Физика пәнін оқытудығы диалогтік оқытудың маңыздылығы

Қазіргі уақытта жас ұрпақ тәрбиесі, білім беру үрдісі - күрделі мәселелердің бірі. Оқушыларды заман талабына сай білім беруде озық әдіс-тәсілдерін қолдану қажет. Заман талабы әр оқушының сабақ кезніде жаңа білім қосып қана қоймай, соны өзі игеріп, ізденіп, талап, пікірталастар деңгейіне жетіп, даму үстінде болуын қалайды. Жаңа технологияларды пайдалану арқылы оқушыларға жаңа пәнді толық игеруіне, пәнге деген қызығушылығын оятуда, білімін шыңдап, одан әрі дамытуды, шығармашылықпен ізденіске баулимыз.

Сабақ берудің жаңа технологиясын енгізу мақсатында диалогтық оқыту жүйесі «Мұғалім – оқушы» мен «оқушы – оқушы» арасында ынтымақтастық, өзара сыйластық, түсіністік сияқты қасиеттерді арттырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосады, ал Л. Выготский пікірінше оқыту моделі арқылы оқушы диалогты өзара әрекет арқылы нәтижесінде білім алады деп жорамалдайды.

Теориялық білімімді практикада ұштастыру барысында мұғалімге арналған нұсқаулықты басшылыққа ала отырып диалогтық оқыту арқылы сабақтарымды жоспарладым. Сабақты жоғары деңгейде жүргізу үшін мұғалімнің білімі мен дайындығы өте маңызды болып табылады. Негізгі ақпаратты мұғалім оқулықтан оқып беру арқылы емес, пікір алмасу немесе диалог түрінде жүргізсе, оқыту жеңіл болып, оқушының өзіндік пікірі мен идеясы қалыптасады.

Дәстүрлі оқыту кезеңінде оқушылар арасында диалог қалыптаспаған, тек жабық сұрақтар қоюмен шектелген. Диалогтық оқытуды сабақта тиімді қолдану үшін ең алдымен оқушылармен пікір алмасу арқылы яғни, әңгіме – дебат, топтық әңгіме және зерттеушілік әңгіме түрінде өткізуді жоспарладым. «Планеталардың қозғалысы. Күннің жылдық қозғалысы» тақырыбын қарастыруда оқушылардың қызығушылығын ояту мақсатында бейне роликтер және күн, ай, сегіз планетаның суреттерін беру арқылы топтастырулар жасаттым. Оқушылар бір – бірімен пікір алмасу арқылы топтастырулар жасау барысында керемет диалог көрініс табады.

І топ оқушылары күнді ортасына қойып, күн жүйесіндегі 8 планетаны рет – ретімен қоямыз деп бір шешімге келе отырып, 8 планетаның орналасуы мен қозғалуындағы ерекшеліктерін, табиғаты туралы мәліметтер іздестіріп, зерттеулер жүргізді. Мысалы, Бақдәулеттің «Ортасына күн ді қоямызда оны қоршаған өзге планеталарды орналастырамыз» деген шешімімен барлығы келісіп, Арай:

• 
  Күннен кейін қай планета орналасқан? Ол жайлы не айтуға болады?
  

• 
  Меркурий, қазақша баламасы – Болпан, күнге ең жақын орналасқан планета болғандықтан зерттеу қиын, ол жерге қарағанда өте баяу айналады, айналу орбитасыда кіші, - осындай диалог қалыптастыра отырып сегіз планетаға зерттеулер жүргізеді. Оқушы өздігінен зерттеп ізденген соң ол тақырып оқушы есінде ұзақ сақталады.
  

• 
  Эклиптика дегеніміз не?
  

• 
  Күннің аспан сферасы бойынша жылдық жолы.
  

Жазғы Күн тоқырауы мен қысқы күн тоқырауының ерекшелігі неде?

Мөлдір:

• 
  Жазғы күн тоқырауы жаздың ең ұзақ күні, қысқы күн тоқырауы қыстың ең қысқа күні, - десе, Сымбат:
  
• 
  Күн экватордан солтүстікке қарай мейлінше қашық орналасқан күн – жазғы, ал күн экватордан оңтүстікке қарай ең алыс қашықтыққа орналасуы – қысқы күн тоқырауы - деп оқушылар бір – біріне оқыта отырып, оқиды.
  

Ал, топтық жұмыс барысында «Мұғалім - оқушы» диалогын қалыптастыру мақсатында «Түрткі болу, сынақтан өткізу және қайта бағыттау» тәрізді сұрақ қоюдың әртүрлі техникаларын колданамын. Мысалы:

• 
  Планеталардың қазақша баламасын білеміз бе?
  
• 
  Болпан, Шолпан, Жер, Аңырақай, Есекқырған, Қоңырқай, Уран және Нептун;
  
• 
  Планеталардың бір - бірінен ерекшелігі неде?
  
• 
  Уран мен Шолпан планетасы өз осінен айналу бағыты өзге планеталардың айналу бағытына қарама – қарсы;
  
• 
  Тағы қандай ерекшеліктерін білеміз, - деп қайта бағыттау сұрағын қойғанымда оқушылар:
  
• 
  Күн жүйесінде орналасу реттілігінде;
  
• 
  Табиғатында, күнді айналу жылдамдығында, көлемінде және массасында т.б. жауаптар беріледі.
  

• 
  Ұжымдық (мұғалім мен бала бірігіп тапсырманы орындайды);
  
• 
  Өзара білім алмасуға жағдай туғызатын (мұғалімдер мен балалар бір – бірін тыңдап, идеяларымен бөліседі және баламалы көзқарастары қалыптасады);
  
• 
  Қолдаушы (балалар қате жауап бергенінен қорықпай , өз идеяларын еркін жеткізіп, бір – біріне түсіністікке жетулеріне көмектеседі) (МАН, 52 бет).
  

Бастама (мұғалім): Күн жүйесіне енетін неше планетаны білесіңдер?

Жауап (оқушы): 8 планета

Кейінгі әрекет: Дұрыс, ал диалогті одан әрі қалыптастыру мақсатында:

• 
  Планеталарды қандай топтарға бөліп қарастырамыз?
  

• 
  Алып және ергежейлі планеталар
  

• 
  Төменгі және жоғарғы планеталар
  

• 
  Оларды неліктен төменгі және жоғарғы планеталар деп қарастырамыз?
  
• 
  Жер орбитасының ішкі жағына орналасқан планеталар – төменгі, ал орбиталары
  

• 
  Күн жүйесін зерттеудің адам өміріндегі маңызы қандай?
  
• 
  Аспан әлемін зерттеушілердің қызығушылық танытуынан
  
• 
  Өзге планеталарда тіршілік бар шығар және олармен қарым – қатынас жасау үшін
  
• 
  Әрине, күн мен айдың тұтылу себебі білу үшін т.б
  
• 
  Не себепті күн тұтылады?
  
• 
  Күн тұтылуы бұл табиғат құбылысы
  
• 
  Жерді айнала қозағалатын Ай Күн мен Жердің арасынан өткен кезде Күннің көзін көлегейлеп жауып қалады. Осы кезде Жер бетіне Айдың көлеңкесі түседі. Осы құбылысты айтамыз.
  

• 
  Балалар, денені қай жағдайда материялық нүкте деп қарастырамыз?, - деген сауалыма
  

• 
  Аспандағы жұлдыздар бізге нүкте болып көрінеді,
  

• 
  Мұхит ортасында жүзіп жүрген кемені материялық нүкте деп атауға болады.
  

• 
  Ал, кемені қай кезеңде материялық нүкте деп қарастырмаймыз? Неліктен?
  
• 
  Апай, кеме жағалауға келгенде ол жай материя болады. Әлем кеңістігінде не бар болса, соның барлығын материя деп атаймыз.
  

Сұрақ қою арқылы:

• 
  Оқыған мәтіннің мазмұнын, идеясын нақты түсіне алады;
  
• 
  Сыни көзқарастары қалыптасады;
  
• 
  Іздену, қолдану мақсатында өзіндік идеясын салыстыра, өзгерте алады;
  
• 
  Өз пікірін қалыптастырады;
  
• 
  Білімін шыңдап, дамытады.
  

Қазанның 25 – і күні өтілген «Жылдамдық. Жылдамдық бірліктері. Бірқалыпты емес қозғалыс кезіндегі орташа жылдамдық» тақырыбын қарастыру барысында бұған дейінгі сабақтарымда сәтті шыққан технологиялар арқылы тақырыпты оқушылардың жас ерекшілігін ескеріп «Бір күні тасбақа, жаяу адам, қоян үшеуі жарысқа түсті. Мәре сызығынан ең бірінші болып кім өтеді? Неліктен?» деген сыни сұрағы қойылады.

• 
  Әрине, қоян, апай – деп жауап берді. Сабақта көңілді отыратын, Әділбек:
  
• 
  Апай, адам немесе тасбақа да өтуі мүмкін, жыл басына таласқан аңдар арасынан да тышқан күнді бірінші көріп, жыл басы болған ғой, - деп өз пікірін дәлелдеді.
  
• 
  Біз оз болжамдарымызды талдап, дәлелдей алуымыз керек, енді Неліктен , қоян ?
  
• 
  Қоян жылдам жүгіреді.
  
• 
  Ол тасбақа мен адамға қарағанда шапшаң қимылдайды.
  
• 
  Қоянның жылдамдығы тасбақа мен адамнан жоғары ғой , - деп жауап беру арқылы бүгінгі тақырыпты «Мұғалім – оқушы» диалогымен ашып алдық.
  
• 
  Сабақ барысында оқушылар біртіндеп жаңа технологияларға бейімделген, бір – біріне түсіндіру, төменгі және жоғары дәрежелі сұрақтар қоюға дағдалынған. Топтар арасында керемет диалог қалыптасты. Өз пікірлерін дәлелдеп, өзгенің пікірін сыйлауға, бір – бірін бағалауға дағдыланды.