Кафедра: Қазақстан және дүние жүзі тарихы

жүктеу/скачать 56,31 Kb.

Дата	24.02.2020
өлшемі	56,31 Kb.
	#59002

Байланысты:
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі(1)

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі

Халел Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті

Кафедра: Қазақстан және дүние жүзі тарихы

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы:1990-2017 жж аралығындағы Италия

Орындаған: 5В011400-тарих

2 курс студенті:

Серікбайқызы Ырыскүл

Тексерген: Тарих ғылымдарының

кандидаты, доцент

Жұмабаева Жұмазия Кенжебаевна

Мазмұны

Кіріспе
1990-2000 жылдардың басындағы елдегі саяси ахуал.

. Италиядағы екінші республика.
Италиядағы екінші республика.
2001 ж. парламент сайлауы.

Сыртқы саясаты.

Италия Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы қатынастар.

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

КСРО-ның ыдырауы Италия үшін елеулі ішкі саяси салдары болды: соғыстан кейінгі кезеңде Батыс Еуропаның ең ірі коммунистік партиясы Италияда жұмыс істеді. 1991 жылы итальяндық Коммунистік Партия Сол жақтың Демократиялық партиясы болып өзгертілді, бірақ бұрынғы Коммунистер саяси ықпалынан айырылды. Қарама-қарсы оң жағында Сепаратизм идеяларын қорғайтын Солтүстік Лигасы пайда болды, атап айтқанда, елдің солтүстігін бөліп алу. Маңызды проблема мафияның қызметі болды. 1991 жылы олар 1500-ден астам кісі өлтіру мен ұрлау жасады. Үкімет 700-ден астам адамды қамауға алып, армияны Сицилияға орналастыру арқылы жауап берді. Сыбайлас жемқорлықты тергеу барысында («Таза қолдар») бірқатар саясаткерлер мен кәсіпкерлерге қатысты тергеу басталды. Ұйымдасқан қылмысқа қатысы бар және пара алу үшін айыпталғандардың арасында әсіресе христиан демократтар мен социалистер көп болды. Екі бұрынғы премьер-министр, жеті бұрынғы министр, төрт жүзден астам парламентшілер, алты мэрлер, бұрынғы полиция бастығы, ондаған кәсіпкерлер, судьялар, прокурорлар сотқа шықты. Итальяндықтардың арасында сенімсіздік пен саяси апатия көңіл-күйі арта түсті. леуметтік жетістіктерін бас тарту экономиканы жаңғыртып, мафия мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, орталықсыздандыру Италия - 1996 жылы жалпы сайлау кейін, үкімет оның басымдықтары мәлімдей отырып, орталық-сол «Зәйтүн ағашының» коалиция құрды. 1998 жылы, Кәсіподақтар табыс салығы бір мезгілде азайту, корпоративтік табыс салығы мен әлеуметтік салаға жұмсалатын шығыстардың бірқатар келісім арқылы үкімет пен жұмыс берушілер тарапынан «әлеуметтік пактіге» қол қойды. Итальяндықтардың 10% -ы жұмысссыз болды. Дамымаған оңтүстік әлі шындап Солтүстік артта қалып келеді. Коалициялық үкімет «Olive Branch» бастапқыда әлеуметтік шығындарды азайту арқылы инфляциямен күресті жалғастырды, аз дамыған Оңтүстік Италияға көмек көбейіп, жұмыссыздарды қайта даярлау жүйесін құра бастады. 1998 жылы Коммунистердің реформалар партиясы бұл саясатқа қарсы болып, әлеуметтік шығындардың төмендеуіне наразылық білдірді. Зәйтүн филиалы коалициясында бөліну қаупі болды. Бөліну ДПСМ басшысы М. Д'Элиманың басшылығымен жаңа үкімет құрудан аулақ болды. Оның үкіметі әлеуметтік шығындарды азайтты, бұл инфляцияның өсуіне және экономикалық дамудың баяулауына әкелді.

2001 жылғы мамырда парламенттік сайлауда оң жақтық коалиция жеңіске жетті. Бұл партияның көшбасшысы С. Берлускони ел премьер-министрі болды. Жаңа үкімет салықты азайтуды, жекешелендіруді және әлеуметтік сақтандыру жүйесін қысқартуды жалғастырды. Берлускони билігі бірнеше рет жаппай ереуілге қарамастан, өзінің саясатын өзгертпеді. 2006 жылғы парламенттік сайлау қарсаңында, Берлускони оң жақтық лагерінің саяси ұстанымдарының нәзіктігін сезіне отырып, сайлау заңнамасын өзгертеді: салыстырмалы көпшілікті жеңіп алған партия парламенттегі орынның жартысынан көбін алды. Бірақ Берлусконидің есептеуі ақталмады, ал орталық-сол жақ коалиция жеңіске жетті. Бірақ оның билігі қысқа болған. 2007 жылғы желтоқсанда үкіметтің дағдарысы қатысушылардың бірінің коалициясынан шығарылуына байланысты туындады, ал 2008 жылдың көктеміндегі «қоқыс дағдарысы» мерзімінен бұрын парламенттік сайлауға себеп болды. «Freedom People» оң жақтық коалициясы DPLS мен итальяндық халықтық партияны біріктіру нәтижесінде 2007 жылдың қазан айында құрылған Демократиялық партияны жеңіп, сайлауды жеңді.

Италия мен Қазақстан арасындағы сауда-экономикалық қарым-қатынастарды дамыту мақсатында экономикалық және өнеркәсіп ынтымақтастығы мен алмасу жөнінде үкіметаралық жұмыс тобы құрылған (ҮЖТ). 2015 ж. ақпанда Рим қаласында Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің орынбасары Т.Жақсылықов пен Италия Республикасының Экономикалық даму министрінің орынбасары К.Календа төрағалығымен ҮЖТ-нің 7-ші отырысы өтіп, оның аясында жақын келешекке екіжақты қарым-қатынастың негізі қаланды.

Екіжақты ынтымақтастықты кеңейту мақсатында 2016 ж. Астанаға Италияның Ауыл шаруашылығы, азық-түлік және орман саясаты министрі М.Мартинаның (27-28 қыркүйек), итальяндық Фриули-Венеция-Джулия аймағының президенті Д.Серраккианидің (2-4 қараша) және Италияның СІМ қауіпсіздік және шет елдердегі итальян азаматтарын қорғау саласындағы сарапшыларынан құралған делегацияның (7-9 қараша) сапарлары өтті.

1.1 90-жылдардың басындағы елдегі саяси ахуал.

90-жылдары Италияның басты саяси мəселесі елдің өнеркəсібі жағынан анағұрлым дамыған солтүстігін нашар дамыған, патриархалды, жемқорлық пен ұйымдасқан қылмыс жайлаған оңтүстікке қарсы қою шаралары болды. 90-жылдардың басынан бастап Сицилиялық мафия өз тарихындағы ең үлкен іс-əрекеттерді бастайды. Билік жəне саяси партиялармен көп жылдық ынтымақтастықтан кейін ұйымдасқан қылмыс топтары елді делдалдарсыз басқару кезеңі келді деп шешіп, өздеріне тиімсіз саяси қайраткерлерді жою үшін ел ішінде лаңкестік ұйымдастырды. Бұған жауап ретінде Италия үкіметі елдің оңтүстігіне шектеулік орнатып, солтүстіктен Сицилияда басқыншылар ретінде қабылданған альпілік мергендерді көмекке шақырады. Осымен бір уақытта елдің солтүстік бөлігінде Солтүстік Лигасы аймақтық саяси партиясы құрылғаннан кейін күшейе түскен сепаратистік үрдістер арта бастады. Көпшілікке бейтаныс, жас саясаткер Умберто Босси басқарған Лига мүшелері еңбексүйгіш солтүстікті мемлекеттік қосымша ақшалай көмек алып отырған жəне салық төлемейтін, тіпті солтүстіктің адамдарының еңбексүйгіштігі арқасында өмір сүретін еріншек жəне ұйқышыл оңтүстіктен айыру үшін қолдарына қару алып күресуге даяр екендіктерін ашық мəлімдеді. Сепаратисттердің басшысының пікірі бойынша, елді Солтүстік, Оңтүстік жəне Орталық Италияға бөлу керек жəне осы дербес бөліктер өздерінің жеке заңдары мен қолда бар мүмкіндіктеріне сəйкес өмір сүрулері тиіс. 1992 жылғы парламент сайлауында Солтүстік Лигасы айтарлықтай табысқа жеткен жоқ, бірақ кейінгі жылдары ел дің солтүстік бөлігінде оның ықпалы арта түсті, жəне мұндай толқулардың белгілі бір негіздемелері болды. 90-жылдардың басында Италияның оңтүстігінде 20 млн итальяндық өмір сүрді, соның əрбір бесіншісі жұмыссыз болды. Ал елдің солтүстігінде 36 млн. адам өмір сүрді, бірақ онда он төрт адамның арасында тек біреуі ғана жұмыссыз болды. Сонымен қатар, солтүстік халқының өмір сүру деңгейі оңтүстіктегіден гөрі бірнеше есе жоғары болды. Италияның Еуроодаққа интеграциялануының басталуымен оңтүстіктің артта қалуы одан сайын біліне түсті. Социалист Б. Кракси басшылығындағы үкімет бар күшімен жағдайды өзгертуге тырысты, бірақ жемқорланған шенеуніктер оның барлық бастамалық реформаларына кедергі жасады. Ұлтшыл-аймақшыл дерті елді жайлап, Сардиния, Альто-Адидже, Триест жəне Италияның басқа да аймақтарындағы ұлтшылдарды қосқанда бұрын ұмыт болған ұлтшыл ұйымдардың қызметін шайқалтты. 1997 ж. У. Босси Солтүстік Лигасы алдына итальян парламентінде көпшілік орынды иелену жəне парламенттің осы фракциясының негізінде солтүстіктің қалған Италиядан бөлінуін білдірген «Падания Республикасын» құру туралы нақты мақсат қояды. «Мен тек демократиялық пікір алмасуды жəне солтүстік халқына өз болашағын өзі анықтау құқығының берілуін қалаймын» – деді У. Босси тілшілерге. Сол жылы Солтүстік Лигасы итальян парламентінің төменгі палатасының 59 мандатына ие болады. Сонымен қатар, Лиганың сепаратистік саясатын 17 сенатор мен Солтүстік Италияның қалалары мен ауылдық елді мекендерінен 226 мэрі қолдайды. Сонымен бірге, Мантуеде «Падания Республикасының» парламентінің отырыстары өтеді жəне шешім қабылдайтын жəне өздерінің ұлттық валютасын шығаруға дайындап жатқан уақытша үкімет жұмыс істейді. Бұл үкіметтің артында жемқорланған Рим мен Италияның мафияланған оңтүстігі солтүстік халқының еңбегі жəне олардың салықтары есебінен өмір сүруде деп есептейтін сайлаушылардың əсерлі күші бар. 1992 ж. қалжырататын саяси марафон мен кескілескен күрестен кейін Оскар Луиджи Скальфаро президент болып сайланады. Сол кезде елдегі ішкі саяси жағдай шегіне дейін жеткен еді. Жаңа президенттің сайлануынан бір күн бұрын Сицилияда мафиямен күресуші, тергеуші Д. Фальконе өлтіріледі, ал президент Скальфаридің өзі көпшілік депутаты «Таза қолдар» атты енді басталған жемқорлыққа қарсы іс-қимылдардың құрбандарына айналған «тергелушілердің парламентімен» сайланды. Мұндай драмалық көрініс жаңа президенттің жеті жылдық билеу мерзімінде өз қолтаңбасын қалдырды. Итальяндық саяси өмірдің электораттың оңға немесе солға толқуларының айтарлықтай болмауы бірегей белгісі болды. 90 жылдарға дейін елді христиандық демократтар басқарды, бірақ оларға жиірек өз жақтарына социалистерді немесе коммунистерді тартуға тура келді. Шын мəнісінде, соңғылары ешқашан билеуші коалицияларға кірмеді, бірақ жергілікті билік органдарында маңызды орындарды иеленгендіктен, олар елдің саяси өміріне елеулі əсер етіп отырды. 1992 жылғы парламент сайлауы билеуші төрт партиялық коалицияны əлсіреткені соншалық, ол əрекет ете алатын үкімет құра алмады. Істің соңында, ел президенті көрнекті социалист Джулиано Аматоға соғыстан кейінгі 51-ші кабинетті құру туралы өтініш жасайды. Бұдан кейін бұрынғы премьер-министр Б. Краксиді де аямаған жемқорлыққа қатысты жанжалдар орын алады. Президент Скальфаро жемқорлыққа белшесінен батқан Бірінші республикада жанын аямай тəртіп орнатқысы келді жəне бұл оны болашақта саяси ұрыс-керістерде алалықсыз төреліктің сырты келісті рөлін қалдыра отырып, саяси істерге жеке араласуға итермеледі. Бəлкім, итальяндықтардың парламентке, үкіметке жəне барлық саяси партиялардан гөрі президентке көбірек сенім білдіруі дəл осы жағдаймен түсіндіріледі. Əсіресе, соғыстан кейінгі Италияның ірі саяси партиясы – Христиан-демократиялық партиясы ұсақ топтарға бөлініп, саяси көшбасшы рөлін жоғалтты. Бірақ 90 жылдары саяси реформаларға оңшыл партиялар емес, ертеден Италиядағы ірі саяси күштердің бірі болып табылатын коммунистер бастама болды. 1990 жылы наурызда ИКПның XIX төтенше съезінде бас хатшы А. Онкето өз жақтастарын өткенді ұмытып, жаңару жолына өтуді ұсынады жəне осыған байланысты солшыл күштердің жаңа ұйымын құруды ұсынады. «Біз өзгерістерді өз өткенімізден ұялғандықтан емес, əлемдегі өзгерістерді есепке ала отырып, болып жатқан үрдістер мен уақыт талабына сай болуға тырысқандықтан қалаймыз» – деп атап көрсетті ол съезде. Бұл шын мəнісінде, қатысуынсыз елде бірде-бір маңызды мəселе өз шешімін таппайтын, бұрынғы қуатты ИКП-ның соңғы бастамасы болды. 1991 ж. басында ИКП-ның XX съезінде соңғы əрі нақты ыдырау орын алып, одан кейін ИКП-ның жастар тармағының бұрынғы басшысы Массимо Д’Алема басқарған социалистік жəне солшыл күштердің Демократиялық партиясына (ССКДП) айнала отырып, аты аңызға айналған Италияның еуро-коммунистік партиясы өз өмір сүруін тоқтатты. Соның ішінде, азшылықта қалған діншіл коммунистер өздерін «жаңартушылар» деп атай бастады жəне жиі «сталинистер» деп аталған ортодоксальды оппозицияға өтті, коммунистік қозғалыс ардагері Фаусто Бертинотти басқарған коммунистік қайта өрлеу партиясын құрды. Бұрын қуатты болған Христиан-демократиялық партиясы үшін де қиын кезеңдер басталды. Көптеген саяси жанжалдар, жемқорлыққа байланысты айыптау жəне партия жетекшілігінің рухани ыдырауы, 90-жж. басында ХДП-ның үстемдік етуші саяси күш рөлін жоғалтып, мүдделері сəйкес келмейтін ұсақ фракциялық топтарға бөлшектенуіне əкелді. Істің соңында, ұятқа қалған христиандық демократтар өздерін өзі таратты жəне сайлауда Италия Халық партиясының жаңартылған белгілерімен шықты. Италиядағы саяси жағдайдың шиеленіскені соншалық, 1992 ж. көктемдегі парламент сайлауында дəстүрлі саяси партиялар өз сайлаушыларының айтарлықтай бөлігін жоғалтты, ал саяси алаңда жаңа күштер – Ломбардтық Лига, «жасылдар» партиясы жəне мафияға қарсы партия пайда болды. Барлығын қорытындылай келе, 1993 жылдың басында биліктің жоғарғы эшелондарындағы жемқорлыққа байланысты жанжал туындады. Елдің бұрынғы премьер-министрі жəне ХДП басшысы Д. Андреотти жемқорлыққа байланысты айыпталуына орай, сотта жауап беруіне тура келді. 1992 ж. ақпанда Миландық қарттар үйінің директоры М. Кьеза сотқа тартылды. Мемлекеттік шенеуніктерге, ХДП, ИКП, социалистік, социал-демократтар жəне т.б. саяси партия басшыларына көрсеткен қолдаулары үшін көптеген өндіріс компаниялары мен банктердің ақша төлеп келгендері тергеу барысында анықталды. Италияның барлық саяси жүйесі пара мен сый тартулар жүйесіне негізделіп құрылғанын білген елді ашу кернеді. Аты əлдеқашан аңызға айналған «Таза қолдар» əрекеттері осылайша, басталды, оның нəтижесінде ескі саяси элитаның өкілдері өз ықпалын жоғалтты, ал олардың орнына Италиядағы Екінші Республиканы құрумен айналысқан жаңа саяси басшылар келді. Жемқорлыққа қарсы əрекеттердің тағы бір нəтижесіне көпшілігі саяси партиялардың мемлекет тарапынан қаржыландырылуын толығымен алып тастауды қолдаған 1993 ж. референдум жатады. Жоғары қызметтегі пара алушыларға деген жек көрушіліктің артқаны сонша, терең саяси дағдарыстың алдын алу іс жүзінде мүмкін емес болып шықты. Италияның көптеген мемлекеттік жəне саяси қайраткерлері ақшаны өздері үшін емес, өз партияларының керек-жарағы үшін алғандықтарын айтып, жемқорлықты ақтаумен болды. Біраз аты шулы жанжалдар мен қоғамдық пікір тарапынан терең сынға қарамастан, партократияның үйреншікті жүйесін бұзу мүмкін болмады. Саяси партияларды мемлекеттің қаржыландыруы тəжірибесі əлі күнге дейін жұмыс істеуде. 1994 ж. бұрынғы тəртіп негізі – пропорционалды сайлау жүйесі партократия жүйесіне тосқауыл қойған, басым көпшіліктің қолдауымен ауыстырылды, бірақ мемлекеттік қаржыға қолжетімділік бұрынғыдай қала берді. Қазіргі таңда Италияның саяси жүйесінде саяси партиялар мен бірлестіктердің мемлекеттік қаражатқа ие болуының 3 негізгі арнасы сақталды. Біріншісі – сайлауалды науқандарға мемлекеттік шығындар, соның ішінде, ел ішінде ғана емес, сонымен қатар, Еуропарламенттегі сайлаулар да. Осы мақсатта мемлекет сайлаушылар тізіміне енгізілген əрбір сайлаушыға есептелген 4 мыңнан астам лирден арнайы қор құрады. Осылайша, ресми қорытындылар жасалғаннан кейін əрбір партия пропорционалды түрде дауыстар саны бойынша қазынадан ақша сомасына ие болады. Мысалы, 2001 ж. парламент сайлауында рекордтық қаржы – 200 млрд лир жұмсалды. Екіншісі – физикалық тұлғалардың кіріс салығынан өз еркімен бөлген қаражаты. Салық декларациясын толтыра отырып, əрбір сайлаушы өзі қалаған партияға бергісі келген соманы көрсете алады. Сонымен қатар, бұл заң католиктік шіркеуді қаржыландыру кезінде де қызмет етеді. Тек 1997-1998 жж. осылайша, 45 қызмет етуші партия есепшотына 270 млрд-тан астам лир тіркелді, соның ішінде, көптеген партиялар мемлекеттік қаржы көзіне қол жеткізу үшін құрылған болатын. Шын мəнісінде, саяси партиялардың мұндай қаржыландыру көзі жабылды, бірақ ол біртіндеп басқа түрде қайта көрініс табуда. Үшіншісі – партиялық басылымдардың қажеттіліктеріне қаражаттың орталықтандырылған түрде бөлінуі. Осыған орай, 19941999 жылдары партия газет-журналдарына 294 млрд лир бөлінді, соның ішінде, қазір жабылып қалған ИКП-нің «Унита» газетіне 79 млрд, неофашистік Ұлттық альянс «Секоло д’Италияға» 32 млрд, Солтүстік Лигасы «Падания» сепаратистерінің басылымы 22 млрдтан астам қаражат алды. Осылайша, Италияның саяси партиялары 90 жылдардың екінші жартысында ғана мемлекеттік қаражаттың 1 млрд.-тан астамын жəне 453 млрд лир жеке құрбандықтарды бөліске салды. Жеке құрбандықтардың ең ірі сомасын (1265 млн лир шамасында) аты аңызға айналған жемқорлықпен күресуші жəне «Таза қолдар» əрекеттерінің жетекшісі Антонио ди Пьетро иеленді. Осы əрекеттердің өзіне тоқталар болсақ, заң тұрғысынан бұл əрекеттер сəтсіздікке ұшырады, себебі осы уақыт ішінде тек өз беделін түсірген бірнеше саяси қайраткерлер ғана темір тордың ар жағында болды. 90-жылдардың аяғында «Таза қолдар» əрекеттерінің жетекшілері өздері жүргізген жүздеген қылмыстық істің тек он шақтысы ғана соңына дейін жүргізілген. Сонымен бірге, бұл əрекеттер елдің саяси өміріне үлкен əсер етті. Біріншіден, сенімді түрде жəне қайрылмастай етіп билеуші тəртіпті ауыстырған Шығыс Еуропа елдеріндегі қантөгіссіз «барқыт революциялармен» салыстыруға болады. Екіншіден, итальяндық əділ сот жүйесі елде тəртіп орнатудағы өзінің қабілетсіздігін көрсетті. Атап айтқанда, «Таза қолдар» əрекеттері 1994 ж. өзінде-ақ ауыр жағдайға ұшыраған еді, себебі осы кезден бастап итальяндықтар əділ сотқа деген өздерінің сенімдерін жоғалтып, мемлекеттік билікпен ынтымақтасуларын тоқтатты, ал атақты тергеуші Антонио ди Пьетро қарсылық белгісі ретінде өзінің қара түсті сот мантиясын сот залында шешіп, прокуратурадан үлкен саясатқа кетеді. «Таза қолдар» əрекеттерінің ең басты жетістігі оны жүргізу барысында елде билік басына ірі қаржы магнаты, үш ұлттық телекомпанияның жəне Миландық футбол клубының қожайыны – Сильвио Берлускони жетекшілігіндегі оңшыл күштер үкіметінің келуі болды. Бұл футбол клубының Миландағы футбол ойындарында жиі айтылатын сүйікті ұраны «Forza!» («Алға!») С. Берлусконидің жеке саяси партиясы «Алға, Италияның» (1994) атауына айналды. 1994 жылы наурыздағы парламент сайлауына бірнеше апта бұрын ғана құрылған бұл партия саяси дебютанттар үшін теңдессіз дауыс жинап, елдің барлық оңшыл күштерін біріктіруші орталыққа айналды. С. Берлускони үкіметі сайлаушыларға жемқорлықты құртып, жұмыссыздық мəселесін соңғы əрі нақты түрде шешуге жəне елде тəртіп орнатуға уəде береді. Бірақ премьер-министрдің өзіне қарсы пара алу фактісі бойынша қылмыстық іс қозғалып, нəтижесінде үкімет өз қызметін тоқтатты. Бұған Берлускониді диктаторлық қылықтары үшін айыптап, билеуші коалиция құрамынан шығып, үкіметке сенімі туралы мəселе қойған Солтүстік Лигасының көшбасшысы У. Боссидің табанды қадамдары да себеп болды. Берлускони үкіметінің құлауына премьер-министрдің өзінің жақтастарымен саяси пікір алмасу жүргізе алмауы да өз ықпалын тигізді. Ол елді өзіне корпорация «Фининвест» жəне көптеген телеарналарды басқарғандағыдай билеуге тырысты. Елдегі билік соғыстан кейінгі барлық саяси жүйені жойып, Италиядағы Екінші Республикаға бастама жасаған «Олива» атты солшыл центристік коалицияның қолына өтті. Осыдан кейін өткізілген референдумда итальяндық сайлаушылар пропорционалды сайлау жүйесін алып тастап, бір мандатты округтерге өтуді қолдады. Осылайша, 90 жылдардың бірінші жартысында Бірінші республика кезеңі аяқталып, жаңа саяси жүйенің негіздері қалыптаса бастады.

С. Берлускони қызметінен кеткеннен кейін, өзінің «Алға, Италия» партиясының маңайына тіпті басшылығында көп жылдар бойы Джанфранко Фини болған неофашистік Ұлттық альянсты қосқандағы саяси күштерді жинай бастады. Неофашисттер соңғы жылдары өздеріне құрметті партия келбетін жасай алды жəне олардың үкіметтік коалицияның құрамына кірудің болашағына күмəнданғандарды сабаларына түсіре алды. Кезекті үкіметтік дағдарыстан кейін елдің тəуелсіз саяси күштерінің өкілі Ламберто Дини премьер-министр болды. Үкімет жетекші саяси күштерден тең қашықтық саясатын жүргізе отырып, елдің экономикалық дамуына жаңа серпін беруге тырысатындығын мəлімдеді. Солай бола тұрса да, бұл үкімет билік басында аз уақыт қана болды жəне кезекті саяси дағдарыстың қысымымен ыдырап кетті.

1.2. Италиядағы екінші республика.

1996 жылы сəуірдегі жалпыға ортақ сайлауда итальяндық сайлаушылар ескі партияларға емес, солшыл партиялардың бөлшектерінен жақында ғана құрылған солшыл центристік «Олива» коалициясына жоғары бағалау берді. 90-жылдардағы маңызды саяси жаңалық – солшыл демократтар мен халықшылдардың (ыдыраған ХДП-ның солшыл католиктерінен құрылған) теңдесі жоқ одағының бастаушысы Романо Проди премьер-министр болды. Дəл сол кезде Италия тарихында алғаш рет солшылдар мен оңшылдар күресі қуатты саяси күштердің қарсылығына айналып, харизматикалық көшбасшылар Романо Проди мен Сильвио Берлускони арасында жеке тұлғалық сипатқа ие болған биполярлы саяси жүйе сыннан өтті. Биполярлы саяси жүйенің қарсыластарының үлкен тырысуларының қорытындысы болған 1998 жылғы қазан айындағы үкімет дағдарысы, Р. Продидің қызметінен кетіп, премьер-министр қызметін жаңа партиялық формула бойынша үкімет құрған солшыл демократтар көшбасшысы жəне бұрынғы коммунист Массимо Д’Алема иеленді. Бірақ профессор Р. Продидің «оливалық жобасы» мұнымен аяқталмады. Бұдан кейін оның анағұрлым жоғары лауазым, Еуропалық комиссия төрағасы қызметіне үміткер екендігі жəне бірнеше жыл бойы біртұтас Еуропаның үкіметін басқаратыны анықталды. Келесі жылы итальян қалаларының барлық солшыл əкімдері мен атақты жемқорлықпен күресуші ди Пьетро кірген «Олива жолындағы демократтар» атты өзінің жеке партиясы құрылғандығы туралы жарияланды. «Біздің үй барлығына ашық. «Олива» жобасы өзін-өзі аяқтамайды», – деп мəлімдеді ол 1996 ж. өз сайлаушыларына. Сонымен қатар, Р. Проди Италияда АҚШ-тың Демократиялық партиясының үлгісі бойынша партия құрғалы жатқандығын жасырмады жəне осыған байланысты сыртқы істер министрі Альберто Дини басқарған «итальяндық жаңару» партиясының көптеген мүшелерін шақырды. Осы кезде елдің бұрынғы премьер-министрі жəне оңшыл оппозиция көшбасшысы С. Берлускони жемқорлыққа байланысты айыпталып, сот алдына барды. Бұл алғашқы айыптау болған жоқ жəне Италияның Бас прокуратурасының тергеушілерінің пайымдауынша, соңғысы да емес. Италияның тағы бір саяси қайраткері, атақты журналистің өлімін ұйымдастырды деп айыпталған, жеті рет премьер-министр болған Д. Андреотти де осындай тағдырды басынан кешті. Көп кешікпей, ол айғақтардың жеткіліксіздігіне байланысты ақталып шығады, бірақ бұл үрдіс елдің ескі саяси жүйесін жойып, алдыңғы қатарға жаңа мемлекеттік қайраткерлерді шығарды. Осылайша 90-жылдары жүргізілген «Таза қолдар» əрекеттері ХДП билеуші жүйесін соңғы əрі нақты түрде жойды, ал соғыстан кейінгі Италияның саяси өмірінің патриархтарының бірі Д. Андреотти өзінің саяси қызметін аяқтады. Андреоттидің ақталуының терең саяси мəні болды. Италияның билеуші топтары мафиямен байланысты жəне өзіне тиімсіз адамдардың өліміне тапсырыс беріп келген қауіпті қылмыскердің елді басқарып келгендігін əлем алдында мойындай алмады. 90-жылдардың екінші жартысындағы саяси былық толығымен жойылған экстремистік ұйымдарды оятты. «Қызыл бригадалар» атты солшыл экстремистік ұйым да өзін көрсетті. Итальяндықтар лаңкестер қоғамдық ғимараттарды жарып, еш кінəсі жоқ адамдарды өлтірген «қара сұр жылдарды» (70-80 жж.) ұмытып үлгермеген еді, 1999 ж. мамырда Италияда атыстар қайта орын алды. Бригадистер корпоративті мемлекет құруға тырысқан «елдің билеуші топтарының империалистік саясатын» қорғады деп айыптаған танымал профессор Д. Антона өз үйінің маңайында өлтіріледі. 90 жылдардың басында «Қызыл бригадалар» жойылып, оның басшылары түрмеге қамалды. Бірақ соңғы жылдары XXI ғ. Италияның жарқын болашағына қауіп төндіретін экстремисттердің жаңа буыны пайда болды. Кезекті үкіметтік дағдарыстан кейін Италия премьер-министрі Д’Алема президентке өзінің қызметінен кетуі туралы өтініш жасауға жəне оның сұрауы бойынша солшыл центристік коалиция шеңберінде жаңа кабинет құруға мəжбүр болды. «Жаңа саяси келісімнің нəтижесінде жаңарған үкіметті құру ақылға сыйымды іс болмақ. Біз жаңа «Олива» мерзімі деп атауға болатын жаңа кезеңді бірге бастауымыз керек» – деді премьер-министр парламент депутаттарына. «Олива» коалициясының социалистері үкіметтік дағдарыстың отына май құйды. Себебі олардың премьер-министрді қазір ұзақ уақыт бойы əділ соттан Тунисте жасырынып жатқан соғыстан кейінгі Италияның көрнекті саяси қайраткері, социалистік партия көшбасшысы жəне Италияның премьер-министрі Б. Краксидің тағдырын ұмытуын кешіре алмады. Оны 20 жылға абақтыға жабу туралы қаулы қабылданды, бірақ оның денсаулық жағдайы оның өз отанында шұғыл операция жасалуын талап етті, бұған М. Д’Алема үкіметі қарсылық көрсетті. Осыдан кейін социалистер министрлер кабинетінің өз қызметін тоқтатып, жаңа сайлау өткізуін талап етеді. Алайда ел президенті жағдайдың шиеленісуіне жол бермеді жəне премьер-министрге жаңа кабинет құруды тапсырды. Д’Алеманың екінші үкіметі партияның сенім білдіруіне ие болды, бірақ оны тұрақты деп айту қиын (310 дауыс, 287 дауыс қарсы, 18-і қалыс қалды). Бұл соңғы уақыттағы көпшілік депутаттардың қолдауына сүйенбеген жəне өздерін үмітсіз демагогия ретінде төмендеткен əлсіз үкіметтердің бірі болды. Əділет министрі жəне діншіл коммунист О. Дилиберто жəне кешегі неофашист əрі қорғаныс министрі Р. Миссервилле оппозицияның ерекше наразылығын тудырды. Істің мəні бойынша, Д’Алеманың екінші үкіметі оның кешегі одақтастарының дауыс беруде қалыс қалуларының арқасында бекітілді, ал бұл өз кезегінде, атақты жемқорлыққа қарсы «Таза қолдар» операциясының жағдайларын тергеу бойынша арнайы парламент комиссиясын құру туралы социалистердің талабын қолдаған премьер тарапынан бірқатар көнулерге айырбас ретінде жасалған болатын. 2000 ж. мамырда ұзақ жəне жанға батар кеңес берулер мен келісулерден кейін елде бұрынғы социалист Джулиано Амато басшылығындағы соғыстан кейінгі 57-ші солшыл центристік үкімет құрылды. Бұл үкіметтің құрылуының алдында парламентте премьер лауазымына үміткерді жемқорланған партократияның механизмінің қатысушысы болды жəне кейін Социалисттік партияның басқа да басшыларымен бірге «Таза қолдар» операциясын жүргізуге қарсы тұруға тырысты деп айыптаған қызу пікірталастар болды. Алайда парламент депутаттары елді басқаруда сенім білдіре отырып, Дж. Амато кандидатурасына дауыс берді. Жалпы, Италияның саяси дамуы соңғы жылдары уақыт талаптарына барабар жəне шоғырланған жауап беруге қабілетсіз болып шыққан солшыл күштердің үздіксіз əлсіреуі мен бөлшектенуіне куə болды. «Оливалық жобаның» күйреуінен кейін солшыл центристік коалиция көп жағдайда өзінің саяси кейпін жоғалтып алды, дау-жанжалдарға тап болды жəне істің ақырында біртұтас реформистік сая сатты жасай алмады жəне осылайша өзінің дəстүрлі электоратының елеулі бөлігінің көңілін қалдырды. Сонымен бірге, С. Берлускони басшылығындағы оңшыл күштер Р. Продидің қызметінен кетуінен бастап билеуші коалиция елдегі көпшілікті жоғалтып, легитимді емес жүйеге айналды деп əрдайым қайталаумен болды. АҚШ-тың Колумбия университетінде білім алған жəне кəсіподақтарда жұмыс жасап үлгірген профессор-экономист Д. Амато саяси күрестің үлкен тəжірибесіне ие жəне қазіргі Италияның саяси механизмінің сезімтал жерлерін керемет білді. 1992 ж. өзінде ол алғаш рет премьер-министр болды жəне елдің қаржы жүйесін сауықтыру бойынша сəтті реформалар жүргізді, бірақ өзі бір де бір аты шулы процесті басынан өткермесе де, оның кабинеті «Таза қолдар» операциясының құрбанына айналды. 1994-1997 жж. Дж. Амато ұлттық монополияға қарсы комитетті басқарады жəне 1998 жылы ғана М.Д’Алема кабинетінде əлеуметтік-экономикалық реформалар істері бойынша министр бола отырып, үкіметке қайта оралды. Жоғарғы кəсіби атақ жəне барлық саяси партияға мүше болудан бас тартуы оның елге жаңа идеяларды ұсына алатын бейтарап технократ атағын нығайтты. Президент Скальфароның жеті жылдық мандаты 2000 ж. мамырда аяқталды, бірақ ол сайлауға дайындалып, келесі жеті жылдықта қайта билік басында болу үшін мерзімінен бұрын қызметінен кетуді қалайтынын білдірді. Президент, бəлкім, алдағы уақытта елде сайлау жүйесін реформалау туралы референдум өткізіп, оның нəтижесінде елде толыққанды мажоритарлы жүйе енгізіліп, америкалық демократияның, нақтырақ айтсақ, англосаксондық үлгідегі балама демократияның биполярлы моделі нығаяды деп үміттенген болар. Елде 49 саяси партияның болуы реттеу тіпті тəжірибелі мамандардың да қолынан келмейтін, бұрын болып көрмеген хаосты тудырады. Алайда бұл жолы Скальфаро өзінің болжамдарынан қателесті. Парламент жəне сайлаушылар коллегиясы экономиканың партиясыз «суперминистрі» Карло Адзелио Чампиге жоғары баға берді. К. Чампи нағыз сенген технократ, тəжірибелі банкир жəне жеке бизнестің парасатты басшысы атағына ие. «Таза қолдар» операциясы жəне жемқорлық жанжалдарының қызған кезінде дəл осы К.Чампиге елді созылыңқы экономикалық дағдарыстан шығарып, ұлттық экономиканы сауықтыруы тиіс үкіметті құру туралы тапсырды. 1992 ж. күзде Италия əлемдік валюта нарықтарындағы Дж. Соростың алыпсатарлық операцияларының нəтижесінде туындаған терең валюта-қаржылық дағдарысына ұшырады. Ел банкроттың азақ алдында тұрды жəне оны тек қана табанды жəне қатаң іс-шаралар ғана апаттан құтқара алды. «Менің міндетім – елден шыққан өзгерістерді аңсауды қанағаттандыра алатын жəне Италияның мүмкіндіктеріне деген азаматтардың сенімін нығайта алатын үкімет құру», – деді сол кезде Чампи. Дəл осы үкімет жəне оның реформалары Аппениндегі Бірінші республиканы аяқтап, елдің Екінші республика тəртібінің ауыр да қажетті өткеліне алып келді. К.Чампи бұл мақсатын керемет орындады жəне 1996 жылы сайлауда солшыл центристік коалиция «Олива» жеңіске жеткеннен кейін қаржы мекемесі жəне бюджет министрі қызметіне ие болды жəне осы үшін журналистер оны экономиканың «суперминистрі» деп атаған болатын. Сонымен бірге, Италияның Еуропалық валюта жүйесіне, кейін «евро клубына» қайта оралуына қол жеткізді жəне бұл оған Еуропалық одақтың саяси шеңберінде жоғары бедел алып келді. К. Чампи көпшілік дауыспен (1010 дауыстың 707-сі) Италияның президенті болып сайланады. Мұндай жағдай соғыстан кейінгі Италия тарихында тек екі рет болды: 1946 ж. жəне 1985 ж. Cолшыл центристік коалицияның оны Қарсыласудың қыспағынан өткен жəне өзінің технократиялық кабинетіне бұрынғы коммунистерді шақырған мінсіз абыройлы адам ретінде көрді. Ал оңшылдар жаңа президент саяси дауларда сенімді төреші болады жəне жекелеген партиялардың істеріне араласпайды деп үміттенді. Ал Италияның қарапайым азаматтарына келсек, олар өз елінің жоғарғы моральдық жəне кəсіби беделі бар, Италияны лайықты түрде XXI ғасырға апаратын батыл жəне табанды көшбасшысын тапқанына сенімді болды.

Италияның оныншы президенті билеуші көпшілік пен оппозиция арасындағы əлсіз тепе-теңдікті нығайтып жəне оларды үнемі сындарлы пікір алмасуға итермелей отырып қана толық ұлттық бірлікке қол жеткізуге болатындығын түсінді. Итальян мемлекетінің халықаралық беделін көтеру жаңа президенттің тағы бір маңызды жұмысы болды. Осы мақсатпен ол ескі ұлттық мейрамдардың салт жораларын қайта қалпына келтірді, Флави Амфитеатрын (Коллизей) реставрациялау туралы шешімді қолдады, президенттік жəне үкіметтік аппаратты асырауға кететін шығынды қысқартты жəне үнемі өзінің алалықсыз əрекет етіп, заңды ұстанатындығын көрсетеді. Президенттің жеке қасиеттері де назардан тыс қалмады. Ол өз автокөлігінің жанып-сөнуші шамын алып тастауды бұйырады, ал жүргізушіге жылдамдықты арттыруға тыйым салды жəне оның əрдайым бағдаршамның қызыл түсіне тоқтауын талап етті. Қарапайымдылық жəне тəртіпке бағынушылық жаңа президенттің басты ізгіліктеріне айналды, дəл осы қасиеттер оның барлық итальяндықтардың президенті деп атауға мүмкіндік берді.

2001 ж. парламент сайлауы.

2001 ж. парламент сайлауында Дж. Аматоның С.Берлускониге сəтті бəсекелес бола алады деген пікірлер өзін-өзі ақтамады. 2000 ж. қыркүйекте Дж.Амато күтпеген жерден, өзінің билеуші солшыл центристтік коалицияның кандидаты болмайтындығын жəне өз орнын Рим қаласының мэрі Франческо Рутеллиге беретіндігін мəлімдеді. Осылайша, солшыл центристік күштерді бес жылдық басқару ойластырылған реформалардың ірі сəтсіздігіне айналғандығын жəне коалицияның ішінде көпшілік сайлаушылардың қолдауына сүйенуге болатындай шынайы жəне күшті көшбасшының жоқ екендігін Амато тағы бір мəрте растады. 2000 ж. орын алған оңға бұрылыс күш жинап жатты жəне сайлау нəтижесіне еш күмəн туғызбады. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына сайлаудағы өз коалициясының табысымен жігерленген С. Берлускони орталық орынды «Алға Италия» партиясы алған «Бостандық үйі» атты жаңа альянс құрды. Сайлауалды күреске оның телевизиялық империясының барлық ақпараттық қуаты мен барлық жаңа саяси технологиялар жұмылдырылды. Ф. Рутелли басшылығындағы солшыл центристтік «Олива» коалициясы оның қасында қарапайым болды жəне жеңіліс тапты. Оңшыл центристер Депутаттар палатасы (630-дың 367-сі) мен Сенатта (315 орынның177-сі) көпшілік орынға ие болды, ал С. Берлусконидің «Алға Италия» партиясы 28%-дан астам дауыс жинай отырып, елдің ықпалды саяси күш мəртебесін дəлелдеді. Солшыл центристер оппозицияға өтті жəне елді басқарудағы өздерінің құқықтарын растау мүмкіндігінен айрылды. Парламенттің екі палатасында да айтарлықтай басымдыққа ие бола отырып, С. Берлускони бірнеше жылдардан кейін алғаш рет өзіне берілген 5 жыл мерзімге елді басқару мүмкіндігіне ие болды. Жаңа үкімет жоспарларына конституциялық құрылымды жетілдіру, жемқорлықпен жəне бюрократиямен күресті күшейту, 2002 ж. 9%-ды құраған жұмыссыздық деңгейін төмендету, мектептегі жəне жоғарғы оқу орындарындағы білім беру реформасын жүргізу, салық жүйесін жетілдіру, т.б. шаралары енді. Сонымен бірге, Берлускони үкіметі əлдеқашан пісіп-жетілген зейнетақы реформасын жүргізу, шағын жəне орта бизнеске қаржылай көмек беру жəне елдің өнеркəсіптік базасын нығайту тапсырмасын қойды. Алайда сайлауалды уəделерді орындау оңай емес еді. С. Берлускони үкіметі құрылғаннан кейін қиындықтарға тап болды. Көптеген итальяндықтар солшыл центристік кабинеттің саясатына наразылық білдіруде жəне олардың жексұрын реформаларды қайта қарастырулары үшін бар мүмкіндіктерін жасауда. 2002 ж. сəуірде екі миллионнан астам итальяндық кəсіпкерлер еш кедергісіз жұмысшыларды қызметтерінен босатып, олардың еңбекақыларын төмендете алатын үкіметтің 1970 ж. еңбек заңын реформалауға қарсылық білдіру үшін қала көшелеріне шықты. Сол жылдың қараша айында 600 мыңдай римдік қала орталығында премьер-министрді жемқорлыққа байланысты айыптаудан қорғауға бағытталған сот реформасына қарсы митинг ұйымдастырды. Сонымен бірге, елдің ірі жеке кəсіпорны – «Фиат» автокөлік концерніндегі көпшіліктің жұмыстарынан босатылуына байланысты өз қарсылықтарын білдірді. Бұл қарсылық əрекеті Италияда бұрынғы премьер-министр жəне өмірлік сенатор Дж. Андреоттидің қызметімен байланысты басқа бір жемқорлық жанжалының тікелей əсерімен өтті. 1999 ж. ол ақталады, бірақ бұқаралық қарсылық пен Перуджи қаласының прокуратурасының аппеляциясының нəтижесінде іс қайтадан тергеуге жіберіліп, 2002 жылы қарашада Дж. Андреоттиге қатысты жаңа үкім шығарылады, яғни жемқорлыққа жəне 1979 ж. қолында премьер-министрге қарсы айғақтар болған журналисті тапсырыс арқылы өлтірді деп айыпталып, 24 жылға түрмеге қамау туралы қаулы қабылданды. С. Берлускониге қатысты сот ісі тек Италияда ғана емес, Испанияда да орын алды. Испандық судья Б. Гарсон испан телевизиялық арналарының бірінің акциясын С. Берлускони заңсыз сатып алды деп оған қарсы қылмыстық іс қозғады. Үкімет басшысы болғаннан кейін С. Берлускони жанжалды басып тастап, тергеу ісін тоқтатқысы келді, бірақ Испания Жоғарғы соты оны қабыл алмады. Елдегі экстремисттік қозғалыстардың артуы да үлкен алаңдаушылық тудыртты. 2002 ж. мартта «Қызыл бригадалар» жауынгерлері үкіметтің еңбек мəселелері бойынша атақты кеңесшісі Марко Бъяджиді өлтірді жəне С. Берлусконидің «империалистік» жүйесінің басқа да қайраткерлеріне де қауіп төндірді. Үкімет тəртіпсіздік жағдайын ұлғайтып, лаңкестікке қолдау көрсетті деп кəсіподақтарды айыптады, бірақ көптеген бақылаушылар саяси экстремизм белсенділігінің арту себептерін Италияның саяси тұрақсыздығы мен заңсыз иммиграциядан көреді. 130 заңсыз иммигранттар болған Африкадан шыққан кеменің апат болуынан кейін (2002 ж. қыркүйек) Италияның саяси топтары арасында бұл зұлымдықпен күресудің əдістері мен формалары туралы пікірталас қайта туындады. Ел ішінде заңсыз иммиграцияға қарсы шараларды қатайту мен республика аумағына заңсыз енгендерді репатриациялауды қолдайтын саяси күштер коалициясы құрылды. Сепаратистік Солтүстік Лигасының жетекшісі жəне С. Берлускони үкіметіндегі реформалар министрі Умберто Босси бұл күштердің көпшілік мойындаған көшбасшысы болды. Үздіксіз үкімет дағдарыстарынан, жанжалдардан жəне сот тергеулерінен шаршаған итальян сайлаушылары əлі де болашақтағы тұрақты жəне игілікте өмір сүруге деген сенімдерін жоғалтпады. Соңғы сайлауда олар өзіне үлкен жағдай жасаған жəне елдің қалған азаматтарына да сондай жағдай жасайды деген адамды баса бағалады. Көп жағдайда бұл мүшелері бірнеше ондаған жыл бойы отанға оралу құқығына қол жеткізуге тырысатын көпжылдық Савойя əулетінің мəселесінің шешілуіне де үміт берді. Ұзақ уақыт бойы итальяндықтар король III Виктор Эммануилдің Муссолинидің фашистік жүйесімен тығыз ынтымақтасуын кешіре алмады, бірақ Савойя əулеті өкілдерінің таққа жəне бұрын оларға тиесілі болған мүлікке талаптанудан бас тартуларынан кейін бұл мəселе шешуге болатын мəселеге айналды. Корольдің немересі жəне Савойя əулетінің қазіргі басшысы Витторио Эммануэлле корольдік биліктің барлық шексіз құқықтарынан бас тартып қана қоймай, халық алдында өз атасының қылығын «өз жанұясы тарихындағы өшпейтін дақ» деп жариялады. Италияның оңшыл центристік парламенті ескі тыйымды алып тастау мүмкін деп есептеді жəне корольдің қайта оралуы елдегі саяси жағдайдың жақсарып, итальян қоғамындағы достастықтың бейбіт белгісі болады деп өз үмітін білдірді. 2003 жылы итальян үкіметі Екінші республиканың барлық мемлекеттік құрылымын қамтитын «реформалар топтамасын» ұсынды. Ұсынылған бағдарлама бойынша үкімет басшысы кең құзіреттілікке ие болып, бүкіл халықтық негізде сайланып, республика президентінің ұстанымдарынан аз деңгейде тəуелді болатын болды. Бұл реформалар бірнеше жылдарға есептелген жəне аяқталуы 2011 жылға жоспарланғанымен, оның саяси мəні сол кездің өзінде айқын еді: Италия үкіметі елді президенттің беделді ұстанымдарына сүйенбей-ақ жəне ұсақ саяси партиялардың пікірінсіз басқарғысы келеді.

Сыртқы саясаты.

90 жылдары Италия АҚШ, НАТО жəне Еуропалық Одақпен тығыз одақтасудың дəстүрлі саясатын жүргізуін жалғастырды. Бұл сыртқы саяси бағдар солшыл центристік коалицияның билігі жылдарында да ешқандай күмəн туғызбады. Сонымен бірге, Италия əрдайым басқа елдермен жақсы, тату көршілік қатынастарын дамытуға тырысты. Мəселен, НАТО-ның Балқандағы басқыншылық əрекеттеріне Италияның белсенді қатысуына қарамастан, оның үкіметі əскери істердің тез арада тоқтатылуын талап етіп, Косово қақтығысын бейбіт түрде шешу үшін бар мүмкіндікті жасады. Иракқа қатысты да Италия дəл осындай саясат жүргізуде. С. Берлускони АҚШ-тың Таяу Шығыстағы саясатын қолдайтындығын нық сеніммен мəлімдесе де, оларды БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесінің қолдауына сүйеніп, себепсіз басқыншылыққа жол бермеуге шақырады. Ирак мəселесі итальян үкіметінің басшысының пікірінше келіссөздер үстелінде əлемдік қауымдастықтың тікелей қатысуымен шешілуі тиіс. 90-жылдары Италия Ресеймен жақсы байланыстар орнатуға тырысып келді жəне оған жаңа серпін беруге үнемі дайындық көрсетіп отырды. 1999 жылдың басында Италия премьер-министрі Массимо Д’Алема Ресейге ірі кəсіпкерлер мен банкирлер тобымен бірге келді; ол Ресей басшылығымен Италия үшін пайдалы келіссөздер жүргізді. Тараптар жетекші итальян корпорацияларының қатысуымен салынатын 400 шақырымдық «Көгілдір тасқын» газ құбырының құрылысының болашағы мен басқа салалардағы саудаэкономикалық ынтымақтастықтың кеңеюін талқылады. Алайда сапардың басты мақсаты Балқан мəселесі бойынша екі жақтың да саяси ұстанымдарын үйлестіру болды. Ресей мен Италия НАТО-ның Югославияны бомбалауына қарсы шықты жəне Косово мəселесін əділ реттеуге қол жеткізу ниеттерін білдірді. Ресей президенті В. Путиннің 2000 ж. ресми сапары ресейитальян қарым-қатынастарының маңызды белгісі болды. Италия басшылығымен кездесудің бірінші күні Ресей президенті барлық еуропалық көшбасшыларға Ресей, НАТО жəне ЕО күштерімен зымырандарға қарсы қорғаныс жүйесін құруды ұсынды жəне Италияның премьер-министрі Дж. Аматодан делдал қызметін өз мойнына алып, ЕО жəне НАТО-ның басқа да мүшелерімен сəйкес келіссөздерді жүргізуін сұрады. 2000 ж. қарашада президент К. Чампи Мəскеуде сапармен болып, Ресей басшылығымен нəтижелі келіссөздер жүргізді. Бұл сапар екі елдің одан арғы сауда-экономикалық жəне саяси ынтымақтастығының жаңа мүмкіндіктерін ашты. Екі тарап та Италия мен Ресей арасындағы экономикалық байланыстардың өсімі жылына 70 пайызды құрағандығын жəне екіжақты қатынастардың одан арғы дамуына үміт бар екендігін жариялады. Сапар кезінде ресейлік газды Қара теңізінің асты арқылы тасымалдау жобасына жəне тағы екі маңызды жоба – Төменгі Новгородта жеңіл автокөліктер шығаратын «Газ-Фиат» бірлескен кəсіпорнын құру мен əскери жəне азаматтық əуе ұшқыштарын дайындауға болатын Як-130 оқу-жаттығу ұшағын бірлесіп шығару жобаларына да ерекше көңіл бөлінді. Соңғы жылдары Италия өлім жазасын алып тастау жөніндегі қуатты халықаралық науқанды бастады жəне БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесін реформалауда өз жоспарын ұсынды. Ол бойынша əлемдік қауымдастық тек қана жетекші мемлекеттердің мүдделерін ғана емес, сонымен бірге ғаламшардың нашар дамыған елдерінің де мүдделерін ескерулері тиіс. Екіжақты ресей-итальян қатынастарының дамуының болашағы итальян премьер-министрі С. Берлусконидің Сочи қаласына (2002 ж. сəуір) жəне Мəскеуге (2002 ж. қазан) келген ресми сапары барысында қарастырылды. Тараптар бұл елдер арасындағы тауар айналымы 2001 жылы 11 млрд долларды құрап, ал оның көлемі бойынша Италия Еуропада ГФР-ден кейінгі екінші орынға шыққандығын қанағаттылықпен баяндады. Екі ел арасындағы ынтымақтастықтың жаңа кезеңі Италия премьер-министрінің 2003 ж. ақпандағы Мəскеуге сапары мен Ресей президенті В. Путиннің сол жылдың тамыз айындағы Италияға сапарымен сипатталды. Екі тарап та екіжақты қатынастарды дамытып, өзара тиімді сауда-экономикалық ынтымақтастықтың барлық мүмкіндіктерін пайдалану ниеттерін білдірді. Италия премьер-министрі Ресейдің ДСҰ-ға мүше болуын қолдайтындығын, сонымен қатар оның еуроодақ жəне НАТО-мен кеңейіп келе жатқан ынтымақтастығына көңілі толатындығын білдірді. Екі жақ та халықаралық лаңкестік ұйымдардың қызметін сынға алды, бірақ Ирак мəселесі бейбіт жолдармен жəне БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тікелей араласуымен шешілетіндігіне үміттенетіндіктерін жеткізді. 2003 жылы қарашада Ресей президенті В. Путиннің Италияға мемлекеттік сапары болды жəне бұл екі ел арасындағы жылы қатынастарды тағы бір мəрте паш етті. Итальяндық саяси көшбасшылармен жəне əскери топтар өкілдерімен келіссөздер барысында Ресейде өнеркəсіптік топтарды итальяндық тəжірибені есепке ала отырып құруды қосқандағы сауда-экономикалық жəне ғылымитехникалық ынтымақтастық салаларындағы маңызды 12 келісімге қол қойылды. Белгілі бір өндірістік алаңда біртұтас өнеркəсіптік жүйенің құрылуы, мамандардың пікірінше, өнеркəсіп өндірісінің нəтижелігін арттырып, жоғары еңбек өнімділігіне қол жеткізуге жəне өндіріс шығындарын айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік береді.

Италия Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы қатынастар.

Италия мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылы 12 маусымда орнатылды. Италия Республикасының Елшілігі 1992 жылы қазан айында Алматы қаласында ашылды. Қазақстан Республикасының Елшілігі 1996 жылы Рим қаласында ашылды. Италияның саясаткерлері арасында италия-қазақстан серіктестігін дамыта түсу ойы берік қалыптасқан. Елдегі ішкі саясат жағдайына қарамастан, Үкімет басындағы жүргізуші жəне оппозициядағы партиялар да осы ұстанымда. Екі ел арасындағы халықаралық маңызды мəселелер, оның ішінде Азия қауіпсіздігін қамтамасыз ету мəселелері жөнінде екі ел көзқарасының сəйкес келетінін Италияның ресми тұлғалары да құптады. Бүгінде Қазақстан Еуропа мен Азия арасындағы геосаяси көпір жəне əлем бойынша келешектегі ең бай мұнайлы аймақ ретінде қарастырылады. Италияның болашақта мұнайға деген мұқтаждығының көлемді бір бөлігін Каспий аймағы арқылы қамтамасыз етуді ойластырып отырғаны анық. Сауда-экономика саласында қазақстан-италия ынтымақтастығы белсенді дамуда. Италия Қазақстанның ірі сыртқы сауда серіктесі санына кіреді. 2003 жылы екі ел арасындағы тауар айналымы 1,3 млрд доллар құрады, оның ішінде экспорт – 1,1 млрд доллар, импорт – 200 млн доллар. 2004 жылы тауар айналымының мөлшері 3,5 млрд долларды құраған. Экспорт – 3,1 млрд доллар, импорт – 400 млн доллар. 2005 жылы 4,8 млрд еуроны құрады. Экспорттың негізгі құрылымы – мұнай, табиғи газ, асыл металдар, мұнай өңдеу өнімдері, мыс, мырыш, басқа да түсті металдар мен одан жасалған бұйымдар, қара металдар, мақта, химиялық өнімдер, құрылыс материалдары, машинаға қатысты құрал-жабдықтар жəне т.б. Импорт номенклатурасы да дамып барады. Оның негізгі бөлігі киім-кешек, аяқ-киім, жиһаз, жабдықтар, тамақ өнеркəсіп тауарлары, көлік, химия жəне фармацевтік өнімдерін сатып алуға бағытталған. Қазақстанда 42 қазақстан-италия бірлескен кəсіпорны жəне 8 италия компанияларының өкілдігі тіркелген. Жұмыс əр салада – пайдалы қазба байлық кендерінде, ауылшаруашылық тауарларын өңдеуде, тамақ өнеркəсібінде, ауылшаруашылық машина жасауда, ауыр, жеңіл өнеркəсіпте, энергетика саласында дамып келеді. 1993-2004 жылдар аралығында Қазақстандағы шетел инвесторларының мөлшері бойынша Италия мемлекеті АҚШ, Оңтүстік Корея жəне Ұлыбританиядан кейін төртінші орында. 2004 жылдың аяқ кезеңіндегі көрсеткіші бойынша итальяндық инвестицияның Қазақстан экономикасындағы көлемі 1,6 млрд доллардан асады. Италия компаниялары Қазақстанның жылу энергетикасы кешеніне қатысты Қазақстан нарығын меңгеруде белсенділік танытуда. 2005 жылы Италия компанияларымен жалпы сомасы 749,12 млн доллар құрайтын Karachaganak Petroleum Operating, Agip Kazakhstan North Caspian Operating Company, TengizChevroil жобаларына 817 шарттар жасалынды. 2006 жылдың І тоқсанында итальяндық компаниялар аталған жобаларға 58,73 млн доллар құрайтын 205 шарттар жасасты. SACE экспорттық несиелерді сақтандыру жөніндегі Италияның мемлекеттік компаниясы Қазақстанның несиеге қатысты ұстанымын қарастырып, оны Ресеймен бірге төртінші деңгейге көтерді. Бұл жөнінде компанияның сарапшылары Қазақстанның макроэкономикалық көрсеткішінің тұрақтылығы, тауар айналымының өсу қарқыны, банк жүйесінің беріктігі жəне басқа да себептермен түсіндіреді. Экспорт несиелерін сақтандыру саласында да екіжақты ынтымақтастық дамуда. 2005 жылы АҚ «Экспорттық несиелер мен инвестицияны сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтау корпорациясы» мен «SACE» экспорт несиелерін сақтандыру жөніндегі Италияның мемлекеттік компаниясы арасында өзара түсінушілік туралы Меморандумға қол қойылды. Сауда-экономикалық салада Италия-Қазақстан арасындағы қатынасы дамуының негізгі қадамы өнеркəсіп жəне экономикалық ынтымақтастық пен алмасу жөніндегі Үкіметаралық жұмыс тобының (ҮАЖТ) мəжілісі саналады. Мəжіліс 1998 жылы 15 қыркүйекте Рим қаласында, 2002 жылы 23 мамырда Астана қаласында жəне 2004 жылы 11 қарашада Рим қаласында өткен болатын. 3-ші ҮАЖТ мəжілісі барысында екіжақты экспорттық-импорттық тасқынның əртараптандыру жолымен сауда-экономикалық ынтымақтастықты əрі қарай тереңдету мəселесі талқыланды. Сонымен қатар, бірлескен кəсіпорындарды құру жəне мұнайгаз, машина жасауда, тоқыма жəне былғары саласына итальяндық инвесторларды тарту ұсыныстары жасалды. Италия мен Қазақстан қатынастарының ауқымы кеңеюде. 2007 жылы 21 маусымда Астанада Өнеркəсіп жəне экономикалық ынтымақтастық жөніндегі қазақстан-италия үкіметаралық жұмыс тобының 4-ші отырысы болып өтті. Онда екі ел арасындағы саудаэкономикалық, мəдени-гуманитарлық, байланыстарды дамыту секілді барлығы 13 мəселе талқыланды. 2007 жылы 24 қазанда Италия астанасы – Рим қаласында Қазақстан делегациясының басшысы, Парламент Сенатының Төрағасы, Əлем жəне дəстүрлі діндер лидерлері Съезі Хатшылығының Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ватиканның Мемлекеттік хатшысы Тарчизио Бертонемен, Ватикан кардиналдары алқасының басшысы, Қасиетті Тақтың экс-мемлекеттік хатшысы Анжело Соданомен кездесті. Кездесулер барысында екіжақты қарым-қатынастарды дамытуға, сондай-ақ Астананың «Мұсылман дүниесі-Батыс» үнқатысуын дамыту бастамасына баса назар аударылды. Қазақстан мен Ватиканның екіжақты қарым-қатынастары туралы айта келіп, Қ. Тоқаев бұл байланыстар ашық жəне сенімділік негізінде құрылғанын, «1998 жылы Қазақстан Республикасы мен Қасиетті Тақ арасында қол қойылған өзара түсіністік туралы келісімнің ережелеріне толық негізде сəйкес келеді», – деп атап өтті. Қазақстан ТМД мен Азия елдерінің ішіндегі Қасиетті Тақпен қатынас орнатқан алғашқы ел болып отыр. Рим Қазақстанмен өзінің ынтымақтастығына стратегиялық маңыз береді. Бұл əлемнің мұнайлы аймақтарының біріне оның қолжетімді болуға ұмтылысынан туындап отырғаны түсінікті. Жарқын болашақта Италия өзінің мұнайға деген қажеттілігін Каспий бойы аймағының есебінен жабуды көздегісі келетіні белгілі. Бүгінгі таңда Қазақстан – Италия қарым-қатынастары негізгі 13 құқықтық құжаттан тұрады. Оқу-білім саласындағы екіжақты ынтымақтастық та өте тығыз даму үстінде. Мəселен, соңғы кездері 700-ден астам қазақстандық жастар итальян тілін оқып-үйренді. «Болашақ» бағдарламасына сəйкес Италияда жүздеген жастар оқыды жəне тəжірибеден өтеді. 2009 жылдың мамыр айында Болон университетінде профессор Факкини Фиоренционың қазақтар туралы жазған «Киіз үйдің адамдары. Қазақстан (ежелгі дəуірден бүгінге дейін)» атты кітабының тұсаукесер рəсімі өтті. Кітап Болон ғылым академиясынан жоғары баға алды. Бұл монография Италия мен Қазақстан ғалымдарының он жыл бойғы бірлескен еңбегінің нəтижесінде туған еді. Сондай-ақ Италия мен Қазақстан арасындағы стратегиялық əріптестік туралы келісімшартқа қол қойылған болатын. Ұйымдасқан қылмысқа, есірткі заттарының заңсыз айналымына, т.б. қарсы күресте ынтымақтастық орнату жөніндегі үкіметаралық келісімде жасалды. Қазақстан жағы мен Италияның жетекші кəсіпорындары арасында экономикалық ынтымақтастық жөніндегі құжаттарға да қол қойылды. Соның ішінде Қазақстан Республикасы аумағында мұнай-газ барлау мен өнеркəсіптік инфрақұрылымдар нысандарына қатысты ынтымақтастық туралы келісім жасалды. Осындай ынтымақтастықтың нəтижесінде Қазақстанның Италиямен арадағы тауар айналысы барлық Еуроодақ елдерінің 30%ын құрап отыр. Бұл екі ел арасындағы саяси, экономикалық жəне мəдени-білім саласындағы өзара қарым-қатынастардың болашақта да зор қарқынмен дами түсетінінің белгісі. БҰҰ, ЕҚЫҰ және басқа да халықаралық ұйымдар шеңберінде сенімді қарым-қатынастар орнатылды. Қазақстан мен Италияның халықаралық күн тәртібіндегі өзекті мәселелер бойынша ұстанымдары ұқсас. 2017 жылы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі аясындағы өзара іс-қимылында бір-біріне демеуі осының дәлелі.

Италия Қазақстанның негізгі сыртқы сауда әріптестерінің бірі болып табылады, итальян компаниялары еліміз экономикасындағы ірі инвесторлардың қатарында. Осы жылдар ішінде Қазақстан экономикасына тартылған итальян инвестицияларының жалпы көлемі шамамен 6 млрд. АҚШ долларын құрады. Өнеркәсіптік және экономикалық ынтымақтастық және алмасу жөніндегі үкіметаралық жұмыс тобының белсенді қызметі экономикалық және инвестициялық өзара әрекеттестікті барынша кеңейтуге ықпал етуде.

Италияның жаңартылатын энергия көздерін қолданудағы бай тәжірибесін назарға ала отырып, итальян компаниялары Астанадағы ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесіне белсенді қатысты..

Өңіраралық ынтымақтастық серпінді дамуда. Астана мен Милан, Астана мен Фриули-Венеция-Джулия өңірі делегациялармен тұрақты түрде алмасуда. Бұл ынтымақтастыққа Қазақстанның Италияның бірқатар қалаларындағы құрметті консулдары зор үлес қосып отыр.

Білім және мәдениет саласындағы байланыстар да кеңейіп келеді. 2013 жылы Италияда Қазақстанның мәдениет күндері, ал 2016 жылы Қазақстанда Италияның мәдениет күндері сәтті өтті. «Астана Опера» театры Миландағы «Ла Скала», Неапольдегі «Сан Карло» және Генуядағы «Карло Феличе» театрларымен тығыз ынтымақтастықта.

Қазақстан Италиямен стратегиялық әріптестікті жан-жақты нығайтып, дамытуға ниетті.

Пайдаланылған әдебиеттер

Бөжеева Б.З. — Еуропа және Америка елдерінің қазіргі заман тарихы (1945-2009): оқу құралы. — Алматы: Қазақ университеті, 2010. — 340 б. Мәлімет оқулықтың 241-ші бетінен алынды.
https://studopedia.ru/1_14645_italiya-v--e-gg-hh--nachale-XXI-vv.html
http://www.hyno.ru/tom1/807.html

жүктеу/скачать 56,31 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: