Өсімдіктердің вегетативтік

ӨСІМДІКТЕРДІҢ ВЕГЕТАТИВТІК
МҮШЕЛЕРІ
ОРЫНДАҒАН
:
ҚҰСАНБАЙ
А

Біздің планетамыздың флорасы өте алуан түрлі. Жер бетінде тек жоғары сатыдағы
өсімдіктердің жарты миллионға жуық әртүрлі түрі бар. Бірақ олар бір-бірінен өте
ерекше көрінетініне қарамастан, олардың құрылымы көп ортақ. Атап айтқанда,
олардың мүшелері бірдей.
Орындайтын қызмет түріне қарай генеративті және вегетативті болып келеді.Бұл екі
түр жасушалардан тұрады және бір-бірімен тығыз байланысты, бір жүйені құрайды.

Вегетативтік мүшелер — әрбір өсімдіктің жеке тіршілігіне
байланысты , минералды қоректену , фотосинтез , тыныс алу ,
вегетативті көбею және т.б . қамтамасыз ететін мүшелер . Оларға
тамыр , сабақ , жапырақ және олардың модификацияларының
көпшілігі немесе метаморфоздар ы ( пиязшық , түйнек , тамырсабақ
және т.б .) жатады . Тамыр , сабақ және жапырақ тұқымның
эмбрионына ендірілген . Олар жоғары сатыдағы өсімдіктердің
негізгі мүшелері .
Тамыр – оң геотропизмі бар шексіз өсетін өсімдіктердің осьтік
вегетативті мүшесі, оның негізгі қызметі топырақтан су мен минералды
заттарды сіңіру және өсімдікті субстратқа бекіту. Қосалқы бүршіктердің
пайда болуының арқасында тамырлар вегетативті көбею органдары
ретінде де қызмет ете алады.

Тамырда органикалық қосылыстар синтезделеді және әртүрлі заттар (қант,
крахмал, т.б.) сақталады. Тамырлар арқылы белгілі бір зат алмасу өнімдері бөлініп,
өсімдік 
басқа 
организмдермен, 
соның 
ішінде 
бактериялар 
мен
саңырауқұлақтармен әрекеттеседі.Өсімдіктердің негізгі тамыры, сонымен қатар
қосымша және бүйір тамырлары бар. 
Тамыр жүйесі - өсімдіктің барлық тамырларының 
жиынтығы. Түбір тамыр, талшықты және аралас 
тамыр жүйелері бар. Тамырлар жүйесі бүйірлік 
тамырларға қарағанда жылдам өсетін жақсы 
анықталған негізгі тамырға ие және негізінен 
қосжарнақты өсімдіктерге тән.Талшықты тамыр 
жүйесі сабақтың төменгі бөлігінен таралатын 
қосымша тамырлардан түзіледі.

 Сабақ - бүршіктері, жапырақтары, гүлдері және жемістері болатын теріс геотропизмі шексіз өсетін
осьтік вегетативті мүше. Тұқымның өнуі кезінде сабақ ұрық бүршігінен дамиды. Өсімдіктердің
вегетативті көбеюі кезінде ол вегетативтік көбею органында түзілген бүршіктерден түзіледі.
Сабағының атқаратын қызметтері сан алуан: тірек, өткізу, сақтау, фотосинтездеу, қорғау және т.б.
Сабақ фотосинтездеуші органдардың жарық көздеріне ең қолайлы орналасуын қамтамасыз етеді.
Құрамында еріген минералдар бар су сабақ бойымен тамырдан жапыраққа (жоғары ағыс), ал
органикалық заттар жапырақтан тамырға (төмен қарай ағыс) жылжиды. Сабақтар суды (кактустар)
және крахмал (цикад) сияқты қоректік заттарды сақтай алады. Сақтау сабақтарының пішіні әртүрлі
болуы мүмкін: пияз тәрізді, дөңгелек, цилиндрлік немесе басқа.

 Жапырақ – түбінде (монокодты) немесе бүкіл бетінде (қос жарнақты) өсетін
шектеулі өсетін бүйір вегетативті мүше. Жапырақтың негізгі қызметі –
фотосинтез (күн энергиясын пайдаланып көмірқышқыл газы мен судан
органикалық заттардың синтезі), транспирация (судың булануы) және газ
алмасу. Жапырақтары қоректік заттарды, ал суккуленттер суды сақтай алады.
Кейбір өсімдіктерде (бегония, сенполия) жапырақ вегетативті таралу мүшесі
болып табылады.

Генеративті мүшелер – өсімдіктердің көбею процестеріне жауап беретін, олардың
жыныстық көбеюіне тікелей қатысатын мүшелер.Генеративті мүшелерге гүл,жеміс
және тұқым жатады. 
Гүл - гүлді өсімдіктердің жыныстық жолмен көбею мүшесі.
Ол сабақ немесе жанама бұтақ ұшында өседі. Гүлден жеміс
пен тұқым дамиды.Гүлдің құрылысы күрделі болып келеді.
Гүлдің сыртын жасыл түсті тостағанжапырақшалар мен
түрлі-түсті 
күлтежапырақшалар 
қоршап 
тұрады.
Тостағанша мен күлте екеуі қосылып гүлсерігін құрайды.
Гүлсерік гүлдің ішкі нәзік бөліктерін суықтан, жауыннан
және күннің ыстық сәулесінен қорғайды.
Аталық және аналық гүлі екі бөлек, бірақ екеуі де бір
өсімдіктің бойында кездессе – бір үйлі (жүгері, қияқ,
қайың, емен, т.б.), аналық және аталық гүлі жеке орналасса
– қос үйлі (терек, тал, зығыр, т.б.), қос жынысты, дара
жынысты гүлдері де кездессе – көп үйлі (үйеңкі, шетен т.б.)
деп аталады.

Жеміс - ұрықтанған аналықтан дамиды, бірақ
көптеген өсімдіктерде басқа бөліктерінен де
(гүл кіндігі, гүл серігі, т.б.) дамиды. Аналықтан
дамыған жемісті нағыз жеміс, ал басқа
бөліктерінен дамыған жемісті жалған жеміс
деп атайды. Жеміс тұқымнанжәне жемісқаптан
тұрады. Жемісқаптың ішінде бір немесе
бірнеше тұқым болады, партеногенездік
жолмен дамыған жеміс тұқымсыз болады.
Өсімдік түріне байланысты жемістің пішіні,
көлемі, түсі әртүрлі болады. 
Жеміс құрғақ жеміс және шырынды жұмсақ
жеміс деп бөлінеді. Құрғақ жемістің көп
тұқымды 
қақырап 
ашылатын 
(бұршақ,
бұршаққын, т.б.) және бір тұқымды, қақырап
ашылмайтын (жаңғақ, жаңғақша, тұқымша,
дәнек) түрі бар. Шырынды жемісті көп тұқымды
(жидек, асқабақ, алма, т.б.) және бір тұқымды
(сүйекті жеміс) деп бөледі. 

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!