Жасуша қаңқасы (цитоскелет); (гр kytos жасуша; гр skeleton қаңқа) жасушаның пішінін анықтап, оның қозғалысын қамтамасыз ететін құрылым
жүктеу/скачать 24,24 Kb.
|
Пс1 Даулет жігітіңнен
|
Пс1 Жасуша қаңқасы (цитоскелет); (гр. kytos — жасуша; гр. skeleton — қаңқа) — жасушаның пішінін анықтап, оның қозғалысын қамтамасыз ететін құрылым. Жасуша қаңқасы — микротүтікшелерден,микрофиламенттерден және аралық филаменттерден құралған. Микротүтікшелер центриольдердің, базальды денешіктің, кірпікшелер мен талшықтардың құрамына кіреді. Олар тубулин протеинінен құралған. Жасуша қаңқасы плазмолемма астындағы цитоплазманың шеткі кортикальды қабатында орналасады. Микрофиламенттерді жиырылғыш протеиндер: актин, миозин, тропомиозин құрайды. Сондықтан микрофиламенттер жасушадағы жиырылу аппараты қызметін атқарады. Жасуша қаңқасы торшаның пішінін анықтап, тіректік қызмет атқарады. Аралық филаменттер – жіп тәрізді ақуызды құрылысты, жиі шоғырланып орналасқан. Олардың ақуыздық құрамы әр ұлпада әртүрлі, эпителей кератиннен, бұлшықет жасушалары десминнен тұрады. Аралық филаменттер тірек-каркас қызметін атқарады. Аралық филаменттер жасушада жуандығы 8-10 нм ұзын ақуызды молекулалар түрінде кездеседі. Олар микротүтікшелерден жуан болғандықтан оларды аралық филаменттер деп атайды. Аралық филаменттердің ақуыздары негізгі 4 топқа жатады. Әрбір ақуыз – антиген, сондықтан олардың әрқайсысына сәйкес антидене түзілуі керек. Егер мысалы, флюоресцентті белгімен белгіленген антигенді ағзаға енгізсе, ол өзіне сәйкес ақуызды локализациялайды. Аралық филаменттердің ақуыздары клеткалардағы біршама өзгерістерге қарамай өз қасиеттерін сақтайды. Сондықтан, арнайы белгіленген антиденелерді аралық филаменттердің ақуыздарына қолдана отырып, қай жасуша қатерлі ісіктің алғашқы көзі болғанын анықтауға болады. Пс2 Аралық филаменттердің негізгі ақуыздары-кератин филаменттері (адамның эпителий жасушаларында кездеседі), виментин тәрізді филаменттер (фибробласттарда, эндотелиалды жасушаларда кездесетін десмин, перферин т.с.с), нейрофиламенттер (нейрондарда) және ламиндер (жасуша ядросында кездеседі). Аралық филаменттер жасуша иілімділігін қалыптастырып, механикалық әсерлерге шыдамдылығын жоғарылатады. Кератиндер немесе цетокератиндер –бұл әртүрлі көптеген аралық филаменттер ақуыздарының тұқымдасы.
Ядролы ламиналар. Ядролы ламина, немесе талшықты ламина аралық филаменттер торын құрайды, ядро мембранасының ішкі беттерінде орналасқан және ядролы-тесіктермен байланысты. Сүтқоректілер клеткасындағы ядролы ламина аралық филаменттерді үш туысқандық ақуыздарынан тұрады, ламиналар деп аталады. Басқа аралық филаменттерден айырмашылығы, ламиналар митоз кезінде, ядроның және ядро мембранасының фрагментациясы кезінде жойылады, және митоздың соңында қайта қалпына келеді Пс3 Микротүтікшелер клетканың бүкіл цитоплазмасын тесіп өтеді. Әрбір микротүтікше диаметрі 20-30 нм іші қуыс цилиндр тәрізді. Олардың қабырғалары 6-8 нм. Микротүтікшелер қабырғасы спираль түрінде бірінің үстінде бірі бұралаңдаған 13 жіпше – протофиламенттерден құралған. Осындай әрбір жіпше тубулин ақуыздарының димерлерінен құралады. Әрбір димер a және b – тубулиннен түзілген. Тубулиндер синтезі түйіршікті эндоплазмалық тордың мембраналарында жүреді, ал спираль клетка орталығында жасалады. Көптеген микротүтікшелер центриольдерге қатысты радиальді бағытта болады. Осыдан барып олар цитоплазмаға тарайды. Олардың бір бөлігі плазмалемманың астында орналасады да, сол жерде микрофиламенттердің шоқтарымен бірге терминальды тор құруға қатысады. Микротүтікшелер өте мықты, олар цитоқаңқаның сүйеуші құрылымын құрайды. Микротүтікшелердің бір бөлігі жасушаға әсер етуші қысым және тарту күштеріне байланысты орналасады. Мысалы, бұл қасиетті сыртқы ортамен байланыстыратын эпителий ұлпаларынан байқауға болады. Микротүтікшелер клеткаішілік зат тасымалдауға қатысады. Микротүтікшелердің қабырғасына өздерінің бір ұшымен қысқа тізбек түзетін ақуыз молекулалары жалғасады, олар белгілі бір жағдайларда өздерінің кеңістіктегі конфигурацияларын өзгерте алады. Бейтарап жағдайда тізбек қабырға бетіне параллель орналасады. Бұл жағдайларда тізбектің бос ұшы гликокаликстегі бөлшектермен қосылыс түзулері мүмкін. Осындай бөлшектерді қосқаннан кейін ақуыз өз конфигурациясын өзгертіп, қабырғадан алшақтайды да өзімен бірге бөлшектерді ала кетеді, алшақтаған тізбек бөлшекті өзінің үстінде жатқан тізбекке, ол өзінен кейінге т.с.с. тасымалдайды. Микротүтікшелерде конфигурацияланатын сыртқы тізбектер бар болғандықтан, олар клеткаішілік белсенді тасымалдаудың негізгі ағыстарын түзеді. Микротүтікшелердің қабырғаларының құрылымдары әр түрлі әсер етулерден өзгерулері мүмкін. Бұл жағдайларда клеткаішілік тасымалдау бүлінеді. Тубулин- микротүршіктердің құрамды бөлігі, диаметрі 4 нм шамасындағы кішкене глобулалық белок. Тубулиннің α және β деп белгіленетін екі түрі бар. Тубулиндердің құрамында микротүтікшелерді құрауға қажет ГДФ-тің көп мөлшері үнемі байқалады. Микротүтікшелердің құрамында тубулиндердің басқа молекулалық массасы жоғары қосымша белоктар болады Динеин 1-нің молекулалық массасы 600000 тең, диниен 2-нікі 700000-ға жуық. Пс4 Жасуша орталығы (клеточный центр) — адам мен жануарлардың барлық және кейбір өсімдік жасушаларында болатын, жасушалардың митоздық бөлінуін қамтамасыз ететін органелла. Жасуша орталығы - цилиндр тәрізді бір-біріне тік бұрыш түзіп орналасатын екі денешік. Бұларды центрольдер деп атайды. Центриоль қабырғасы әрқайсысы үш микротүтікшеден түзілетін 9 топтан тұрады. Ортасындағы осы екі микротүтікшеден түзілген. Бұл органоид жасушаның бөлінуі кезінде, бөліну ұршығын түзеді. Бөліну ұршығы хромосомалардың полюстерге ажырауын қамтамасыз етеді.
Біріншісі – баласы, ал екіншісі анасы деп аталады. Бала центриоль аналық центриольдің бөлінуінен пайда болады. Аналық центриоль шар тәріздес сателлиталардан құрылып әрбір триплеттің сыртқы бетімен тығыз затпен байланысқан электронды тығыз белдікпен қоршалған. Аналық центриольдің орта бөлігі гало деп аталатын фибриллярды құрылым кешенімен қоршалады. Микротүтікшелер триплеттері аналық центриольдің түбінде электронды тығыз жиынтықтар – тамыршалармен байланысады. Пс5 Қозғаушы ақуыздар – бұлшықеттердің жиырылуын қамтамасыз етеді; Актин мен миозин бірінші рет бұлшықет клеткаларында байқалған қимыл жүйесіне жауапты белоктар. Қазіргі кезде барлық клеткаларда байқалғаны анықталды. Жіңішке актиндік филаминдерді «цитосүйектер», ал жуан миозиндік филаменттерді-«цитобұлшықеттер» деп атайды. Актин бірнеше функциялық қызмет атқарады. Мысалы, клетканың пішінін сақтау мен оның өзгеруіне, митозға, клеткалардың қозғалуына, цитоплазманың қозғалуына және т.б. қатысады. Миозин өзінің құрылымы жағынан актиннен өзгешелеу. Миозин екі ауыр жіне екі-төрт тізбектен тұратын ірі белок. Бұлшықет талшықтарында миозин малекулалары жуан жіптер деп аталатын шоғырлар құрайды. Миозин актин сияқты скелет еттерінде болуымен бірге клеткалардың басқа көптеген типтерінде де кездеседі, бірақ оның саны актинге қарағанда аз болады. Мидың клеткаларында миозиннің мөлшері 0,5% (актин 10%), фибробластлердің клеткаларында-жалпы белоктың 3%-ын құрайды. Әр түрлі клеткалардан алынған миозиндер бір-біріне ұқсас болады. Актин мен миозин өзара байланысып актомиозин кешенін құрайды. Актин өз бетінше жиырыла алмайды. Оның жиырылуы үшін энергияны айналысқа түсіретін компонент болуы керек. Бұның міндетін миозин атқарады Миозин. Бұлшық еттердің негізгі ақуыздарының бірі. Миозин белсенді филаменттер бойымен қозғалады және бұлшық етті ықшамдайтын компонент болып табылады. 2. Кинезиндер. Бұл ақуыздар микротүтікшелер бойымен оң бағыттағы соңына қозғалады (центросомадан клетканың шеткі аймағына). 3. Динеиндер. Бұл ақуыздар, микротүтікшенің теріс соңына орналасады (центросома бағытына) Пс6 Актинді филаменттер (микрофиламенттер) әртүрлі актин-байланыстырушы ақуыздардың көмегімен тігілген талшықтарға немесе шоғырға жиналады. Микротүтікшелер сияқты, актинді филаменттер –бұл динамикалық құрылыстар, және плазмалық мембрана рецепторларынан алынған клеткадан тыс сигнал белсенді цитоқаны жергілікті қайта құрылуға алып келеді. Актиндік филаменттер жасушада тығыздалған торларды түзеді.Әрбір актиндік филамент спиральга оратылған актиннен құрастырылған. Актиндік филаменттер ұзарада қысқара да алады.Актиндік филаменттің ұзару кезінде оған актин молекуласы қосылады, ал қысқару кезінде актин молекуласы ажыратылады.Актинді филоменттің жылдам өсуші соңдары плюс - соң, ал баяу өсуші соңдары соң деп аталады.Актинді филаменттер талшықтарға немесе шұғырларға арнайы белоктардың көмегімен жинақталады,жасуша пішіні актиндік филаменттердің ұзындығының өзгеруі есебінен жасуша пішінінің өзгеру қамтамасыз етеді,мембраналық көпіршіктердің тасымалдануына қатысады,жасушаның қозғалуына қатысады. Жасушааралық байланыстар (межклеточные контакты); (лат. junctiones intercellulares junctiones — байланыс, жанасым; грек, inter — аралық, cellula - жасуша) — жасуша кабықшалары — плазмолеммалар араларындағы өзара жанаса байланыс. Жасушааралық байланыстарға: қарапайым жанасу, саңылаулы жанасу, тығыз жанасу, саусақша жанасу (құлып), синапстық байланыс жатады. 1.Қарапайым жанасу — жасушааралық байланыстың ең көп тараған тұрі. Ені 15-20 нм жасушааралық саңылау — көрші жасушалар плазмолеммалары гликокаликс қабаттарының өзара әрекеттесетін аймағы; 2.Саңылаулы жанасу немесе нексус 0,5-3 мкм жасушаарлық аймақты қамтиды. Көрші жасушалар плазмолеммалары аралығында 2-3 нм саңылау қалады. Нексус аймағындағы көрші жасушалар плазмолеммаларында арнайы протеиндік кешеннен түзілген, арналары 1,5-2 нм өзекшелер болады. Олар плазмолеммалар аралығындағы саңылауда бір-бірінің ұштарымен өзара түйісіп, әртүрлі иондар мен ұсақ молекулаларды бір жасушадан екінші жасушаға өткізетін өзектік бірліктер — коннексондарды түзеді. Коннексондар жасушалардың зат алмасуы мен электрлік әрекеттесуін қамтамасыз етеді. Коннексондар арқылы протеиңдер мен амин қышқылдарының ірі молекулалары өтпейді. Нексус қозу процесі жұретін ұлпалар мен мүшелерде кездеседі; 3.Тығыз жанасу — ұлпалар жасушааралық саңылауларын қоршаған ортадан оқшаулау арқылы, олардың ішкі ортасын сыртқы ортадан бөледі. Көрші жасушалар плазмолеммаларының интегральды протеиндері бір-бірімен байланысып, жасушааралық қосылу аймақтарын түзеді. Тығыз жанасу арқылы иондар мен молекулалар өте алмайды. Тығыз жанасу эпителий жасушалары апикальды ұштары аралығында болады. Ал эпителиоциттер плазмолеммалары аралығында, олардың механикалық байланысын қамтамасыз ететін, жалпы диаметрі 0,5 мкм, тығыз жанасудың тұрі — тығыз жабысу немесе десмосома кездеседі. Десмосома аймағындағы ені 22- 35 нм жасушааралық саңылауда плазмолеммалар жарғақұсті қабаттарынан талшықты зат түзіледі. Оның орталығындағы протеиндер мен мукополисахаридтерден түзілген жалпақ тақташалар көлденең жіпшелер арқылы көрші жасуша плазмолеммасымен байланысып тұрады. Десмосома аймағына іргелес көрші жасуша цитоплазмасы бөлігі тығыздалып, онда да жіпшелер түзіледі; 4.Саусақша жанасу немесе құлып — көрші жасушалар плазмолеммаларының бір-біріне қарама-қарсы саусақ тәрізді еніп, құлып тіліне ұқсас байланысуын айтады. 5.Синапстық байланыс — жүйкелік қозу мен тежелуді бір бағытта өткізуге маманданған, нейроциттер, нейроцит - Бұлшықет жасушалары, нейроцит-эпителиоциттер плазмолеммалары аралықтарындағы жасушааралық жанасу.
Адгезиялық байланыстар-ағзаның қабыну, иммундық реакциялардың қалыптасуы т,б, сияқты маңызды құбылыстарға алып келеді. Жасушааралық түйісу (контакт)-жасушалардың салыстырмалы түрде тұрақты байланысуы, ол ұлпалардың түзілуіне алып келеді және бір ұлпа жасушаларының арасында болады. Кодгериндер-адгезивтік қабілеті тек Са2+ ионы болған жағдайда ғана байқалатын ақуыздар. Олардың қызметі-эпителий, нерв және бұлшықет ұлпаларында салыстырмалы түрде тұрақты жасушааралық түйісуді (контакт) қалыптастыру. Адгезивтік ақуыздар өте маңызды және күрделі физиологиялық үдерістерді-қабыну, иммундық реакция т.б. қалыптастырады. Қабыну-ағзаның қорғаныстық реакциясының бірі болып табылады. Бұл күрделі патобиологиялық үдерісте-екі маңызды құбылысты атауға болады: -қантамырлық реакция (ұсақ қантамырлардың кеңейуі және қабырғаларының өткізгіштік қабілетінің жоғарлауы); - лейкоциттердің қантамырлардан белсенді сыртқа шығуы. ПС8 Жасушааралық байланыстар жасуша кабықшалары — плазмолеммалар араларындағы өзара жанаса байланыс. Жасушааралық байланыстарға: қарапайым жанасу, саңылаулы жанасу, тығыз жанасу, саусақша жанасу (құлып), синапстық байланыс жатады. 1.Қарапайым жанасу — жасушааралық байланыстың ең көп тараған тұрі. Ені 15-20 нм жасушааралық саңылау — көрші жасушалар плазмолеммалары гликокаликс қабаттарының өзара әрекеттесетін аймағы; 2.Саңылаулы жанасу немесе нексус 0,5-3 мкм жасушаарлық аймақты қамтиды. Көрші жасушалар плазмолеммалары аралығында 2-3 нм саңылау қалады. Нексус аймағындағы көрші жасушалар плазмолеммаларында арнайы протеиндік кешеннен түзілген, арналары 1,5-2 нм өзекшелер болады. Олар плазмолеммалар аралығындағы саңылауда бір-бірінің ұштарымен өзара түйісіп, әртүрлі иондар мен ұсақ молекулаларды бір жасушадан екінші жасушаға өткізетін өзектік бірліктер — коннексондарды түзеді. Коннексондар жасушалардың зат алмасуы мен электрлік әрекеттесуін қамтамасыз етеді. Коннексондар арқылы протеиңдер мен амин қышқылдарының ірі молекулалары өтпейді. Нексус қозу процесі жұретін ұлпалар мен мүшелерде кездеседі; 3.Тығыз жанасу — ұлпалар жасушааралық саңылауларын қоршаған ортадан оқшаулау арқылы, олардың ішкі ортасын сыртқы ортадан бөледі. Көрші жасушалар плазмолеммаларының интегральды протеиндері бір-бірімен байланысып, жасушааралық қосылу аймақтарын түзеді. Тығыз жанасу арқылы иондар мен молекулалар өте алмайды. Тығыз жанасу эпителий жасушалары апикальды ұштары аралығында болады. Ал эпителиоциттер плазмолеммалары аралығында, олардың механикалық байланысын қамтамасыз ететін, жалпы диаметрі 0,5 мкм, тығыз жанасудың тұрі — тығыз жабысу немесе десмосома кездеседі. Десмосома аймағындағы ені 22- 35 нм жасушааралық саңылауда плазмолеммалар жарғақұсті қабаттарынан талшықты зат түзіледі. Оның орталығындағы протеиндер мен мукополисахаридтерден түзілген жалпақ тақташалар көлденең жіпшелер арқылы көрші жасуша плазмолеммасымен байланысып тұрады. Десмосома аймағына іргелес көрші жасуша цитоплазмасы бөлігі тығыздалып, онда да жіпшелер түзіледі; 4.Саусақша жанасу немесе құлып — көрші жасушалар плазмолеммаларының бір-біріне қарама-қарсы саусақ тәрізді еніп, құлып тіліне ұқсас байланысуын айтады. 5.Синапстық байланыс — жүйкелік қозу мен тежелуді бір бағытта өткізуге маманданған, нейроциттер, нейроцит - Бұлшықет жасушалары, нейроцит-эпителиоциттер плазмолеммалары аралықтарындағы жасушааралық жанасу. ПС9 Жасушадан тыс матрица дәнекер тінінің негізін құрайды, жасушаларға механикалық қолдау көрсетеді және химиялық заттарды тасымалдайды. Сонымен қатар, дәнекер тінінің жасушалары матрицалық заттармен жасушааралық контактілерді (гемидесмосомалар, жабысқақ контактілер және т.б.) құрайды, олар сигнал беру функцияларын орындай алады және жасуша локомотивіне қатыса алады. Сонымен, эмбриогенез кезінде жануарлардың көптеген жасушалары жасушадан тыс матрица бойымен қозғалады, ал оның жеке компоненттері көші-қон жолын анықтайтын белгілер рөлін атқарады. Жасушадан тыс матрицаның негізгі компоненттері — гликопротеидтер, протеогликандар және гиалурон қышқылы. Коллаген-көптеген жануарларда жасушадан тыс матрицаның басым гликопротеині. Жасушадан тыс матрицаның құрамына көптеген басқа компоненттер кіреді: фибрин ақуыздары, эластин, сонымен қатар фибронектиндер, ламининдер және нидогендер; сүйек тінінің жасушадан тыс матрицасына гидроксиапатит сияқты минералдар кіреді; жасушадан тыс матрица және сұйық дәнекер тіндерінің компоненттері — қан плазмасы және лимфа сұйықтығы деп санауға болады. Табиғи жасушадан тыс матрица негізінде материалдарға клиникаға дейінгі және клиникалық зерттеулер жүргізу кезінде декеллюляризацияның әртүрлі тәсілдерін қолдана отырып, қайта дайындау қолданылады[2]. Синтетикалық материалдардан жасанды матрицаларды дайындау, әдетте, олардың көлемін немесе бетін биологиялық белсенді қосылыстармен өзгертуге байланысты, бұл жасушалардың жақсы бекітілуін және көбеюін қамтамасыз етеді[3]. ӨБӨЖ1 Жасушаішілік сигнал дегеніміз не? Жасушаішілік сигнал жасуша ішінде пайда болатын жасушалық байланысты білдіреді. Клетка мембранасында орналасқан рецепторлар сигнал қабылдап, жасушаішілік сигналға айналады. Содан кейін жасушаішілік рецепторлар сигналды жасуша ішіндегі нысанға жіберуді жалғастырады. Жасушааралық сигнал беру каскады көптеген компоненттерді қамтиды және олардың өзгеруі ферменттердің әсерінен болады. Фосфорлану - бұл жасушаішілік сигнал беру кезінде болатын ең көп таралған химиялық модификация; ол төменгі ағым процесі үшін қажетті ферменттерді белсендіреді. Сонымен қатар, фосфорлану олардың пішінін өзгертеді. Фосфорлануда киназа ферменті фосфат тобының молекулаларға қосылуын катализдейді. Сондай-ақ, жасушаішілік сигнал екінші ретті жіберушілерді қолданады: кальций ионы, диацилглицерол, инозитол трифосфаты және циклді AMP т.б. Жасушааралық сигнализация дегеніміз не? Жасушааралық сигнал беру - бұл жасушалар арасындағы байланыс. Жасушалар сигналдарды химиялық сигналдар немесе молекулалар түрінде мақсатты жасушаларға жібереді. Жасушадан тыс матрицада лигандтар деп аталатын сигнал молекулаларын шығарады. Бұл сигналдық молекулалар хабарлама алып, жасушадан тыс матрицада мақсатты жасуша болып табылатын көрші жасушаға қарай таралады. Сигналды қабылдау үшін мақсатты жасушаларда ақуыз молекулалары болатын рецепторлар болады. Жасуша бетінде орналасқан рецепторлар жасушадан тыс немесе сыртқы лигандалармен байланысады және жіберуші жасушамен байланысады.
Сонымен қатар, өсімдік жасушалары көрші жасушалармен плазмоцематома арқылы байланысады. Өсімдіктің барлық дерлік жасушаларында жасушалар арасындағы байланыс үшін плазмодесматалар бар. Сондықтан плазмодесматика зауыт ішіндегі байланыс желісін жеңілдетеді. Жасушааралық және жасушааралық сигналдың арасындағы айырмашылық неде? Жасушааралық сигнал - бұл жасуша ішінде өтетін байланыс. Керісінше, жасушааралық сигнал - бұл жасушалар арасындағы байланыс. Сонымен, бұл жасушаішілік және жасушааралық сигнал арасындағы негізгі айырмашылық. Сонымен қатар, жасушаішілік сигнал организмнің дифференциациясы мен дамуы үшін маңызды, сонымен қатар сенсорлық ақпаратты өңдеу үшін маңызды. Сонымен бірге, жасушааралық байланыс жасушадағы барлық функцияларды, соның ішінде аралық метаболизмді, клеткалардың бөліну белсенділігін, морфологияны және транскрипция бағдарламасын басқарады. Сондықтан, бұл жасушааралық және жасушааралық сигнал арасындағы функционалдық айырмашылық. Жасушааралық және жасушаішілің сигналдың қандай ұқсастықтары бар? * * Жасушааралық және жасушааралық сигнал - бұл жасушалардың екі байланыс әдісі. * Сигнал молекулалары мен рецепторлары екі жолға да қатысады. * Олар жасуша және жануарлар мен өсімдіктерді қоса, көп жасушалы ағзаларда жалпы байланыс үшін өте маңызды. * Сонымен қатар, екі сигнал да реттеуші механизмдерге сәйкес жұмыс істейді.
Киназалар - атосферадан ақуыз молекулаларына фосфат топтарын қосу арқылы фосфорлану реакциясын катализдейтін ферменттер тобы. Фосфорлану реакциясы бір бағытта жүреді, өйткені АДФ шығару үшін АТФ-да фосфат-фосфат байланысы бұзылған кезде энергияның жаппай шығуы мүмкін. Ақуыз киназаларының әр түрлі түрлері бар және әр киназа белгілі бір ақуызды немесе ақуыздар жиынтығын фосфорлануға жауап береді. Алайда, жалпы аминқышқылдарының құрылымын қарастырғанда, киназалар фосфат топтарын амин қышқылдарының үш түріне қосады, олар Р тобының құрамына кіретін OH тобынан тұрады. Бұл үш аминқышқылдары - серин, треонин және тирозин. Ақуыз киназалары осы үш амин қышқылының субстратына негізделіп жіктеледі. Серин / треонин киназ класы ең көп цитоплазмалық ақуыздарға ұқсайды. Фосфорлану процесінде киназа ақуыздың белсенділігін арттырады немесе төмендетеді. Алайда, белсенділігі фосфорлану орны мен фосфорланатын ақуыздың құрылымына байланысты. Фосфатаза дегеніміз не? Фосфорланудың кері реакциясы, депосфордану фосфатаза ферменттерімен катализденеді. Депосфорлану кезінде фосфатаза фосфат топтарын белок молекулаларынан шығарады. Демек, киназа арқылы активтендірілген ақуызды фосфатаза арқылы ажыратуға болады. Алайда, депосфорлану реакциясы қайтымды емес. Жасушаларда кездесетін көптеген фосфатазалар бар. Кейбір фосфатаза өте ерекше және бір немесе бірнеше белокты депфосфорлайды, ал басқалары ақуыздардың кең спектрінде фосфатты кетіреді. Фосфаттар гидролаздар болып табылады, өйткені олар су молекуласын депосфордандыру үшін пайдаланады. Субстраттың ерекшелігіне қарай фосфатазаларды бес классқа бөлуге болады; тирозинге тән фосфатазалар, серине / треонинге тән фосфатазалар, қос спецификалық фосфатазалар, гистидин фосфатазалары және липидті фосфатазалар. Киназа мен фосфатазаның айырмашылығы неде? Киназа ферменттері ақуыздардың фосфорлануын АТФ молекулаларынан фосфат топтарын қосу арқылы катализдейді. Фосфатаза ферменттері ақуыздардан фосфат топтарын шығару арқылы депосфорлану реакциясын катализдейді. • Киназа фосфат топтарын алу үшін АТФ қолданады, ал фосфатаза фосфат топтарын жою үшін су молекулаларын пайдаланады. • Киназ активтендіретін ақуыздарды фосфатаза арқылы сөндіруге болады. ӨБОЖ-3 Клетка бірінші реттік сигналдарды бірінші реттік сигналды молекулалармен немесе физикалық факторлармен әрекеттесетін белок тәріздес арнайы маманданған моллекула-рецепторлардың көмегімен тани алады. Бірінші реттік сигнал негізінде өзі реттеуі тиіс болған клеткадағы зат алмасу процестеріне бірден әсер етпейді. Оны қабылдаған рецептор клеткада клетка сыртындағы бірінші реттік сигналдар әсер етуі тиіс болған процестерді жүргізетін аралық химиялық қосылыстардың түзліуне бастама береді. Мұндай аралық қосылыстар өздерінде бірінші реттік реттеуші сигналдар туралы ақпарат сақтап, олардың екінші тасымалдаушысы болып табылады, сондықтан оларды екінші мессенджерлер деп атайды. Екінші реттік мессенджерлер клетка сыртындағы молекулалардан келген бірінші реттік реттеуші сигналдарды күшейтуге мүмкіндік береді. Клеткалар мен ұлпалар топтары бірінші реттік реттеуші сигналдарға, мысалы, эндокринді бездердің гормондары әсеріне бір уақытта және біртектес жауап қайтару қабілетіне ие. Бұл көпклеткалы организмдіердің ішкі және сыртқы өзгермелі жағдайларға тез бейімделуіне мүмкіндік береді Сигналдардың берілуі мен күшейтілуі механизмін зерттеу маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Бұларды білу қалыпты жағдайда клетканың функционалды жауабының қалыптасуы, патологиялық жағдайларда реттелуі мен түзелуі механизмдерін түсінуге мүмкіндік береді. Өбөж4 Барлық сигналдық молекулалар 3 классқа бөлінеді: 1. Гормондар. Ішкі секреция бездерінде синтезделеді, содан кейін қан ағымы арқылы барлық ағзаға жеткізіледі. Олар гидрофобты болуы мүмкін (стероидтар, қанықпаған май қышқылдарының қосындылары) және гидрофильді (пептидтер, ақуыздар, аминқышқылдарының қосындылары және т.б.). 2. Гистогормондар. Жеке жасушалармен синтезделеді және қан жүйесіне түспейді, тек қана локалді әсер етеді. Мысалы – өсу факторы. 3. Нейротрансмиттерлер. Әртүрлі құрылымы және қызметі бар.
этаптары бар. • Сигналды берудің бұзылуы әрбір этапта болуы мүмкін, ол ауруларға және патологиялық процесстерге әкеледі. • 1 этап – Интегральдық ақуыздың немесе рецептордың лигандамен байланысуы. • 2 этап – Интегральдық ақуыздың - рецептордың белсенділігі, яғни конформациялық өзгеріске ұшырауы.
• 3 этап – Эктодомен сигналды түрлендіреді. Интегральдық ақуыздың - рецептордың конформациялық өзгерісінен кейін, цитоплазмалық бөлігі эффекторды белсендендіреді. • 4 этап- эффектор активациясы бұл G-ақуыздың - альфа суббірлігі. • 5 этап – сигналдың әлсіреуі. Немесе эффектордың қайта белсенсізденуі. жүктеу/скачать 24,24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|