Бүйрек физиологиясы. Несеп түзілу механизмі

• Тақырыбы: Бүйрек физиологиясы.
• Несеп түзілу механизмі

• Дәрістің жоспары:
• 1. Бүйректің қызметтері.
• 2. Нефронның құрылысы.
• 3. Несептің түзілу механизмі.

Органы выделения

• Бүйректің қызметтері

• І. Экскреторлық. Зат алмасу өнімдерінің сыртқа шығарылуы (несеп арқылы).
• ІІ. Инкреторлық. Биологиялық белсенді заттардың түзілуі (ренин, медуллин, простагландин, брадикинин).
• ІІІ. Экскреторлық емес:
• АҚ реттелуі (ренин-ангиотензин жүйесі)
• эритропоэзге қатысу
• қанның ұюына қатысу
• зат алмасуына қатысу (белоктар, майлар, көмірсулар)
• Д3 витамнінің белсенуі
• Бұлардың барлығы организмде гомеостазды қамтамасыз етеді.

• Ақырғы несептің құрамы

• (1000-1500 мл)

• Нефронның құрылысы мен қанмен қамтамасыз етілуі

• Несеп түзілуінің сүзілу-қайта сіңу-секреторлық теориясы

• Үш үрдістен тұрады:
• Шумақтық сүзілу.
• Түтікшелерде қайта сіңу.
• Түтікшелердегі секреция.

• Шумақтық сүзілу қан плазмасынан Шумлянский-Боумен капсуласына қарай жүзеге асады.
• Нәтижесінде белоксыз плазма ультрафильтраты – біріншілік немесе провизорлық несеп түзіледі (тәулігіне 150-180 л).
• Сүзілуге тосқауыл 3 қабаттан тұрады:
• Капиллярлар эндотелиі.
• Базалдық мембрана.
• Капсуланың ішкі қабатының эпителиі (подоциттер).

• Сүзілу кестесі

• С.қ = К.қ – (О.қ + Б.қ)
• С.қ – сүзілу қысымы (20 мм.с.б.)
• Қ..қ – шумақ капиллярларындағы қан қысымы (70 мм. с.б.)
• О.қ – қан плазмасының онкотикалық қысымы (30 мм. с.б.)
• Б.қ – капсула қуысындағы сұйықтық қысымы (20 мм. с.б.)

• Түтікшелердегі қайта сіңу (реабсорбция)– заттардың түтікше саңылауынан қанға қайта сіңуі.

• Қайта сіңу механизмі
• Активті тасымалдану а) біріншілік-активті (Na иондары) б) екіншілік-активті (глюкоза, амин қышқылдары)
• Пассивті тасымалдану (H2O, Cl иондары, мочевина)

• Түтікшелердің проксималдық бөлімде міндетті түрде қайта сіңетін заттар:
• Глюкоза - Амин қышқылдары - Су
• Витаминдер - 4/5 NaCl, тұздар

• Табалдырығы бар және табалдырығы жоқ заттарды ажыратады. Табалдырық заттар - толық реабсорбцияға түсе алмайтын заттар. Олардың реабсорбциясы қандағы концентрациясына байланысты.
• Глюкоза – табалдырығы бар зат. Егер глюкозаның қандағы мөлшері 10 ммоль/л-ден артық болса ол толық қайта сіңбейді (реабсорбцияланбайды). Сондықтан несептің құрамында болуы мүмкін.
• Глюкозаның несепте пайда болуы глюкозурия деп аталады.
• Креатинин, инулин – табалдырығы жоқ заттар (қайта сіңбейді).

• Бүйрек түтікшелерінде судың 98-99%-ы қайта сіңеді:
• Проксималдық бөлімде судың – 40-45%-ы,
• Генле ілмегінде – 25-28%-ы,
• дисталдық бөлімде - 10 %-ы,
• жинағыш түтіктерде – 10-15 %-ы қайта сіңеді

• Генле ілмегінің төмен түсетін бөлімінде су қайта сіңеді (осмос градиенті бойынша пассивті түрде).
• Генле ілмегінің жоғары өрлейтін бөлімінде негізінен натрий иондары қайта сіңеді (активті тасымалдау, сукцинат дегидрогеназа).
• Дисталдық иірім түтікшелер мен жинағыш түтіктерде судың факультативті (антидиурездік гормонның (АДГ) әсерімен, ал Na альдостеронның әсерімен) қайта сіңуі жүреді .

• Бүйректің айналдыра кері ағызу жүйесі (осмостық қоюланған несептің түзілу механизмі).

• Түтікшелік секреция – заттардың қаннан түтікшелер саңылауына өтуі және заттардың түтікшелер эпителиінде синтезделуі.
• Секрецияланатын заттар:
• Гиппур қышқылы.
• NH3
• K+
• H+
• Бөгде заттар (ПАК, диодраст, пенициллин, холин)

• Бүйрек қызметінің реттелуіІ.
• 1. Жүйкелік
• - Парасимпатикалық (глюкозаның реабсорбциясын күшейтеді)
• Симпатикалық (натрий хлоридінің реабсорбциясын күшейтеді)
• ІІ. Рефлекстік (шатрты және шартсыз рефлекстер)
• ІІ. Гуморалдық

• Гуморалдық реттелуі

• Гормондар:
• АДГ (антидиурездік гормон) – судың қайта сіңуін күшейтеді.
• Альдостерон –Na+ иондарының қайта сіңуін күшейтеді.
• Натрийуретілік гормон – Na+ иондарының шығарылуын күшейтеді.
• Паратгормон – Са++ иондарының қайта сіңуін күшейтеді.
• Тиреокальцитонин – Са++ иондарының шығарылуын күшейтеді.
• Адреналин – аз мөлшерде сүзілуді төмендетеді, көп мөлшерде – сүзілуді күшейтеді.
• Тироксин –диурезді арттырады.
• Соматотропты гормон –диурезді арттырады.
• Инсулин К+ иондарының шығарылуын азайтады.