Гомеостаз
жүктеу/скачать 22,18 Kb.
|
1 2
Байланысты:Картаю
- Бұл бет үшін навигация:
- homoios
|
Қартаю - бұл ұзақ өмір сүре алған барлық тіршілік иелерінің дамуындағы сөзсіз кезең. Гомеостаз (гр. 'homoios' - ұқсас, stasis - тепе-теңдік) - жүйенің қызмет ететін сыртқы ортасының өзгеруіне қатысты тұрақты қалыпта ұстау немесе реттеу үрдісі. Бұл термин әлеуметтік жүйелерге қатысты қолданылады. Әлеуметтік жүйелер өзін-өзі қолдайтындығы немесе өзін тепе-теңдікте ұстайтындығы туралы қағида даулы болып табылады. Тепе-теңдігін бұзуға тырысатын ішкі және сыртқы факторларға қарсы күрес жолымен сақталатын, қандай да бір жүйенің қимылды тепе-теңдікті қалпы.[1] Гомеостаз ұғымы алғашында физиологияда ішкі ағзаның, өзін-өзі реттеу механизмі арқылы қол жететін оның негізгі физиологиялық қызметтерінің тұрақтылығын түсіндіру мақсатында қолданылды. Бұл ұғымды 1929 жылы америкалық физиолог У. Кеннон енгізді. Ол биологиялық ағзалардағы бірқатар гомеостатикалық процестерді, ең алдымен өз түрақтылығын үздіксіз сақтайтын "тән даналығы жөніндегі" ілімдерінде ашық жүйе ретінде қарастырды. Жүйеге қатер төндіретін өзгерістер жайлы дабыл алған ағза бұрынғы қалыпты жағдайға қайтып оралғанша тынбай жүмыс істейтін құрылымды қосады. Әлеуметтік және саяси ғылымдарда гомеостазис принципі қоғамның әлеуметтік және саяси жүйелерінің, сондай-ақ бірқатар жүйелік үйымдардың (мемлекет, партиялар, кәсіподақтар) қызметі мен дамуын талдауға қолданылады. Саяси және әлеуметтік гомеостазис - саяси және әлеуметтік жүйелердің, оның қүрылымдарының, әлеуметтік топтарының, институттарының тепе-теңдігін бүзуға тырысатын ішкі және сыртқы факторларға қарсы күресетін жолымен сақталатын тепе-тең қозғалмалы қалпы. Макроэкономикада гомеостатикалық тәсіл қолданылатын жалпы экономикалық тепе-теңдік теориялары кеңінен тараған (кейнсиандық және неоклассикалық үлгілер). Гомеостазис принципі әртүрлі құрамдас бөліктері үйлесімді даму тепе-теңдігін сақтайтын, негізінде табиғи ортаны дифференцияланған жүйе ретінде талдау жасайтын әлеуметтік экологияда да қолданылады.[ Қартаю процесі организмнің әртүрлі стрессорлардың әсерінен гомеостаз жағдайын сақтау мүмкіндігін шектейтін, қарсылықтың төмендеуіне әкелетін және егде жастағы және кәрілік жастағы адамдарда аурудың жоғарылауын тудыратын құрылымдық-функционалдық өзгерістердің дамуымен сипатталады, бұл ақыр соңында тіршілік қабілетін толық жоғалтуға дейін. Мүшелер мен ұлпалардың өзгеруі әр түрлі уақытта дамуы мүмкін болғанымен, жалпыланған сипатта болады (5-10 кесте). + Қартаюдың сыртқы көріністері терінің және оның қосымшаларының дистрофиялық өзгерістері болып табылады: ол жұқарады, әжімге айналады, тер мен май бездерінің саны азаяды, шаш ағарады және түсіп кетеді. Тістер шіріп жатыр. Бұлшықет пен сүйек тіндерінің көлемінің азаюына және жасушаішілік сұйықтық мөлшерінің азаюына байланысты дене салмағының төмендеуі байқалады. Сүйек тінінің тығыздығы төмендейді, ол босайды (остеопороз), демек, сыну жиілігі артады. Көбінесе кифоз омыртқа денелерінің тегістелуіне байланысты пайда болады. Бұлшықеттің күші төмендейді. Егде жастағы адамдар кездесетін мәселелер баспалдақпен жүру және көтерілу, өзін-өзі күту, көру және есту қабілетінің төмендеуі, зәр шығарудың бұзылуы, интеллектуалдық функцияның бұзылуы. Бұл өзгерістер әр түрлі ұлпалардағы атрофиялық процестерге, белгілі бір функцияларды орындайтын жасушалардың дәнекер және майлы тіндерге, ал мидағы глияға ауысуына негізделген. Бұған жасушалардағы генетикалық өзгерістер және қан тамырларының прогрессивті склерозы мен жүрек қызметінің төмендеуі салдарынан қанмен қамтамасыз етудің нашарлауы ықпал етеді. Жасушалардың деңгейіндегі қартаю көріністері. Өсірудегі қартаю фибробласттарында да (in vitro) және көптеген ұлпалардың жасушаларында қартаю кезінде транскрипция және трансляция процесі геном деңгейінде төмендейді, ал хромосомалық мутациялар саны артады; лизосома санының өсуі байқалады, ал митохондрия саны азаяды. Жасушалардың әр түрлі өсу факторлары мен гормондарға сезімталдығы төмендейді, бұл рецепторлар санының азаюымен және пост-рецепторлық сигналдың берілуімен байланысты. Ақуыздардың деградациясы баяулайды, бұл жасушаішілік протеазалар белсенділігінің төмендеуімен байланысты. Құрылымдық өзгеріске ұшыраған ақуыздар саны көбейеді. Липофусцин жасушаларда жинақталады. Оттегінің азаюына байланысты жасушаларда митохондрия санының азаюы және тыныс алу ферменттерінің синтезінің бұзылуы, тіндердің тыныс алуы және тотығу фосфорлану процестері тежеледі. Нәтижесінде синтез азаяды жасушалардың функционалды қорын және әртүрлі заттарды синтездеу мүмкіндігін шектейтін жоғары энергетикалық қосылыстар. Ұшқыш диафрагма сорғыларының жұмысы әлсіреді. Осыған байланысты жасушаларда Na +, Ca2 + және Cl- мөлшері жоғарылайды, ал калий, магний және фосфордың мөлшері азаяды. Ферментативті белсенділіктің тепе-теңдігі табылған - кейбір ферменттерде ол азаяды, басқаларында көбейеді; соңғысына моноаминоксидаза, сукцинатдегидрогеназа, альдолаза және т.б. Қартаю кезінде метаболизм процестерін сипаттайтын кейбір параметрлер өзгеретінін есте ұстаған жөн. Атап айтқанда, қандағы глюкозаның орташа концентрациясы (6,7 ммоль / л дейін) және мочевина (8,9 ммоль / л дейін) артады, қан плазмасындағы альбумин мөлшері айтарлықтай төмендейді. Қартаю кезіндегі организмдегі өзгерістерді зерттейтін биологиялық ғылым геронтология деп аталады. Оның шешуге тырысатын міндеттерінің бірі - қартаюдың себептері мен механизмдерін анықтау. жүктеу/скачать 22,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2