Сабақтың тақырыбы : «Таңдау операторы»

Үй тапсырмасын тексеру үшін берілетін сұрақтар:

1. 
   Тармақталу алгоритмі дегеніміз не? (Орындалуы қандай да бір шарттан тәуелді болатын алгоритм )
   
2. 
   Шартты операторы дегеніміз не? (Тармақталу алгоритмін программалау үшін  қолданылатын оператор)
   
3. 
   Шартты операторының жазылу үлгісі  (if  <шарт>  then оператор1 else оператор2 )
   
4. 
   Шартты операторының түрлері? (if  <шарт>  then оператор1 else оператор2; if  <шарт>  then оператор)
   
5. 
   а) A:=5; If a>0 then writeln (a,’-саны оң сан’) else writeln (a,’-теріс сан’)
   

б) K:=1; If (k<10) then begin a:=k+10; writeln(a);end else begin a:=k;

writeln (a);end; Нәтижесі қандай? (11)

в) S:=’algorithm’; If s[4]=’a’ then writeln (s) else writeln (s[4]); Нәтижесі қандай?(о)

6. 
   Шартты көшу операторы қай операторлар тобына жатады? (құрама)
   
7. 
   Егер then және else қызметші сөзінен кейін орындалатын операторлар саны көп болса ………( begin және end операторлар жақшасына аламыз)
   
8. 
   B:=13; If  ((b mod 2)=0) then b:=0 else b:=1; writeln (b); Нәтижесі қандай?(1)
   

Жаңа тақырыпта өткен дәрістер бойынша алған білімдерді пысықтай  отырып, презентация негізінде Turbo Pascal программалау тіліндегі операторлардың бірі – таңдау операторын, оның қолданылу тәртібін, негізгі жазылу үлгісін түсіндіру және таңдау операторымен есеп құру жүйесін және шешу әдістерін үйрету.

Шартты операторда, егер шарт ақиқат болса, 1-жағдай, әйтпесе 2-жағдай орындалады. Бірақ көбінесе, мүмкін болатын жағдай екеу емес, одан да көп бола береді, яғни процесс көп тармақты болады. Мұндай жағдайларда шартты операторды пайдалану қолайсыз, себебі, ол программаның көлемін ұлғайтып жібереді.

Таңдау операторы (case) бірнеше операторлардың ішінен таңдау жолымен көп тарамды тармақталуды ұйымдастырады. Тармақталу берілген логикалық мәнге ие болатын өрнек түріндегі шартты тексеруден басталады, өрнек мәндері таңдап алынған типтердің бірі болатын бүтін, символдық, логикалық типтердің бірінде жазылады. Бұл өрнек оператор орындалар кезде белгілі мәнге е болуы тиіс. Егер өрнектің есептелген мәні көрсетілген мәннің біріне сәйкес келсе, сол қатардың операторы орындалады.

CASE таңдау операторы көп тармақты алгоритмдерді барынша қарапайым және көрнекі түрде жазуға мүмкіндік береді. Оның құрамында селектор (selector - таңдау) деп аталатын өрнек және параметрлер тізімі болуы тиіс, әрбір параметрге сәйкес таңдау тұрақтылары болуы қажет

Таңдау операторының жазылуы:

………..

Таңдау командасы былай орындалады. Алдымен, өрнек мәні есептеледі де, ол тұрақтылармен салыстырылады. Егер өрнектің мәні 1-тұрақтыға тең болса, онда 1-оператор орындалады, ал өрнектің мәні 2-тұрақтыға тең болса, онда 2-оператор, 3-тұрақтыға тең болса, онда 3-оператор т.б. тізімдегі тек бір ғана оператор орындалады да, таңдау командасы осымен аяқталады. Егер өрнектің мәні ешбір тұрақты мәніне тұрақты мәніне сәйкес келмесе, онда else сөзінен кейін тұрған оператор орындалады. Кейде оператор құрамында else қатары болмайды, ондайда end сөзінен кейінгі тұрған жол орындалады.

1. 
   Алдымен <өрнектің> мәнi анықталады. Анықталған мән қай тiзiмге жатса, сол тiзiмге сәйкес келетiн оператор орындалады да, басқа операторлар орындалмай, case операторы жұмысын аяқтайды.
   
2. 
   Егер <өрнектің> мәнi тiзiмнiң ешбiреуiне жатпаса, онда else-де көрсетiлген <оператор> орындалады. Еlse болмаса, case операторы жұмысын аяқтайды.
   

1. 
   CASE сөзінен кейінгі өрнек мәні дискретті типке жатуы тиіс; бүтін санды тип үшін ол integer болады;
   

2. 
   Тұрақтылар мәндері бір-бірінен айрықша болып, қайталанбауы тиіс, олардың мәні диапазонға сәйкес келгенде де, бір-бірімен қиылыспай өз аралықтарын ғана қамтуы қажет.
   
3. 
   Еlse тармағының болуы мiндеттi емес, кей жағдайда жазбауға да болады, егер else тармағы жазылса, алдыңғы оператордан соң (;) қойылады.
   
4. 
   Мәндер тiзiмiнде үтiрмен ажыратылған жеке мәндердi немесе бастапқы және соңғы мәндерi “..” ажыратылған диапазонды көрсетуге болады.
   
5. 
   <Операторда> “;”-мен ажыратылған бiрнеше операторды жазуға болады.
   
6. 
   Таңдау айнымалысы литерлiк, бульдiк және пайдаланушының типтерiнде болады.
   

        Write (‘Керекті жылды енгізіңдер:’);

        Readln(gyl);                                {жылды енгізу қатары}

        Write(gyl:4, ‘жыл’);     

Program kyn;

Var kyn: integer ;

Begin

Readln (kyn);

Case kyn of

1: writeln ( ‘дүйсенбі’);

2: writeln ( ‘сейсенбі’);

3: writeln ( ‘сәрсенбі’);

4: writeln ( ‘бейсенбі’);

5: writeln ( ‘жұма’);

6: writeln ( ‘сенбі’);

7: writeln ( ‘жексенбі

Else writeln ( ‘ 1… 7 аралығындағы сандарды енгізіңдер’);

End

• 
  Турбо Паскаль тілі операторларының бірі – таңдау операторын;
  
• 
  Оның қолданылу тәртібін;
  
• 
  Таңдау операторын тиімді пайдалана отырып, есеп алгоритмін құруды меңгеруі тиіс.