Қоғамдық сана қоғамның рухани өмірінің, адам ойында шындықтың бейнеленуінің барлық түрлерін қамтитын философиялық категория

Оған қоғамдық идеялар, теориялар, саяси, құқықтық, адамгершілік, эстетика, философия және діни қозғалыстар, ғылыми білімдер, т.б. жатады. Қоғамдық сана әлеуметтік сезімдер мен көңіл-күйлерді, әдет-ғұрыптар мен мінез- құлықтарды, қалыптасқан дәстүрлерді, үлттар мен халықтардың психикалық кейіп ерекшеліктерін де қамтиды. Қоғамдық сана қоғамдық болмыстан туып, соның бейнесі мен туындысы болып табылады. Сана болмыстың бейнесі болғандықтан, қоғамдық болмыс өзгергеннен кейін сана да өзгереді. Бірақ қоғам мүшелерінің санасы белгілі бір мерзімге дейін өзгерген болмысқа сәйкес келмеуі, яғни артта қалуы мүмкін. Қоғамдық сана болмысты бейнелеп қана қоймайды, ол бейнеленген нысанды қозғайды, оны өзгертіп, дамытады. Оның күрделі ішкі құрылымдарының деңгейі мен түрлерін ашып көрсетуге болады. Қоғамдық сананың деңгейлеріне тікелей бүқараның, жекелеген әлеуметтік топтар өмірінің күнделікті жағдайларынан туатын қарапайым, эмпирикалық сана және қоғамдық топтардың түпкілікті мүдделерінің рухани көрінісі ретінде ғылыми-теориялық сана жатады. Қоғамдық сананың түрлері объективтік дүние мен қоғамдық болмыстың адам санасында бейнеленуін көрсетіп, адамның тәжірибелік іс-әрекеттерінен байқалып, қоғамның рухани мәдениетінің қүрамдас бөлігіне айналады. Қоғамдық сананың тарихи қалыптасқан түрлері: саясат, құқық, философия, мораль, өнер қоғамдық болмысты бейнелей отырып, оған белсенді түрде ықпал етеді. Оның әрқайсысының өз нысанасы мен бейнелеу тәсілінің болуына қарамастан, болмыс пен адам санасына өзіндік әсерін тигізіп, идеялық-саяси күресте ерекше рөл атқаруымен сипатталады.

Қоғамдық таптар - ортақ мүдделері және құқылықтары бар әлеуметтік тұрақты (салыстырмалы) топтар (мысалы, шаруалар, жұмысшы табы, буржуазия, орта тап және т.б.). Таптар мен тап күресі тұжырымдамасы XIX ғ. Еуропада кеңінен таралды (К. А. Сен Симон, О. Тьерри, Ф. Гизо және т.б.). К.Маркс пен Ф.Энгельс таптардың болуын қандай да бір өндірістік әдістермен байланыстырды, таптар күресін тарихтың қозғаушы күші ретінде санады және пролетариата буржуазияны күшпен төңкеріп тастау және тапсыз қоғам құру тапсырмасын жүктеді. Әлеуметтануда қоғамды тапқа және әлеуметтік топтарға (жастық, экономикалық, кәсіби, құқықтар мен міндетгер жүйесі, әлеуметтік мәртебе) бөлу орын алған. Қазіргі қоғамда қоғамдық еңбек бөлінісі, жекеменшік қатынастары, басқа да факторларға сай әлеуметтік жіктелу және ықпалдасу проңесіне орай араларында әріптестік, бәсекелестік немесе қақтығыс туындайтын, дегенмен, демократиялық принциптер негізінде реттелетін әртүрлі жіктер мен топтар қалыптасады.

Қоғамдық сана – ол адамдардың саналы белсенділігінің ықпалымен қалыптасатын қырлары көп динамикалық үдеріс. Қоғамдық сана  кейбір нормалық жүйелер мен ұстанымдар және теориялардың қоғам өміріндегі сан түрлі ерекшеліктерін біріктіруге бағытталған тұрақты ұғым жиынтығын құрайды. Яғни, қоғамдық сана  болмысты бейнелей отырып, сол болмыспен анықталады және әртүрлі көзқарастар мен ұғымдардың жиынтығы болғандықтан өзі де оған ықпал жасай  алады.Қоғам өмірінің табиғи дамуына баланысты қоғамдық сананың қалыптасуына экономикалық, саяси, қүқықтық, моральдық (адамгершілік), діни, ғылыми, мәдени (өнер), философиялық, тарихи және экологиялық саналар ықпал ететінін әрқашан естен шығармауымыз қажет.Сонымен қатар қоғамдық сана бірнеше типке бөлінетінін де есте ұстауымыз керек.

Олар:                                                                    

– Топтық сана, қоғамдағы таңдап алған бағыт пен идеалдарының мақсаты мен мүддесі үшін топтасуға байланысты сезімнен туындайды (саяси партиялар, қауымдастықтар);        

– Таптық сана, бұл қоғамдағы қалыптасқан әлеуметтік таптардың өз мүдделері мен мақсаты үшін топтасу сезімінен пайда болады (байлар, саяси элиталар, кедейлер);                      

– Ұлттық сана, мемлекет құрушы этностың (халықтың) мүддесіне сәйкес өздерінің тарихи қалыптасқан ұлттық ерекшеліктері мен рухани құндылықтарын сақтауға бағытталған сезімдері мен мақсаттары маңайында топтасу нәтижесінде қалыптасады;

– Жалпы адамзаттық сана. Бұл ұғым евроцентризм идеолегиясының ықпалымен дүниежүзілік интеграцияның дамуына сәйкес XIX ғасырда пайда болған. Жалпы адамзаттық сана екі деңгейге бөлінеді.

Бірінші, қоғамдық психологияны қалыптастыратын теориялық сана.