Азамат соғысы жылдарындағы Қазақстан (1918-1920)

Азамат соғысы – мемлекет ішінде билік үшін сол ел азаматтарының өзара соғысы. Азамат соғысының алғышарттары: кеңестердің үкіметті басып алуы құлатылған таптардың күшті қарсылығын туғызды Большевиктердің экономикалық саясаты және оны іске асыру әдістері экономикалық дағдарысты жоя алмады

Шетелдік интервенцияның басталу себебі Антанта және АҚШ I дүниежүзілік соғысты соза түсіп, ресейді әлсіретуді ойластырды. Халызаралық империализм Ресей үлгісі өз елдеріне таралады деп қауіптенді. Кеңес үкіметі монополистерінің патша үкіметіне және Уақытша үкіметке берген қарыздарын қайтарудан бас тартты.

1918 ж. наурыз – ағылшын, француз, американ әскерлері Мурманскіге, Архангельскіге енгізілді ж. сәуір – Қиыр шығыста Жапон интервенциясы басталды ж. күзде – интервенттер бүкіл Қиыр Шығысты жаулады жылы - Герман империалистері Украинаны оккупациялады, Дондағы Ростовты, Таганрогты жаулап, Қырым мен Грузияға енді ж. тамыз - ағылшын әскерлері Иран мен Каспий сырты облысына енгізілді.

Чехословак бүлігі 1918ж. мамыр – Антанта империалистері чехословак корпусын бүлік шығаруға айдап салды. Ақ легионерлер шабуылы: 1918 ж. 27 мамырда - Челябіні; 1918 ж. 31 мамырда – Петропавлда; 1918 ж. маусымда – Көкшетау, Ақмола; Омбы, Павлодар, Семей, Қостанайды басып алды.

Ақгвардияшылардың бүлігі 1918 ж. 29 наурызда - ақгвардияшылар Орал Қаласын жаулады. Сәуірде оларға қарсы Ерекше армия құрылды ж. маусымда - Атаман Дутов Орынборды басып алып, Қазақ өлкесін Ресеймен байланыстыратын темір жолды кесіп тастады.

Азамат соғысының басталуы 1918 ж. тамызда – Семей қ.-нда 1-Алаш атты әскер полкі ұйымдастырылды ж. қарашада - Сібір армиясының Екінші Жеке Дала корпусы Ташкентті басып алу мақсатымен Жетісу майданына атаман Анненковтың дивизиясын жіберді. 1918ж. қарашада атаман Колчак армиясы Жетісу бағытында операция бастап, атаман Анненков дивизиясы Жетісуды шабуылдады ж. жазындағы Кеңес елі үшін ең басты майдан – Шығыс майданы болды

1919 ж. 22 қаңтар – Орынбор азат етілді ж. 26 қаңтар – Орал қаласы жау шебінен босатылды ж. көктем – Антантаның Кеңес еліе біріккен жорығы басталды. Басты соққыны Колчактың ақ гвардияшыл әскерлері берді.

Партизан соғысы Қазақ жеріне атаман Дутов пен Анненков басқаруындағы казактар тобы ерекше қатыгездік көрсетті ж. қазанда - атаман Анненков бұйрығымен 28 тұтқынды кеме трюміне қамап, Өскемен уездік кеңесінің тұңғыш төрағасы Яков Ушановты сулы киізге орап, кеменің ошағына тастады ж. аяғында – Анненков тобы лепсі уезінің Петровский, Пятигорское, Подгорное қоныстарын өртеп жіберді.

Партизандық астыртын жұмысты ұйымдастырушылар: Ә.Әйтиев, С.Арғыншиев, Ә.Майкөтов, М.Жәнібеков, В.В.Мей, А.К.Войцеховский, А.В.Азаданов, К.М.Михайлович Партизан қозғалысына басшылық еткендер: Қостанай уезі – М.Летунов, Г.Муляр, А.Миронов, К.Иноземцев,И.Эльбе, А.Жиляев Кеңарал болысы – Өтеп Ыбыраев Ой болысы – Кәкімжан Саркин

Колчак тобына қарсы өрістеген Партизан соғысы болып өткен аймақтар: 1919ж наурыз – Львов,Денисов деревнялары; 1919ж. 27 наурыз – Долбушин, Боровский, Камен, Белояр деревнясы; 1919ж. 5 сәуір – 25 мыңдықпартизан отрядтары Қостанайды Колчакшылардан азат етті 1919ж. көктемде – партизандар колчакшыларға қайта шабуылдады.

Қазақ өлкесіндегі майдандардың жойылуы Қазақ жеріндегі Колчак әскерін талқандау Шығыс майданының Солтүстік және Оңтүстік топтарына жүктелді. 1919ж. маусымда – оңтүстік топ басшысы Фрунзе әскерлері уфаны азат етті. 1919ж. шілдеде – 25-ші Чапаев дивизиясы мен қазақ атты әскер бригадасы Оралды жау қоршауынан босатты. 1919ж. жазда – Қызыл Армия Колчак тобын Оралдан асыра қуып тастады

Солтустік және Шығысты азат етуі 1919ж. күзде – Шығыс майданының 5-армиясының қолбасшысы Тухачевский Солт. ж/е Шығыс Қазақстанды азат етіп, Петропавл, Ақмоланы жаудан босатты. 1919ж. қарашада – Семейде Колчак үкіметі құлатылып, Кеңес үкіметі қайта орнады. 1920ж. Наурыздың аяғы – Семей обл.-ң солт. Азат етіліп, Жетісу майданы жойылды. 1920ж. маусымда – Верныйда контрревалюциялықбүлік ұйымдастырылып,Верный бекінісін жаулап алды.