Сабақтың тақырыбы : ыбырай алтынсариннің «Әке мен бала»

Сабақтың мақсаты::

1.Оқушылардың танымдық қабілетін жетілдіре отырып, әңгіме мазмұнын толық білу. Өз ойын тұжырымдап, топта жұмыс жасап, шығармашылықпен айналасуға үйрету. 2.Көп ізденуге бірін бірі тыңдап, өз ойын ірікпей айтуға дағдыландыру.

3.Адам болуға, еңбекқорлыққа баулу. Адам бойындағы жақсы қасиеттерге тәрбиелеу, оның ішінде адамгершілікке, сыпайлық, сыйластыққа үйрету.

Сабақтың әдістері: сұрақ- жауап, болжау әдісі, кубизм, әңгіме кестесі.

Көрнекіліктері: сызбалар, суреттер (бала, әкесі, таға, шие), түсті қарындаштар, сөздік.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі Керекті құрал- жабдықтарын алдарына алдыртып, назарын сабаққа аудару.

II.Үй тапсырмасын сұрау. Үй тапсырмасына аңыз әңгімелерді қайталап келу берілген болатын. Осы өткен тақырыптарды қорыту үшін кесте толтырып келу керек.

АҢЫЗ ӘҢГІМЕЛЕР.

ТАҚЫРЫБЫ КЕЙІПКЕРЛЕР НЕ ТУРАЛЫ?

Аңыз әңгімелер кейіпкерлері негізінен болған адамдар. - Ауыз әдебиетінің авторы бар ма? - Аңыз әңгімелерден басқа ауыз әдебиетінің қандай түрлері бар?

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ

Тұрмыс- салт мақал-мәтел жұмбақтар жаңылтпаш аңыз

жырлары әңгімелер

III.Жаңа тақырып

Ауыз әдебиетінің авторы - халық, яғни ауыздан ауызға тарайды. Ал бүгінгі танысатын тақырыбымыздың белгілі авторы бар. Сондықтан жазба әдебиетіне жатады. Бұл әңгіменің қандай және авторы кім екенін білу үшін, үнтаспадан өлеңді тыңдайық. – Өлең таныс па? Не туралы? Авторы кім? («Кел,балалар,оқылық!» өлеңі )

1.Ой шақыру. Қызығушылықты ояту.

- Ы. Алтынсарин туралы не білеміз? Есімізге түсіріп топтайық.

(Ы.Алтынсарин туралы айтып кету.)

2. Терминдермен болжау әдісі. Тақтаға сурет ілу.

- Ненің суреті?

- Оны неге пайдаланады?

Осы сөздермен кішкене әңгіме құрастыру. Топпен жұмыс. Әр топ өз бетінше әңгіме құрастырады.

3. Енді әңгіме не туралы екенін білу үшін ,мәтін оқылады.

Мәтінді оқу.

НЕ БОЛАДЫ? ДӘЛЕЛІҢ? НЕ БОЛДЫ?

2.Сөздік жұмысы.

ұста - кузнец

аяңдап жүрді – шли медленно

аузына салды – положил в рот

жерге түсті – упал на землю

еріну - полениться

3.Рөлге бөліп оқу. Бір оқушыға мазмұндату

I- топ Соңғы сөзді маған қалдыр. Мақалдың мәнін ашу.

II-топ РАФТ әдісіне таға рөлін алу

III-топ Кейіпкерге мінездеме

КЕЙІПКЕР ҚАСИЕТІ, МІНЕЗІ КЕЙІПКЕР ӘРЕКЕТІНЕ БАҒА

V.Кубизм. Әр топқа 2 сұрақтан.

1. Суреттеңіз: Әкесі мен баласына мінездеме.

2. Салыстырыңыз: Баланың әрекетін өз әрекетіңмен салыстыр.

3. Ойланыңыз :Әңгіме неге үйретеді? Қандай ой салды?

4. Қарсыласыңыз: Сіз әкесінің немесе баланың ісіне қарсы шығыңыз.

5. Қолданыңыз: Мәтіндегі мақалды тағы қандай жерде қолданар едіңіз?

6. Бейнелеңіз: Шиенің суретін салыңыз.

5. Әңгіме кестесі.

ӘҢГІМЕ ТАҚЫРЫБЫ ӘКЕ МЕН БАЛА

Авторы

Басты кейіпкерлер

Әңгіме не туралы

Оқиға қалай аяқталды

Шешімді кім жасады

Мақал

ХАБАР ЖҮРГІЗУШІСІ:

- «Қадірлі көрермендер, сіздер бүгін «Жүздесу» хабарын көріп отырсыздар. Хабарға қатысушы – Ы. Алтынсарин шығармашылығымен айналысушы Әйгерім. Кешіріңіз, сізге сұрақ қоюға бола ма?

- Ы.Алтынсарин «Әке мен бала» әңгімесінен қай кейіпкер ұнады?

- Маған әкесі ұнады.

- Неліктен?

- Өйткені әкесі сабырлы, салмақты, өнегелі адам.

- Негізгі мақсаты неде?

- Әкесі баласын еңбек етуге үйретеді. Балаларды адамгершілікке, еңбекқорлыққа, адалдыққа тәрбиелейді.

ГАЗЕТ ТІЛШІСІ:

- Бүгін біздің мектебімізде «Жүздесу» хабары болды. Хабарға Ы. Алтынсарин шығармашылығын зерттеуші – Әйгерім қатысты. Зерттеуші Алтынсарин әңгімесінің негізгі ойын әсерлі жеткізе білді.

Әдеби әңгіменің белгілі авторы болады екен. Бүгінгі сабақтағы кейіпкерлерден әке бейнесі ұнапты. Себебі, ол өте мейірімді, сабырлы, өнегелі кісі.

Көңіл қойып тыңдағандарыңызға рахмет!» .

VI. Үй тапсырмасына «Еңбектің наны тәтті» эссе жазып келу.

VII. Бағалау.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушыларға әңгіме жанрының ерекшелігін айта отырып, Ы. Алтынсарин әңгімелерінің тақырыптарын, идеясын, қоғамдық мәнін түсіндіру. Ыбырай әңгімелерін оқушыларға қысқашы мазмұндата отырып, оның шынайы өмірден алынғандығына назар аударту.

Тәрбиелілігі: Оқушыларды Ыбырай әңгімелеріндегі кейіпкерлердің жақсы мінез-құлық, орынды іс-әрекеттерін талдау арқылы адамгершілікке, адалдыққа, мейірімділікке, қамқорлық жасауға баулу.

Дамытушылығы: Оқушылардың ой еркіндігін, эстетикалық сезімін ояту. Әңгімедегі көркем сөз айшықтарын білгізу, қысқаша мазмұндату арқылы тіл дамыту, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Сабақ түрі: жаңа сабақ

Сабақтың көрнекілігі: Ы.Алтынсариннің шығармашалығына байланысты слайд, «Таза бұлақ» кітабы т.б.

Сабақтың әдісі: СТО стратегиялары, сұрақ-жауап, ой талқы.

Сабақтың барысы:

І. Үй тапсырмасын тексеру.

Ы.Алтынсариннің шығармашылығы, ағартушылық қызметі.

«Кел, балалар, оқылық», «Өнер- білім бар жұрттар» өлеңдерін жатқа айту.

«Авторға хат»

І слайд Ыбырай портреті Үй тапсырмасы бойынша сұрақтар:

1.Ыбырайдың жазушылық, ағартушылық қызметіне әсер еткен адамдарды ата.

2. Ы.Алтынсаринді не себепті балалар әдебиетінің атасы дейміз?

3. 1887 жылы Торғай даласында қандай жаңалық болды?

4. «Қазақ хрестоматиясы» атты тұңғыш оқулығы қай жылы шықты және қандай өлеңмен ашылды?

5. 1883 жылы «Мұсылмандық тұтқасы» атты оқу құралының кіріспесінде не жазды? Бұл кітаптың құндылығы неде?

6. «Дала қоңырауы» поэмасының авторы кім? Поэма кім туралы жазылған?

ІІ. Жаңа сабақ

- Қазір үнтаспадағы шығармаға құлақ түрейік.

- Балалар, бұл шығарма сіздерге таныс па? Шығарманың аты мен авторын сұрау.

- Дұрыс, балалар. Бұл Ыбырай Алтынсариннің «Әке мен бала» әңгімесі.Олай болса, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Ыбырай әңгімелерінің тәрбиелік мәні» Лексикалық тақырып: «Тәрбие –адамдықтың  түп қазығы»

Сабақтың мақсатымен оқушыларды таныстыру.

Мағынаны тану.

Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Ыбырайдың шығармаларын оқи отырып, ол өз заманының беталысын анық аңғарғанын, халық өмірін жаңа арнаға салуда білім мен тәрбие мәселесі қатар жүру керектігіне назар аударғанын көруге болады. Ыбырай әңгімелерінің негізгі қайнары халық тұрмысынан алынған. Өмірді, адам әрекеттерін ешқашан дағдыдан тыс әсірелеп суреттеп, шындықтан алшақтамаған. Кейіпкерлерді шынайы өмірге тән әректтері арқылы бейнелеуді мақсат тұтты.Оның әңгімелерін тақырып жағынан еңбек пен өнерге баулитын және адамгершілкке тәрбиелейтін шығармалар деп екі топқа бөліп қарастыруға болады.

Ыбырай шығармаларының басты тақырыбы –еңбек. Ол еңбек адамның өмірі үшін ерекше маңызды рөл атқарады, еңбексіз өнер де, білім де қолға келмейді деп еңбекті бірінші орынға қойып, тәрбие негізі адал еңбекте деп тұжырым жасайды. Оның бұл тақырыпта жазған көптеген әңгімелері бар. Мысалы Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш, Бай баласы мен жарлы баласы, Қыпшақ Сейтқұл, т.б. Жазушының бір топ әңгімелері адамгершілік тәрбие мәселесіне жазылған. Адамзат баласы шыр етіп жерге түскеннен бастап ата-ананың аялы алақаны мен ыстық ықыласына бөленіп өсетіні белгілі. Ата-ана баласына небір асыл қасиеттерді үйретіп, жақсы азамат болуын тілейді және үміттенеді. Бұл тақырыпта да жазған Ыбырай  шығармалары бар. Мысалы Асыл шөп, Бақша ағаштары, Таза бұлақ т.б. Әр әңгімесінде тәрбиенің ізі жатыр. Оны түсініп оқыған адам ғана ұлы ұстаздың шебер тәрбиеші екеніне көзі жетеді.

Ыбырай шығармалары қысқа мазмұнды, балалардың түсінуіне жеңіл. Аз сөзге көп мағына сыйғызу, мақал-мәтел мен афоризмдерді орынды қолдану, әр әңгіменің тағылымдық мәніне ерекше көңіл аудару Ыбырай шығармаларының өзіндік ерекшеліктері. Шығармалары мазмұны жағынан да, түрі жағынан да балалар әдебиетіне қойылатын талаптарға сай келеді. Сондықтан да Ыбырай Алтынсаринді балалар әдебиетінің негізін салушы дейміз.Бүгінгі сабағымыздың нысанасы әңгімедегі тәрбие мәселесі. Тәрбие мәселесі бүгінгі өмірде де өз маңызын жойған жоқ, тіпті күн тәртібіндегі өзекті мәселе екенін де білеміз. Ана мейіріне қанып, әке өсиетін тыңдап өскен бала ғана түбінде жылы жүректі азамат болары сөзсіз,олай болса, Ыбырай әңгімелерінде  жасынан отбасы тәрбиесін көрген бала үлкен азамат болғанда, өз мәнінде өмір сүруге бейім болады деген нақты тұжырымдар беріледі.

 ІІІ слайд «Отбасы тәрбиесі, негізгі тірек –ана, әке».

Осы ойымыздың дұрыстығын таныту үшін сіздерге отбасы тәрбиесі шын мәнісінде көрініс беретін мына шығармаларына тоқталып, талдап көрейік. Бірінші топқа «Әке мен бала» әңгімесі, екінші топқа «Шеше мен бала», үшінші топқа «Бақша ағаштары» әңгімелері беріледі. Әр топ өзіне берілген шығарманың қысқа мазмұнын айтып, шығарманың негізгі ойын, идеясын анықтауы керек және шығарманың композициялық жоспарын жасап ұсыну қажет.

Оқушылардың жұмысын тыңдау.

-  Сонымен бұл әңгімелерде ортақ желі бар ма?

Оқушылар пікірін тыңдау.

Қорытынды түйін: Әке мен ана –баланы өмірге әкелетін, асырап сақтайтын қамқоршысы, баланы жақсы мінез-құлыққа тәрбиелейтін бас ұстазы екен.

«Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген қорытындыға келу.

Екі жақты күнделік стратегиясы

Жеке оқушылармен жұмыс. Әңгімеден үзінді берілген, үзіндіге байланысты өз пікірлеріңді, нақыл сөздермен білдіресіздер.

А) ауырды,жәшігім,салдым, мен, ішіне, жеңілдететін,бір, шөп. (Мен жәшігім ішіне ауырды жеңілдететін бір шөп салдым.)

Ә) барында, жоқ, бағу-қағуда, шек, көп, шырағым, мағына. (Бағу-қағуда көп мағына барында шек жоқ, шырағым.)

Б) тап,көп, жұмысты, аз, қиынсынсаң, боласың, жұмысқа. (Аз жұмысты қиынсынсаң, көп жұмысқа тап боласың.)

-         Өрмекші, қоңыз,қарлығаш, құмырсқа.

-         Молда, бақташы, саудагер, жас жігіт.

-         Әлім, жылан, патша, айлакер бала.

-         Әдепті бала ............, әдепсіз бала..........

-         Балапан ұяда не көрсе,...........................

-         Сын ................, мін.................................

-         Жақсының үлгісі....................................

-         Әдепсіз өскен ................, түзу өскен...........

Қазақтың маңдайына біткен ұлтжанды тұлғалары аз емес. Ыбырай заманында қазақ халқы үшін жаны күйзелген, толғаулы қара сөздер жазған ұлы ақынымыз Абай тұлғасы мен Ыбырай тұлғасын салыстырып, олардың азаматтық тұлғасындағы ұқсастықты саралап көрейік.

1. 
   Әңгіме деп қандай шығарманы айтамыз?
   
2. 
   Ы.Алтынсарин шығармаларының ерекшелігі неде?
   
3. 
   Әңгімелерінен жазушының өз бейнесін көруге бола ма?
   
4. 
   Алтынсариннің аудармаларын ата. Оны кімдерден аударды?
   
5. 
   Ы.Алтынсарин отбасы тәрбиесінде қандай идеяны қуаттайды?
   
6. 
   Ы.Алтынсариннің адамгершілік мінез-құлыққа баулитын әңгімелерін ата.
   
7. 
   Ы.Алтынсарин балаларға арнап шығарма жазуға кіріскенде алдына қандай мақсаттар қояды?
   
8. 
   Ыбырай шығармаларының басты тақырыптары.
   
9. 
   Ыбырай әңгімелерінің тәрбиелік мәні қандай?
   

Ы. Алтынсарин әңгімелері

Авторы: Кенжетаева Қ.К

Жазылған уақыты: 2009-04-15

2. Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту, ойын ашық айта білуге және өз пікірін қорғай білуге баулу.

3. Оқушыларды адалдыққа, еңбексүйгіштікке, жақсы жолдас бола білуге тәрбиелеу.

Түрі: Жаңа сабақ

Әдіс-тәсілдер: «Сын тұрғысынан ойлау»  технологиясы

Сабақтың барысы:

І. Қызығушылықты ояту

1. 
   Сыныпты 2 топқа бөлу, топ басшыларын белгілеу және топ басшыларына бағалау парағын тапсыру.
   
2. 
   Сабақтың мақсатын айту.
   

         ІІ. Мағынаны ажырату

2. «Қарама-қарсы элементтер» стратегиясы

• 
  «Көнәз» стратегиясы
  

 

ІІ. топ

                                          Тасымал

                                    Екпін

• 
  Ыбырайдың бір әңгімесін алып, ондағы кейіпкерге хат жазу /өздеріне қатты ұнаған, оқыған  әңгімесін алу/
  

• 
  Топ басшыларының бағалауы бойынша баға қою.
  

• 
  «Ы. Алтынсарин шығармалары балалар әдебиетінің бастау көзі» тақырыбына эссе жазу
  
• 
  Шағын әңгіме жазу /Ыбырайға ұқсау/