде ұрпақтары ақын рухына арнап өлең арнауда.

( Жас ақындар шығармашылығы)