«Оқырмандық мәдениет» ұғымының мәні мен құрылымы Бұл параграфтың мақсаты – студенттердің «оқырмандық мәдениеті»
жүктеу/скачать 167,41 Kb.
|
1.2 тарау
|
1.2 «Оқырмандық мәдениет» ұғымының мәні мен құрылымы Бұл параграфтың мақсаты – студенттердің «оқырмандық мәдениеті» ұғымының мәні мен мазмұнын нақтылауға бағытталды. Оқырмандық мәдениет – жаһандану жағдайында ақпараттық кеңістікті басқару, әлемдік қоғамдастыққа ену, адами ресурстарды қалыптастыруда маңызды мәселе болып табылады. Ғылыми жұмыстарды талдау көрсеткендей, оқырмандық мәдениет ұғымымен қатар, оқырман қызметі, оқырман белсенділігі сияқты категорияларды ашу қажет. Бұл барлық қызметтің жүзеге асырылуы жеке тұлға оқумен айналысқан кезде ғана мүмкін болады. Ғалым Т.Г. Галактионова мектеп оқушыларының оқуын әр түрлі оқу қажеттіліктеріне (рухани, ақпараттық, гедонистік, білім беру, әлеуметтік және ойын-сауық) және әлеуметтік-мәдени контекстке байланысты мәтіндердің иерархиялық жүйесінің бірлігі ретінде қарастырылады, оқырман тәжірибесінің жас және жеке басының ерекшеліктеріне сәйкес келетін мектеп оқушысы, сондай-ақ олар мәдени ортаға енгізілген қоғам шегінде қарастырады [124]. В.А. Бородина оқудың акмеологиялық тұжырымдамасын нейрофизиологиялық, психофизиологиялық, психологиялық, психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік-психологиялық негіздерді қамтитын жүйелі психикалық құбылыс ретінде түсінеді. Оқудың психикалық механизмі – тұлғаның оқырмандық дамуында өзін-өзі көрсететін (аксиологиялық және шығармашылық) функцияны жүзеге асыруда бір психикалық деңгейден екінші деңгейге біртіндеп көшу. «Баспалдақ» принципі іс-әрекеттің бір деңгейінен екіншісіне ауысу қозғалысында ғана емес, «акме» деңгейіне жақындағанда ғана емес, сонымен бірге ақыл мен сезімнің диалектикасында оқитын адамның психикалық әлемін, эмоционалды және ұтымды, саналы және бейсаналық, тіл мен ойлауды актуализациялау кезінде де жүзеге асырылады [125]. Д.М.Хафизов оқырмандық белсенділікті өзінің негізгі критерийлері мен көрсеткіштерінің (мақсаттылық, оқу уәждері, оқу жиілігі, оқырмандық қызығушылықтар, эмоциялар және т.б.) қарқындылығымен, сондай-ақ бастамашылдық және жағдаяттық сияқты қасиеттердің болуымен сипатталатын оқырмандық қызметтің ерекше модусы ретінде түсіндіреді [126]. Біздің ойымызша, жоғары сапалы әдебиеттерді оқу оқырмандық мәдениетті дамытудың тиісті деңгейін талап етеді. Оның негізгі компоненттерінің ішінде И.В. Осипова оқу қажеттілігі мен оған деген тұрақты қызығушылықты, әртүрлі әдеби шығармаларды қабылдау, оларды бағалау және түсіндіру, сөйлеу дағдылары мен шығармашылық қабілеттерін атайды [127]. В.П.Синенко бойынша оқырмандық мәдениеттің белгілері ретінде, біріншіден, оқырманның көркем мәтінді эстетикалық объект ретінде қабылдау қабілеті, екіншіден, сюжетті эмоционалды түрде қабылдау қабілеті, үшіншіден, әртүрлі әдеби жанрларды бөліп көрсету және ажырату қабілеті, төртіншіден, мәнерлеп оқу дағдылары және бесіншіден, оқу қажеттілігін алға тартады. Зерттеуші ғалым мәдени тұлғаның басқа сипаттамалары арасында оқырмандық мәдениеттің маңыздылығын баса айтады. Мәдени тұлға, ең алдымен, «өз бетінше ойлайтын, кітапта ұсынылған алдыңғы ұрпақтардың әлеуметтік-тарихи, моральдық-этикалық, рухани-эстетикалық және ғылыми тәжірибесін іріктеп, өңдеп, игере алатын» болуы керек...» [128]. Адамда оқырмандық мәдениеттің болуы оған басқа адамдарды түсінуге, кәсіби қызметте неғұрлым кең маман болуға, басқа халықтар мен мемлекеттердің тарихы мен мәдениетіне қосылуға мүмкіндік береді. Жеке көзқарас әдеби әсерді зерттеуде өте тиімді, өйткені әр оқырман қабылдау мен ойлаудың жеке ерекшеліктеріне ие. Ғылыми әдебиеттерді талдау негізінде «оқырмандық мәдениет» ұғымы оқу мәдениетіне қарағанда барынша ауқымды, сан қырлы, көлемді болып табылатынын анықтадық. Кітапқа деген қатынасына, оны сақтауға, таратуға қатысты қызығушылық, оқылым деңгейінде көрінетін оқырмандық мәдениетті сипаттайды (сурет 4). Сурет 4 - Оқырмандық мәдениеттің сипаты Оқу мәдениеті оқырмандық мәдениеттің бір бөлігі, оның өзегі, өйткені ол оқу процесін қамтиды. Аталмыш ұғымдардың арасында диалектикалық тұтастық, өзара байланыс бар (жалпы білім қоры әдеби мәтіндерді қабылдауға әсер етеді, ал ақпаратты қабылдау, меңгеру және оқудың жаңа тәсілдері оқырмандық мәдениетін байытады). Бұл ұғымдар арасындағы шекаралар біршама ерікті екенін ескеру қажет. Белгілі болғандай, оқырмандық мәдениеттің жоғары деңгейі маманға басқа тұлға, басқа мәдениетті түсінуге мүмкіндік береді. Оқырмандық мәдениетке жеке дара да қосылуға болады, алғашқы мектептегі күндегідей арнайы оқу шарт емес. Бірақ, бұл ұзақ әрі бейрационалды жол. Үлкен ойшылдармен толыққанды оқырмандық қарым-қатынастан айырылған адам негізінен догматик болады, рухани байытуға мүмкіндіктері мен қабілеттері болмайды, тек белгілі нәрсені биліктің көмегімен шоғырландырады [129]. Біздің мәселеміз бойынша көптеген жұмыстарды талдау О.Никифорованың тұжырымдамалық жұмысы әдебиетті қабылдау психологиясын зерттеуге ерекше назар аударуға лайық екенін көрсетеді [130]. Автордың зерттеуіне сәйкес, қабылдау процесі күрделі құрылым болып табылады және әртүрлі, бірақ, әрине, өзара байланысты бейнелі-эмоционалды және дерексіз-логикалық деңгейлерде жүреді. жүктеу/скачать 167,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|