Сабақтың барысы

• Тақырыбы:
• Жасуша құрылысы мен қызметі тақырыбын қорытындылау

Сабақтың барысы:

• Ұйымдастыру кезеңі
• Көкпар (сұрақ-жауап)
• Портрет сыры
• Кесте толтыру (мембранасыз және мембраналы органоидтар)
• Тірек-сызба сызу (жасуша ядросының құрамы мен құрылысы және хлоропластың құрамы және құрылысы)
• Суретпен жұмыс (хлоропласт, митохондрия, рибосома, центриольдер, ядро, лизосома, гольджи жиынтығы, вакуоль)
• Топтастыру (эукариоттар, прокариоттар)
• Сызықтық диктант
• Биологиялық диктант
• Жұмбақ сөз
• Қорытындылау.

• Жасушаны зерттейтін ғылым. Цитология –грекше: цитос-жасуша, логос- ғылым.

• Салалары

• Цитология

• Цитохимия

• Цитогенетика

• Цитоэкология

• Молекулалық
• Биологияның
• бір саласы

• Клеткадағы нуклейн
• қышылын зерттейді.
• 1870 ж Мишер лейкоцит
• ядросынан нуклейн
• қышқылын тапты

• Тұқым қуалаушылық
• пен өзгергіштік
• заңдылықтарын жасуша
• деңгейінде зерттеуге
• мүмкіндік береді.

• Қоршаған ортаның бұзылуына
• байланысты жасуша
• құрылымының өзгеруін соның
• салдарынанаурудың алдын алу
• шаралары қарастырылады.

• Жасушаның ашылу тарихы

• 1609 ж Г.Галелей
• микроскопты құрастырды

• 1665 ж Р.Гук микроскоппен
• жасушаның майда ұяшықтан
• тұратынын көрді.
• Жасуша терминін қолданды

• А.Левенгук қан құрамындағы
• эритроциттің бір жасушалы
• екенін анықтады.

• 1831 ж Р.Броун
• өсімдік жасушасын ашты

• 1839 ж Я.Пуркине
• жасуша ішіндегі
• сұйықтық протоплазманы
• тапты.

• Жасуша теориясының қалыптасуы

• Ботаник М.Шлейден зоолог Т.Шванн өсімдік пен жануар жасушасын салыстырып,олардың ұқсастықтарын тапты.

• Нәтижесінде жасуша
• теориясының
• негізін қалады.

• 1858 ж Р. Вирхов “әрбір жасуша өзіндей жасушаның бөлінуі арқылы пайда болады” деген қорытындыға
• келді.

Жасуша теориясының қағидалары:

• 1.Жасуша –барлық тірі ағзалардың ең кіші өлшем бірлігі .
• 2.Әр түрлі ағзалардың жасушалары құрылысы ,құрылымы, химиялық құрамы зат алмасуы негізгі тіршілік әрекеті жөнінен ұқсас.
• 3.Ағзалардың жасуша құрылыстарының ұқсас болуы -өсімдік пен жануарлардың шығу тегінің бар екенін дәлелі болып табылады.
• 4.Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.
• 5. Жасушаның негізгі құрылымдық бөлігіне цитоплазма және жасуша мембранасы жатады.
• 6. Көп жасушалы ағзалардың жасушаларының ең негізгі бөлігі –ядро,тұқым қуалау аппараты сақталып келесіұрпақтарға беріліп отырады.

2.Көкпар (сұрақ - жауап)

• 1-топ
• 1. Жасушаны зерттейтін ғылым ?
• 2. Жасуша …. арқылы көбейеді?
• 3. Жасушаның сыртқы қабығы қалай аталады?
• 4. Цитоплазманың түп негізі ?
• 5. Эндоплазмалық торды ашқан ғалым ?
• 6. Ішкі тор тәрізді аппарат?
• 7. Фагоцитозға қабілетті лейкоцит жасушаларында көп мөлшерде кездесетін органоид?
• 8. Энергия көзі АТФ молекуласын синтездейтін органоид?
• 9. Тек өсімдік жасушасында болатын негізгі органоид?
• 10. Жасушаның митоздық және мейоздық бөлінуі кезінде үлкен белсенділік көрсететін органоид?

Жауаптары

• 1-топ
• 1.Жасушаны зерттейтінғылым (цитология)
• 2.Жасуша …. арқылы көбейеді?(ядро)
• 3.Жасушаға ірірек келген су тамшыларыныңөтуі.(пиноцитоз)
• 4.Цитоплазманың түп негізі (гиалоплазма)
• 5.Эндоплазмалық торды ашқан ғалым (К.Портер)
• 6.Ішкі тор тәрізді аппарат (гольджи аппараты)
• 7.Фагоцитозға қабілетті лейкоцит жасушаларында көп мөлшерде кездесетін органоид (лизосома)
• 8.Энергия көзі АТФ молекуласын синтездейтін органоид (митохондрия)
• 9.Тек өсімдік жасушасында болатын негізгі органоид (пластидтер)
• 10.Жасушаның митоздық және мейоздық бөлінуі кезінде үлкен белсенділік көрсететін органоид (жасуша орталығы)

2.Көкпар (сұрақ - жауап)

• 2-топ
• 1.Ұлпаларды зерттейтін ғылым?
• 2.Тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін ДНҚ түрінде сақтайтын ядроның негізгі бөлігі?
• 3.Қандай органоидте нәруыз синтезі жүреді?
• 4.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс?
• 5.Рибосомалар мен рРНҚ қайда синтезделеді?
• 6.Центромера хромосоманың ұшында орналасса, онда типті не деп атайды?
• 7. Хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын нәруыз?
• 8.Эндогенді және экзогенді макро молекулаларды ыдыратады?
• 9.АТФ молекуласын синтездейтін органоид?
• 10.Цитоплазманың түп негізі ?

Жауаптары

• 2-топ
• 1.Ұлпаларды зерттейтін ғылым (гистология)
• 2.Тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін ДНҚ түрінде сақтайтын ядроның негізгі бөлігі (хромосома)
• 3.Қандай органоидте нәруыз синтезі жүреді (рибосома)
• 4.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс (вакуоль)
• 5.Рибосомалар мен рРНҚқайда синтезделеді(ядрошық)
• 6.Центромера хромосоманың ұшында орналасса,онда типті не деп атайды?(телоцентрлі)
• 7. Хромосомадағы құрылыс қызметін атқаратын нәруыз(Гистон)
• 8.Эндогенді және экзогенді макромолекулаларды ыдыратады (лизосома)
• 9.АТФ молекуласын синтездейтін органоид (митохондрия)
• 10.Цитоплазманың түпнегізі (гиалоплазма)

3.Портрет сыры ...

• 3.Портрет сыры ...

Антони ван Левенгук (1632-1723) Нидерландтьщ табиғат зерттеушісі

Илья Ильич Мечников (1845-1916)

Сергей Николаевич Виноградский (1856-1953)

Луи Пастер (1822-1895)

4.Кесте толтыру

• 4.Кесте толтыру

Р/с	органоидтар	құрылысы	қызметі
1	Эндоплазмалық тор
2	Мембрана қабығы
3	ядро
4	митохондрия

Р/с	органоидтар	құрылысы	қызметі
1	пластидтер
2	Қабықша саңылауы
3	вакуоль
4	цитоплазма

5. Суретпен жұмыс

• Жасуша мембранасы
• Жасуша қабырғасының астында болады.
• Қызметі:
• Жасуша құрамын шектеп, бір пішінге келтіріп тұрады;
• Жасушаны қорғайды;
• Сыртқы ортамен зат алмасуды реттейді.

• Цитоплазма
• Жасушаны толтырып тұратын тұтқыр сұйықтық;
• Көрші жасушалар бір бірімен цитоплазма арқылы байланысқан.
• Қызметі:
• Жасушаның тіршілік әрекетіне қажетті заттарды жинақтау;
• Қоректік заттарды қорға жинау.

• Ядро
• Хромосомалар болады;
• Қабықпен қапталған.
• Қызметі:
• Ұрпақтан ұрпаққа тұқымқуалаушылық ақпаратты сақтау және беруге қатысады;
• Жасушадағы үрдістерді реттейді.

• Ядрошық
• Ядролық заттардың ядрода жинақталуы
• Қызметі
• Рибосома түзу

• Рибосомалар
• Дөңгелек пішінді және көлемі кішкентай;
• Цитоплазмада немесе эндоплазмалық торда еркін орналасқан.
• Қызметі:
• Нәруыз түзу (синтез)

• Эндоплазмалық тор
• Тор түзетін түтіктерден тұрады;
• Өз қабықшасы болады.
• Қызметі:
• Органикалық заттар түзу (нәруыздар, майлар және көмірсулар)
• Жасушадағы заттарды тасымалдайды.

• Гольджи аппараты
• Түтікшелер мен көпіршіктерден тұрады;
• Өз өабықшасымен қапталған.
• Қызметі:
• Күрделі органикалық заттарды түзу;
• Лизосома түзу.

• Лизосомалар
• Бұлар кішірек көпіршіктер;
• Құрамында ферменттер болады;
• Өзінің жеке қабықшасы болады.
• Қызметі:
• Органикалық заттарды ыдырату (нәруыздар, майлар, көмірсулар).

• Митохондрия
• Сопақша пішінді;
• Екі қабатты қабықпен қапталған;
• Ішкі қабық қатпар түзеді.
• Қызметі:
• Энергия түзу және жинақтау (жасушаның энергия көзі)

• Жасуша орталығы
• Цилиндр пішінді екі бөліктен тұрады
• Қызметі:
• Жасушаның бөлінуіне қатысу

• Жасуша органоидтары

• Жануар жасушасы
• 1
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6
• 7

• Өсімдік жасушасы
• 1
• 2
• 3
• 4
• 5

• Жануар жасушасы
• 1.Сыртқы қабықша
• 2.Цитоплазма
• 3.Ядро
• 4.вакуоль
• 5.Митохондриялар
• 6.Ядрошық
• 7.Цитоплазмадағы нәруыз, көмірсу, май тәрізді заттар

• Өсімдік жасушасы
• 1.Цитоплазма
• 2.Вакуоль
• 3.Ядро
• 4.Пластидтер
• 5.Қабықша

Жасушаның химиялық құрамы

• Ағзалық заттар

• Бейағзалық заттар

Жасушаның химиялық құрамы

• Бейағзалық заттар ағзалық заттар
• макроэлементтер нәруыздер
• микроэлементтер көмірсулар
• су липидтер
• минералды тұздар нуклейн қышқылдары

6.Топтастыру

Эукариоттар

Прокариоттар

• 1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар
• 2.Ядросы жоқ 9. Хромосома
• 3.Өсімдіктер
• 4.Жануарлар
• 5.Бытыранықтар 10.гликоген
• 6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид
• 7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль

6.Топтастыру

Эукариоттар 1.Ядросы бар 3.Өсімдіктер 4.Жануарлар 7.Басқа органоидтары бар 9. Хромосома 10.гликоген 11.Пластид 12.Нағыз вакуоль

Прокариоттар 2. Ядросы жоқ 5.Бытыранықтар 6.Көк-жасыл балдырлар 8.Цианбактериялар

• 1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар
• 2.Ядросы жоқ 9. Хромосома
• 3.Өсімдіктер
• 4.Жануарлар
• 5.Бытыранықтар 10.гликоген
• 6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид
• 7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль

• Тірі ағзалар жасушалары жетілуіне байланысты

• Прокариоттар
• ядросыз жасушалар

• Эукариоттар
• ядролы жасушалар

• Жасушаны зерттеу әдісі. Бұл мироскоп құралы болып табылады.

7.Сызықтық диктант

• «^»-дұрыс, «-»-қате
• 1 топ
• Жасуша - барлық тірі организмдердің ең кіші өлшем бірлігі.
• Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.
• Эукариоттар мен прокариоттар құрылысы мен қызметі жағынан ұқсас.
• Адамда 46 хромосома бар.
• Пластидтер барлық организмдердің жасушаларында кездеседі.
• Грекше «карион» жасуша деген мағынаны білдіреді.
• 2 топ
• Прокариотты организмдердің фототрофты тобы (цианобактериялар) көк-жасылбалдырлар деп аталады.
• Қабықшаның өте жұқарған жерін саңылау деп атайды.
• Вакуольдер тек өсімдік жасушасында кездеседі.
• Хромопластарда әртүрлі-сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті пигменттер болады.

7.Сызықтық диктант

• «^»-дұрыс, «-»-қате
• 1 топ
• Жасуша - барлық тірі организмдердің ең кіші өлшем бірлігі. +
• Жасушалар бөліну арқылы көбейеді.+
• Эукариоттар мен прокариоттар құрылысы мен қызметі жағынан ұқсас.-
• Адамда 46 хромосома бар.+
• Пластидтер барлық организмдердің жасушаларында кездеседі.-
• Грекше «карион» жасуша деген мағынаны білдіреді.+
• 2 топ
• Прокариотты организмдердің фототрофты тобы (цианобактериялар) көк-жасылбалдырлар деп аталады.+
• Қабықшаның өте жұқарған жерін саңылау деп атайды.+
• Вакуольдер тек өсімдік жасушасында кездеседі.-
• Хромопластарда әртүрлі-сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті пигменттер болады.+

8.Биологиялық диктант

• Мына сөйлемді толтырыңдар.
• 1 топ
• Ядроның негізгі сұйықтығы…………………………деп аталады.
• .......................... тек өсімдік жасушасында кездеседі.
• ................. тұқымқуалау…………………….жазылған.
• Липидтердің ішінде табиғатта көп таралғаны .....
• Хромопластарда әртүрлі - сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті ..................болады.
• 2 топ
• Жасуша терминің ……….жылы………….………….енгізді.
• Жасуша ………………..бөлінуі арқылы көбейеді.
• Пластидтерге ………………………………………………….жатады.
• Жасуша дегеніміз ...................................................................................
• Жасуша теориясының негізін қалаған ғалымдар ...................................

• Бос ұяшықтарды, алфавитті
• (42 әріпті)
• пайдалану арқылы
• терминологиялық сөзбен толтырыңыз.

1- топ 2- топ

1- нұсқа 2- нұсқа

• г

• е

• н

• а

• қ

• ы

• у

• я

• р

• з

• о

• д

• и

• м

• т

• о

• х

• о

• д

• н

• р

• и

• м

• и

• т

• о

• з

• ж

• а

• с

• у

• ш

• а

• х

• р

• о

• м

• о

• с

• о

• м

• а

• д

• н

• қ

• ц

• и

• т

• о

• м

• у

• т

• а

• ц

• и

• я

• н

• р

• к

• а

• б

• к

• я

• и

• р

• е

• т

• я

• п

• л

• а

• з

• м

• а

• Бекіту сұрақтары
• 1. Тірі ағзаның ең кіші бөлігін ата?
• 2. Жасушаның құрылысы қандай?
• 3. Саңылау дегеніміз не?
• 4. Пластидтердің түрлері?
• 5. Жасушаның көбеюіне қатысатын мүше?
• 6. Жасуша бөліктерін не қорғайды?

• Үйге тапсырма: Жасуша құрылымдары: плазмалық мембрана, цитоплазма, ЭПТ, Гольджи жиынтығы, лизосомалар (мазмұндау).

• Сабақтан
• қалмай,
• сапалы да,
• саналы
• білім ал.

жүктеу/скачать 32,69 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: