Хх ғасырдың екінші жартысындағы

ХХ
 
ғасырдың
 
екінші
 
жартысындағы
 
Қазақстандағы
 
кеңестік
 
реформалардың
 
қайшылықтары
 
мен
 
зардаптары
Ұлы 
Отан соғысы жеңіспен аяқталғаннан кейін Қазақстан еңбекшілері бейбіт 
құрылысқа қайта оралды. Экономиканы бейбітшілік жағдайға бейімдеп қайта құру 
еңбекшілердің қоғамдықсаяси белсенділігі жағдайында жүргізілді. 1946 жылы 18 
наурызда қабылданған тӛртінші бесжылдыққа арналған жоспар бойынша соғыстан 
бүлінген аудандарды қалпына келтіру, ӛнеркәсіп пен ауыл шаруашылығының 
соғыстан бұрынғы дәрежесіне жетіп, одан едәуір асып түсу міндеті белгіленді. 
Сонымен бірге онда Қазақстан
экономикасын ӛрге бастауға үлкен мән
берілді.
Республикада ауыр индустрияны жедел дамыту, сондай
-
ақ, жеңіл және тоқыма 
ӛнеркәсібін одан әрі ӛркендету кӛзделді. Тұрғын үй құрылысын және қалалар мен 
жұмысшылардың тұрақты аудандарында мәдени
-
тұрмыстық орындар жүйесін 
кеңейтуге ерекше кӛңіл бӛлінді. Ӛнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын ӛркендету 
негізінде республика еңбекшілерінің материалдық және мәдени тұрмыс дәрежесін 
одан әрі кӛтеру кӛзделді. Қазақстанға бӛлінген күрделі қаржы кӛлемі одақ 
бойынша үшiншi орынға шықты. Мұнда күрделі қаржы кәсіпорындарды қалпына 
келтіруден гӛрі бұрынғыларын кеңейтіп, жаңа кәсіпорындар салуға бағытталды. 
Тӛртінші бесжылдықта бүкіл елде ӛнеркәсіп ӛнімі 1940 жылмен салыстырғанда 40 
пайызға ӛсетін болып белгіленсе, Қазақстанда ол 2,2 есеге арту кӛзделді. 
Бесжылдық қорытындысында Қазақстан ӛнеркәсібінің жалпы ӛнімі 1940 жылмен 
салыстырғанда 2,3 есе, оның ішінде кӛмір шығару 2,5, мұнай
-
1,5, газ
-
1,9, электр 
қуатын ӛндіру 4,1 есе артты.
Соғыстан кейінгі кезеңде ауыл шаруашылығы артелінің жарғысын бұзушыларға 
қарсы күрес күшейді. 1946
-
1947 жылдары колхоздарға қарыздар болып келген 
мекемелер мен ұйымдардан 214 млн. сом ақша, 540 мың гектар жер қайтарылды. 
Осы жылдарда ұсақ колхоздарды iрiлендiру шаралары iске асырылып, 
республикада соғысқа дейiнгi 6400 колхоздан 1950 жылғы қаңтарда 3670 колхоз 
қалды, олардың жалпы саны 2 есеге жуық қысқарды.
Ауыл шаруашылығының материалдық
-
техникалық базасы нығайтылды. Тӛртінші 
бесжылдықтың аяғына қарай Қазақстан шаруашылықтарында 50 683 трактор, 16 
мыңнан астам комбайн, ондаған мың автомашина, шӛп шабатын және басқа 
машиналар істеді. Бұлардың басым кӛпшілігі ескі, моральдық жағынан да тозып, 
ескірген техника болатын. Ауыл
-
селода механизаторлар қатары ӛсіп, МТС 
қызметкерлерінің жыл сайынғы орташа саны 10 мың адамға кӛбейді.
1948 жылы республикада ауылдар мен селоларды жаппай электрлендіру жорығы 
басталды. Сӛйтіп, тӛртінші бесжылдық тұсында 752 колхоз, 317 МТС, 164 совхоз 
және 193 селолық аудан орталықтары электрленді. Селолық электр 

станцияларының қуаты 1945 жылмен салыстырғанда 2,8 есе ӛсті
.
1946 жылы қуаңшылық болып, астық шықпай, халық азық
-
түлік тапшылығының 
зардабын шекті. Колхоз, совхоз, МТС
-
тардағы техника ескірген, еңбек ӛнімділігі 
тӛмен еді. Ауыл шаруашылығының әртүрлі жарғысын бұзушылық етек алды. 
Колхоздардың меншігі талан
-
таражға түсті. Колхозшыларға еңбек күнге ӛнім 
бӛлінбеді. Олардың еңбекке ынталылығы тӛмен болды. Осыған байланысты 
әкімшіл
-
әміршіл жүйе қатал саясат жүргізіп, село тұрғындарын мәжбүрлікте 
ұстады. Олардың саяси құқықтары аяқ асты етіліп, туған жерлерінен кетуіне тыйым 
салынды. Еңбек ақы тӛлеуде теңгермешілік орын алды. Колхоздарда, совхоздарда 
ӛндірілген астықтың тұқымдық қордан басқасы мемлекетке дайындық қорына 
алынды. Колхозшылардың, совхоз жұмысшыларының жеке шаруашылықтарынан 
ет, сүт, жүн дайындау жүргізілді.
Ауыл
-
селодағы мұндай ауыр жағдайды ӛзгерту 
мәселесіне 50
-
жылдардың орта шеніне дейін кӛңіл бӛлінген жоқ. Сайып келгенде, 
ӛнеркәсіпті қалпына келтіру, оны жаңа деңгейге кӛтеру ауыл
-
селоны қанау 
есебінен іске асты.