Жұтқыншақ анатомиялық физиологиялық ерекшеліктері жұтқыншақ зерттеу әдістері

1жұтқыншақ анатомиялық физиологиялық ерекшеліктері

2 жұтқыншақ зерттеу әдістері

3 Өңештін анатомиялық физиология зерттеу әдістері

1.Жұтқыншақ (глотка) – бас сүйек (ми сауыты) негізінен басталып VI мойын омытқасына дейін жетеді. Жұтқыншақ төмен жағынан өңешке өтеді. Анатомиялық-физиологиялықерекшеліктеріне және клиникалық көзқарастарға байланысты мұрын, ауыз және көмей жұтқыншағы деп үш бөлікке бөледі. Бұл бөліктердің шартты шартты шектеулері тілшіктің қатты таңдай сызығының артқы жалғас және тілшіктің жоғарғы шетінен өтетін сызық. Жұтқыншақтың мұрын бөлігі хоананың артқы жағындағы кішігірім қуыс. Оның күмбезі үстіне жұтқыншақтың бадамша безі орналасқан, бүйір қабырғаларынан есту түтігінің сіңір бөліктерімен қоршалған сағалары көрінеді. Жұтқыншақтың мұрын бөлігі, төмен жағынан жақсы көрініп тұратын, ауыз бөлігіне өтеді. Оның құрамына: жұмсақ таңдай мен тілшік, жұтқыншақтың көзге көрінетін артқы қабырғасы, тіл түбірі және екі аралығында бадамша без бен жұмсақ таңдай орналасқан таңдай доғаларымен қоршалған аран (зев) жатады. «Аран қанталаған», «Аранда қоймалжың қабат көрініп тұр» деп айту дұрыс емес.

Жұтқыншақтың артқы қабырғасының шырышты қабығында кейде айқын «гранула» түзетін ткань элементтері бар, сонымен қатар, артқы доғалардың арғы жағындалимфоидті бөліктері орналасқан. Жұтқыншақтың ауыз бөлігінің артқы қабырғасының шырышты қабығы тегіс эптелиймен қапталған, біраз мөлшерде бездері де бар. Тіл-жұтқыншақ нервімен нервтенеді. Бұл нервінің талшықтры қан тамырларына жақын жерден өтеді. Сондықтан қабынған кезде тамырлардың кеңеюіне байланысты ауыру, қыран-ашу сезімін тудырады.

Жұтқыншақтың ауыз бөлігінде бадамша бездері орналасқан, оның патологиясымен осы уақытқа дейін, әр-түрлі мамандықтағы дәрігерлер шұғылданады. Өйткені, жалпы аурулардың көпшілігі осы бездердің жағдайына байланысты.

Әрбір бадамша без жұтқыншақтың ауыз бөлігіндегі бүйір қабырғасында, яғни бадамша шұңқыршасында болады. Бұл шұңқырша алдыңғы және артқы жақтарынан етті құрылым – кішігірім доғалармен қоршалған. Доғалар тканьдері аса жұқа шырышты қабықтан көрініп тұратындықтан қызыл реңді болады. Мұны қабыну кезіндегі қанталаумен шатастыруға болмайды. Бадамша без шырышты қабық астында көп мөлшерде орналасқан лимфоцитті фоликулалардың ретикулярлық тканьдер жиынтығы болып табылады. Бадамша бездің бос сырт жағында имек бірнеше ойықшасы болады, бұл бадамша бездің қалың тереңіне кететін иірімді жолдарда шұңқырлардың сағалары. Фолликулалар осы ойықшалар бойына орналасқан. Ретикулярлық ткань бадамша бездің дәнекер тканьдерден тұратын стомасына жабысып жатады, ол бадамша бездің сыртында жалған капсулалы және жұтқыншақ еттерімен тұтасып кеткен.

Лимфа бадамша безінен төс-бұғана-емізікше етінің алдыңғы шетінде орналасқан түйінге құяды.

Таңдайдң, жұтқыншақтың, тілдің бадамша бездері, есту түтігі аймағындағы лимфоидты тканьдер жиынтығы – Пирогов-Вальдейер лимфалық жұтқыншақ сақинасын құрайды. Таңдай безінің ең басты функцияларының бірі – иммунитет қалыптасуына қатысу.

Жұтқыншақ жанында клетчаткалы кеңістік бар, оған қабыну құбылысы тараған кезде ауыр асқынулар болуы мүмкін:

Бадамша без маңындағы кеңістік – бадамша безін қоршап жатады және іші болбыр клетчаткаларға толы болады;

Жұтқыншақ артындағы кеңістік – жұтқыншақтың артқы қабырғасының арт жағына орналасқан, яғни омыртқа фасциясы (бұлшықеттің шелді қабығы, шандыр, таңғыш) мен мойын фасциясы араларында болады. Клетчатканың қалың қабатында мұрын мен мұрын маңы қуыстарынан және ортаңғы құлақтан қайтатын лимфаларды қабылдайтын лимфа түйіндері бар;

1. 
   Жұтқыншақ маңы кеңістігі – тіс-жақ жүйесі мүшелерімен тікелей қатынаста болады. Жұтқыншақ бұлшықеттерімен медиальды, мұрын маңы шырышты бездері капсуламен (қабығымен) латеральды, алдынан –астыңғы жақ сүйектің бұлшықет тармақтарымен, арт жағынан – тамыр мен нервтің ірі бағандары өтетін тесігі бар бас сүйегі негізімен шектелген;
   

2. 
   Жұтқыншақ маңы мен жұтқыншақтың артқы кеңістіктері төмен жағынан көкірек қуысымен жалғасады. Жұтқыншақ қанмен сыртқы ұйқы артерия жүйесімен жабдықталады, бадамша бездері өз алдына аттас артерия қанымен қамтамасыз етеді.
   

3. 
   Жұтқыншақты зерттеу әдістері. Жұтқыншақтың мұрын бөлігін тексеріп қарау – артқы риноскопия – мұрын қуысын зерттеуде айтылып кетті. Жұтқыншақтың мұрын бөлігін арнайы айнамен ғана емес, сонымен қатар саусақ арқылы да зерттейді. Ол үшін оң қолдың сұқ саусағын жұмсақ таңдайдан ары сұғады, ал сол қолдың сұқ саусағымен аурудың ұртын сыртынан тіс аралығына басады. Саусақпен басу арқылы жұтқыншақтың мұрын бөлігіндегі жаңа өскіндер мен аденоидтар көлемін, тканьдер консистенциясын анықтайды. Кейбір жағдайларда (ісік болғанда) жұтқыншақтың мұрын бөлігінің бүйір проекциясының рентгенографиясын жасайды.
   

Қажет болған жағдайда бадамша бездің шырышты қабығы үстінен, артқы қабырғадан және т.б. жалқық (мазок) алуға тура келеді. Бұл үшін фарингоскопия кезінде зарарсызданған тампонды жұтқыншақтың ауыз бөлігінің әр жерлеріне игізіп пробиркаға салып алады.

Жұтқыншақтың төменгі бөлігін қарау көмейді зерттеген кезде жүргізіледі. Жұту рефлексі жоғарылаған жағдайда жұтқыншақтың шырышты қабығын кислокаин, тримекаин, кокаин дәрілерімен жуады.

3. Өңештің анатомиясы мен физиологиясы және зерттеу әдістері. Жұтқыншақ 5-6-шы омыртқа деңгейінде ересек адамда ұзындығы 25 см болатын бұлшқетті түтік, яғни өңешке (пищевод) айналады. Өңеш саңылауы шырышты қабықпен жабылған Оның астында жақсы жетілген шырышты қабат орналасқан. Бұл шырышты қабықтың ұзына бойына да, көлденең бағытта да оңай орын ауыстыруына мүмкіндік береді, мұның өзі ас түйіндерінің асқазанға кедергісіз өтуі үшін өте қажет.

Шырышты қабық қатпаршақтарға жиналады, осыған орай өңеш сңылауы әр бөлігінде, әртүрлі көрінеді. Өңештің бастапқы бөлігінде өңеш аузы« бар, ол жабық күйде тұрады, тек жұту қимылы кезінде, шырыш немесе тағам өткен сәтте, бұлшықет жұмысы әсерінен ғана ашылады.

Өңештің қабырғалары бұлшықеттерден құралған. Оның жоғарғы 1/3 бөлігі көлденең жолақты талшықтар түрінде болса, ал ортаңғыда – көлденең жолақты және бірыңғай салалы талшықтар, төменгі 1/3 бөлігінде – тек бірыңғай салалы бұлшықет болады. Бұл өңеш қабырғаларының жиырылу сипатын анықтайды. Жоғарғы бөлікке өңеш саңылауына ас түйінін өткізіп жіберу үшін қатты, қысып жиырылу, төмен жатқан бөліктерде тағамның төмен түсу қимылына сай толқынды жиырылу болады.

Өңеш қабырғасын құрайтын бұлшықет талшықтары ұзына бойы және айнымалы бағытта орналасқан. Бұлардың жиырылуы тағамның асқазанға жайлап түсуін қамтамасыз етеді.

Өңеш саңылауының үш «физиологиялық» таралуын ажыратады. Бріншісі – оның кіреберісінде, екіншісі – өңештің қолқамен жанасқан жерінде, үшіншісі – өңештің асқазанға өте беріс жерінде.

Бұл тарылулар өңеш саңылауының өтетін бөтен денелерді сезінуін қамтамасыз етеді. Ыстық, қышқыл немесе сілтілі сұйықтықтарды жұтқанда өңеш қабырғаларының күю дәрежесін көрсетеді, өйткені тек осы жерде ғана бұл заттар өңеш қабырғаларына ұзағырақ әсер етуі мүмкін. Өңеш қабырғалары мен кеңірдек арасындағы науада (желобок) көмейдің қайталама (кері жүру) нервілері жоғары көтеріледі. Сондықтан да өңеш қабырғалары ісінген жағдайда көмей бұлшықеттері (параличке) ұшырауы мүмкін.

Бұл көп жағдайда осы аурудың ертерек білінген белгісін немесе ондағы лимфа түйіндерінің метастазалық бұзылуды көрсетеді. Әдетте бұл дауыстың бұзылуымен байқалады да, ауру алдымен оториноларингологқа қаралады. Өңешті зерттеу оның кіреберіс жерін (өңеш аузын) жанама ларингоскопия жасау, саңылауға контрасты заттар жіберіп, рентгенмен тексеру, қатты және эластикалық эзофагоскоптармен көру арқылы жүргізіледі.

Негізінен өңештің шырышты қабығы рецепторларының адекватты тітіркендіргішіне тактильді тітіркендіру жатады. Тағам түйірінің немесе бөгде зат қссымының әсерінен өңеш бұлшықеттері жиырылып, кейде түйілу пайда болады.

Бұл ағза қолқадан шығатын артериялар арқылы қоректеніп, кезегін нерв тармақтары арқылы нервтенеді. Көмейдің шырышты қабығын, өңеш аузын жергілікті сезімсіздендіру немесе жалпы сезімсіздендіру арқылы эзофагоскопия әдісімен өңештің бөліктерін зерттейді.

Қатты эзофагоскоп арқылы эзофагоскопия жасау. Ауруды әртүрлі жағдайда: эзофагоскопия түтігін кіргізуге ыңғайлы жағдай тудыратын арнайы орындыққа отырғызып, аурудың кеудесін орындық арқасына тіреп немесе атқа салт отырғызғандай жағдайында, бір қырынан арқасына жатқызып қарауға болады.

Өңеш бұлшықеттерін босаңсытатын дәрілерді , артық сілекей ағуды тоқтататын дәрілерді пайдалану қажет.