Сабақтың тақырыбы/ Тема занятия/ Theme : Баубақша. Гүлзар. Сабақтың үлгісі / Тип занятия/ Type of the lesson: Жаңа сабақ

Презентацияны бағалау критериялары

«Әлемді сұлүлық сақтайды! ».Осы сөзбен барлығы келісеміз. Біз бақыттымыз егерде біздің айналамызда жақсы адамдар,әсемді киімдер,мейрімді ойлар .Бүгінгі біздің тақырымыз балабақшадағы участігі. Тақырыбы: Баубақша. Гүлзар.

1. 
   Біздің мемлекетімізде көкөніс өсірудің болашағы мен мәні.
   
2. 
   Баубақшаның көлемімен жоспарлауы,отырғызатын көкөністерді таңдау.
   
3. 
   Күнделікті күтім,өсімдіктерді қоректендіру.
   
4. 
   Гүлзарлардың пішіні,жоспары.Гүлзардағы өсімдіктерді күту.
   

1.Біздің мемлекетімізде көкөніс өсірудің болашағы мен мәні

2.Баубақшаның көлемімен жоспарлауы,отырғызатын көкөністерді таңдау.

Ересек топтарда барлық көкөністер отырғызады:

Баушақшада дәнді дақылдарды егуге мүмкін жасауға болады (бидай,арпа,карабидай)

Жас ерекшеліктері бойынша көкөністерді тарату.

3.Күнделікті күтім,өсімдіктерді қоректендіру

1. 
   Николаева С.Н. Методика экологического воспитания дошкольников. -М., 1999.
   
2. 
   Веретенникова С. А. Ознакомление дошкольников с природой. -М.,1980.
   
3. 
   Как знакомить дошкольников с природой./ Под ред. П.Г.Саморуковой.-М., 1983.
   

1.Біздің мемлекетімізде көкөніс өсірудің болашағы мен мәні.

2.Баубақшаның көлемімен жоспарлауы,отырғызатын көкөністерді таңдау.

3.Күнделікті күтім,өсімдіктерді қоректендіру.

4.Гүлзарлардың пішіні,жоспары.Гүлзардағы өсімдіктерді күту.

Әдебиет/ Литература/ Literature:

Николаева С.Н. Методика экологического воспитания дошкольников. -М., 1999.

Веретенникова С. А. Ознакомление дошкольников с природой. -М.,1980.

Как знакомить дошкольников с природой./ Под ред. П.Г.Саморуковой.-М., 1983.

М.М.Марковская «Уголок природы в детском саду». М., 1984
Орын таңдап алу және жоспарлау. Жер учаскесінің көлемі мен балалардың санына қарай бақшаның барлық топқа ортақ немесе олардың әр тобына жеке болуы мүмкін. Оған арналған орынды жабдан әрі күн сәулесі түсіп тұратын, солтүстік жағынан құрылыстармен, дуалмен немесе өсімдік бұталары мен қоршалған жерден таңдайды. Бақша алаңы(аралықтары, 3-4 жастағы әрбір бала үшін 0,5 шаршы метр және 5-6 жастағы бала үшін 1-1,5 шаршы метрден бөлінуге тиіс).

Бақшаны жүйектердің ұзындығы 2,5-3м болатындай етіп бөледі. Мұндай ұзындық егіс егу, көктеген шығымды қарау, көшеттерді отырғызу кезінде және т.б. жағдайларда барлық баланы жүйектің бойына орналастыруға мүмкіндік береді. Мектеп жасына дейінгі балалар жұмыс істеген кезде қолдары ортасына дейін жетуі үшін жүйектің енін 70 см шамасынан арттырмаған жөн. Жүйектердің биіктігі топырақтың ерекшелігіне және сол жердің климатына байланысты болады. Күні суық немесе топырағы ауыр, жазы қысқа, жауын-шашыны мол болатын немесе ойпаң жерлерде жүйелердің биіктігін 40-50см етіп; топырағы жеңіл, құрғақшылық аудандар мен биіктеу жерлерде жер бетіне деңгейлеп, тегістеу ғып жасайды. Топырағының ылғалдылығы орташалау орталық алқаптағы жүйектердің биіктігі әдетте 15-20см болады. Топырақ сусып кетпеуі үшін жүйектің жиегін көлбеулеу қылып қояды.

Жүйектердің бір-бірінен қашықтығы 50-60см, ал бақшадағы негізгі жолдың ені 1м болып келеді.

Бақшаға бөлінген алаңды дуалмен немесе жүгері(тез өседі, жақсы желек жаяды, жемістері әдемі, тұқымдары ірі болады), немесе күнбағыс (бұл да тез өседі, гүлшоғырының күнге қарай қозғалуы бақылауға қызықты) сияқты өсімдіктерден қоршау жасап қояды.

Тағамға пайдаланылатын бөліктері бойынша көкөніс дақылдарын жапырақтары(қырыққабат, салат), жемісті(қияр, қызанақ асқабақ, кәдіш, асбұршақ, үрмебұршақ, жүгері), тамыр жемісті (шалғам, шалқан, сәбіз) және баданалы(пияз, сарымсақ) деп ажыратады. Балабақша үлескісінде өсіру үшін: топырақ талғамайтын, күтімі жеңіл, тез көктеп өсетін және тез пісетін, жеуге жарайтын бөлігі бар, шикі күйінде де пайдалануға болатын әрі дәмді, бақылауға қызықты дақылдарды алған жөн. Жоғарыда көрсетілген талаптардың көпшілігіне мынадай бақша дақылдары: пияз, қант бұршағы, жеміс бұршақ және үрмебұршақ, қызғылт шалғам, шалқан, қызылша, қияр, салат, қызанақ, қырыққабат, асқабақ пен кәдіш, сәбіз, ақжелке сай келеді.

Көкөніс өсімдіктерінің сорттары көп. Олардың ішінен жергілікті табиғи жағдайларға басқаларынан гөрі жақсырақ бейімделгендерін алу керек.

Өсіруге арналған дақылдардың ерекшеліктерін қарастырайық.

Шалқан пияздың тұқымының пішіні үш қырлы қара түсті (“чернушка”) болып келеді. Жерден ілгек сияқтанып көктеп шығады. Алғашқы нағыз жапырақ тұқым жарнағы жапырақшасының тесігінен шығады, ал келесі жапырақтардан әрбіреуі бұрынғы жапырақтардың ішінен өсіп, өрбиді. Жапырақтары жасыл, шырынды, түтікшелі, сыртын балауыз өңез жауып тұрады. Жапырақтары түзілгеннен кейін баданасы- жер асты өркені қалыптасады, оның ішінде бір-біріне тығыз жабысқан еттей жұмсақ аппақ жапырақтар болады. Олар қоректік заттарға толы. Сыртқы жапырақтары пісіп жетілген кезде кеуіп, жарғақтай болады да, сары, қоңыр, қызыл немесе күлгін түстеніп қабыршаққа айналады. Пиязшықтың (бадананың) түбіртегі өңі өзгерген сабақ болып саналады: одан төмен қарай ұсақ тамырлар, ал жоғары қарай етті жапырақтар өсіп шығады.

Пиязды көбінесе екі жылдық дақыл ретінде өсіреді. Алғашқы жылы тұқымнан майда пиязшықтар (екпе-пияз)алынады. Шалқан пиязды өсіру үшін көлемі 1,5-2см екпе пияз алып, бороздаға “иығынан келтіре”, яғни майда пиязшықтың жоғарғы ұшы топырақтан селтиіп көрініп тұратындай етіп отырғызады.Бороздалардың ара қашықтығы15-20 см, ал өсімдіктердің арасы 6-10 см болуы керек. Пияз жиі суаруды қаламайды. Шалқан пияздың жапырақтарының жығылып қурауы- пісіп, жинап алуға дайын болғандығының белгісі.

Егілген тұқымдардан ұзындау, жұқалау, майысқақ сабағы және жұмыртқа тектес бірнеше жұп жапырақшалардан тұратын түк-түк жапырақтары бар өркендер өсіп шығады, ол жапырақтардың мұрттай қылтанақтары діңінің айналасына серіппедей ширатылып барып аяқталады.

Үрмебұршақ әр түрлі топырақта өсе береді, бірақ әсіресе құмды және құмдақ жерлерде жақсы өседі. Егілгеннен кейін 10-11 күнде көктей бастайды.

Өсімдікті барлық топтағы балалардың өсіруіне болады.

Шалғам себілгеннен кейін 3-5 күнде көктеп шығады.Оны ортаңғы және ересек топ балаларымен өсіруге болады.Снымен қатар қияр,сәбіз,қызылша,қызанақ,қырыққабатты өсіруге болады.Қөкөністердің жақсы өсіп жетілуі үшін оларға жағдай жасау керек-жарық,жылу,су,минералды тұздар мен ауаның белгілі мөлшерінің болуы.

Қандай да болсын бір дақылды бір жерге қатарынан бірнеше жыл өсіре беруден топырақ тозып, өсімдіктің аурулармен және зиянкестермен зақымдануына әкеліп соғды; бір тұқымдас өсімдіктерді екі жыл қатарынан бір жүйекте өсіруге болмайды.

Дақылдардың әрқайсысын бұрынғы егілген жеріне кемінде 4 жылдан кейін қайта егілетіндей етіп орналастыру керек. Мәселен, қырыққабат, қияр, кәдіш пен асқабақтан кейін сол учаскіге қызанақ, ал үшіншісі жылы тамыржеміс пен пияз, төртінші жылы асбұршақ, үрембұршақ отырғызуға болады.

Жер өңдеу және тыңайту. Жерді жақсылап өңдеу тек ылғал сақтауға және ауаның өсімдіктер тамырына баруын жақсарту үшін ғана емес, арамшөптер мен зиянкестерді құрту, өсімдіктің жақсы өсуіне жағдай жасау үшін де қажет.

Овощ дақылдары егілетін жерді күзден басап өңдеуді ұсынады. Өнімдерді жинап алғаннан кейін жүйектерді өсімдік қалдықтарынан тазартып, жентектерді тырмалап қопсытпай, тереңдігі 18-20 см етіп күрекпен қазып алады, сол кезде топыраққа ылғалды мол жинап, арамшөптер мен зиянкестерді құруға мүмкіндік туады. Ондағы ылғал буланып кетпеуі үшін көктемнің бас кезінен, жер шамалы дегдіген бойда-ақ топырақты тырмалап қопсытады.

Топырақтың өңдеуге дайын болғандығын былай анықтайды: топырақтын бір жентегін алып, қолмен сығымдап, оны кеуденің биіктегіндей жерден лақтырып жібереді, егер қолмен сығымдағанда ылғал шықпаса, жерге түскенде шашылып кетсе, топырақты өңдеуге дайын деп санауға болады. Топырақты 12-15 см тереңдікте қайтадан қазады. Сөйтіп күрекпен топырақ қабатын жұқалап кесіп алып, лақтырған кезде ұзақ түйіршіктерге бөлініп, шашылуы керек. Осындай жұмыс кезінде топырақтағы ұсақ тастарды, арам шөп тамырларын, насекомдардың личинкаларын іріктеп алып тастайды. Үлескіні қазғаннан кейін топырақты шаңдатып жібермей, тағы да тырмалап қопсытады- ол мап-майда болуы тиіс. Сазды топырақты тұқым себер алдында екінші рет қайтадан қазады. Топырақты алғашында ересек адамдар қазады, ал қайтадан екінші рет қазған кезде оған естиярлар мен мектепке даярлық тобының балаларын қатыстыруға болады.

Салқынға төзімді өсімдік (асбұршақ, сәбіз, ақжелке, қызылша) тұқымдарының көктеуін тездету үшін, еккенге дейін 3-4 тәулік бойы дымқылдап, суын күн сайын ауыстырып отырады. Егу алдында тұқымды шамалы кептіреді.

Ерте пісетін және өте жоғары түсім алу үшін сәбіз бен қызылшаның тұқымдарын баптайды. Бұл үшін олардың тұқымдарын тәрелкеге сеуіп, қайнамаған сумен ылғалдайды да шүберекпен жауып қояды. Тәрелкедегі тұқымды мезгіл-мезгіл араластыра отырып, оны бірнеше күн жылы бөлмеге қояды. Тұқымдар бөртіп ісінген кезде оларды мұздыққа апарады: сәбіздің тұқымын 10-15 күн, қызылшаныкін -7-10 күн (+1, +2 температурада) ұстайды.

Асбұршақ, үрембұршақ және ірі бұршақ тұқымдарын ылғалданған қағаздың немесе мақта қабаттарының арасына салып, егуден бұрын тәрілкеде көктетіп алады. Мұндай тұқымдарды дымқыл топыраққа ғана себуге болады, оларға арналып жыртылған борозданы әбден суарады.

Суыққа төзімді овощ дақылдарының (сәбіз, ақжелке, шалқан, пияз, асбұршақ) тұқымдарын қысқа қарай себуге болады. Мұндай егу едәуір жоғары түсім береді. Сонымен бірге бұл өсімдіктердің ерте шыққан өскіні- балалардың бақылауы мен көктемгі жұмысы үшін бағалы объект. Тұқымды күзде көктемейтіндей есеппен себеді. Қысқа қарай егілетін тұқымды ылғалдамайды. Оларға арналған жүйектер мен бороздаларды күздік топырақ қатқанға дейін дайындайды. Тұқым себілген бороздаларды шымтезекпен немесе қарашірікпен жауып тастайды. Көктемде, өскен көрінісімен-ақ топырақты қопсытып, арам шөптерді отайды.

Асқабақ, кәдіш, қияр, үрембұршақ жылу температурасы +10 градустан төмен болған кезде өсуін тоқтатып, ауруға шалдығады, сондықтан олардың тұқымы өскіні көктемгі үсіктен (мамырдың аяғы – маусымның басында) кейін көктеп шығатындай есеппен себеді.

Тұқымды топыраққа сіңіру тереңдігі оның шамасымен анықталады. Ірі тұқым (асбұршақ, үрембұршақ) 5 см тереңдіктен көктеп шығады. Тұқым неғұрлым ұсақ болса, оны сіңіру тереңдігі соғұрлым тайыз болуы керек. Тұқымды егу тереңдігі топыраққа да байланысты: сазды топырақта тұқымды құмды жердегіден тайыздау етіп сіңіреді. Егілген тұқымды қарашірікпен немесе шымтезекпен қалыңдығы 1 см етіп жабады. Себілетін тұқымдардың ара қашықтығы да әр түрлі болады.

Гүлбақтардың жобасын жасау балалар бақшасының әрқайсысының жағдайына байланысты болады.Гүбақшаларға гүлдерді таңдаған кезде олардың биіктігіне,пішініне,гүлдердің түсіне және мезгілдік гүлдеуіне қарай таңдайды.Сонымен қатар гүлдердің жарықты және ылғалдықты сүйетініне назар аудару қажет.Гүлдерді таңдаған кезде ерте көктемнен бастап,күздің соңына дейін гүлдейтін гүлдерді таңдау қажет.Ерте көктемде гүлдеу үшін күзде топыраққа қызғалдақтың,нарцистің тұқымдарын себеді. Жер үлескісінің көлемі жеткілікті болса,үлкен гүлбақша жасалады.Мұны әдетте үлкен адамдар мен ересек топтың балалары күтіп баптайды және әр топтың үлескісінде 1-2 –ден клумба немесе гүл жиектерін жасайды.

Гүлбақшаны бөлу үшін, оған бөлінген үлескіні өлшейді де, қағазға оның жобасын сызады.

Жобада,клумба,рабаткалар,соқпақ жолдар және бұталар отырғызылатын орын белгіленеді.Клумбалар мен рабаткалар аяқ жолдардан 5 см биігірек болуы тиіс.Олардың бүйір жақтарын тырманың сырт жағымен соққылап түзетеді.

Гүлді-сәндік өсімдіктер.

Бір жылдық,екі жылдық және көп жылдық гүлді-сәндік өсімдіктер болады.

Гүлбақша үшін көп күтімді керек етпейтін, пішіні мен түсі жағынан әр алуан гүлдер беретін,жағымды иісі бар, ашық көктесінді өсімдіктерді таңдап алу керек.Ерте көктемнен қара күзге дейін үзбей гүлдеп тұратын өсімдіктердің түр-түрінің болғаны жақсы.

Бір жылдықтар-өсіп гүлдейтін, жетік піскен тұқым беретін және сол еккен жылы өлетін өсімдіктер,олар негізінен тұқымдарынан көбейеді.

Тұқымдарын мамыр айының екінші жартысында тура топыраққа себуге болады.

Біржылдық бірнеше өсімдіктерді алуға болады:

Барқыт шөп,көкнәр, қараот,космея,кларкия,лобелия,бұталы настурция,қырмызы гүл,резеда т.б

Құртқашаш,көп жылдық флокс.георгиндер т б.

Көбею жер үлескісінің көлеміне, оның орналасуына, ағаштардың бұталардың, газондардың санына, өсімдіктердің кейбір биологиялық ерекшеліктерін есепке алуға байланысты.

Акстра, қалампыр, жылан, қияқ, пион, қызғалдақ, сияқты өсімдіктер тек күннің көзі түсетін жабдан жерлерде жақсы өседі. Пиондар, басқасын қойғанда, топырақ суларының жақын тұрғанын ұнатпайды.

Жартылай көлеңкелі орындарда алиссум (бал иісті, ақ немесе ақшыл көк гүлдерімен гүлдейді.),темекі,лалагүл,бәйшешек,рудбекия өсе алады.

Көктемде әдемі гүлдейтін ландышты басқа өсімдіктерді орманнан әкеліп, үлескіге қайта отырғызған кезде ол жер терістіктен соғатын желден құрлыстарымен немесе ағаштармен қоршауы тиіс.

Көп жылдық және бір жылдық гүлдерді үйлерді бойлай, топтардың алаңшаларының маңындағы рабаткаларға,клумбларға ағаштар тобы, жақын газонға, газон аралықтарындағы кішкене жайылымдарға орналастырады. Өсімдіктерді рабаткаларға,газондарға,бұталарға жақын орналастырған кезде өсімдіктердің гүлдеуін және әрдайым гүлдердің болуын ескеру қажет. Ортаңғы топ балалар мен сәбилер топтарының алаңшаларында күрделі күтіп-баптауды талап етпейтін, ұзақ уақыт гүлдеп тұратын, әр алуан түсті және әр түрлі аталатын-балалардың тілі келетін (шегір гүл, тұқыш күлте, астра) ірі гүлді өсімдіктерді егіп өсіреді.

Барлық дерлік гүлді-сәндік өсімдіктерді ерте көктемде немесе қысқа қарай топыраққа себілген тұқымдарынан өсіруге болады. Бұл үшін күн түсетін желден қорғалған үлескіде жүйек-көшет жасайды.Оның көлемін 1 шаршы метр жерден 1000 түп өсімдік алатындай есеппен анықтайды. Көктемде 1 шаршы метр жерге бір шелек қарашірікпен немесе шымтезекпен жүйекті тыңайтады.Гүл дүкендерінен сатып алуға болатын минералды тыңайтқыштардың дайын қоспасын қосқан жақсы. Сазды топыраққа құм қосады.

Содан кейін жүйекті қайта қазып, тырмамен тегістейді. Оның үстінен бір-бірінің арасын 10-15 см, етіп, тереңдігі 1-2 см етіп кішкене жыра жасайды.Олардың түбін тығыздап, барынша суарады.Су қалай сіңсе, тұқымды да, солай біркелкі жататындай және сиректеу етіп,(0,5 см аралатып) себеді.

Көшеттерді көшіріп егу.

Топырақ көшетін оның 3-4 жапырағы көрінісімен-ақ гүлбақшаға көшіріп, егеді. Үйде өсірілген көшетті көктемгі қатқақ өтісімен (мамыр айының аяғы-маусым айының басында) қайта отырғызады,әдетте бұл жұмысты бұлыңғыр күндері немесе кешкілік уақытта орындайды.

Көшіріп отырғызбастан бұрын қандай гүлдер қандай орында өсетінін анықтап алады. Бұл арада өсімдіктердің биіктігін, олардың бояуын гүлдеу уақытын ескереді.Мысалы жүйектің тең ортасына биіктерін отырғызады, содан кейін аласалауын, шетіне жиектік өсімдіктерді көшіріп егеді. Көшіріп отырғызардан бір сағат бұрын көшет салынатын орындағы топырақты су 10-12 см тереңдікке дейін сіңетіндей етіп әбден суарады.

Өсімдіктерді күтіп-баптау.

Өсімдіктер жақсы жетілуі үшін оның астындағы топырақты аптасына бір реттен және қатты жауыннан кейін қопарыстырып тұрады.Күнбе-күн таңертеңгісін және кешке таман өсімдіктерді топыраққа су жақсы сіңетіндей етіп суарады.Арам шөптерден тазартып отыру керек.

Гүлдерден алынған тұқымнан өсімдікті көп жыл бойы өсіру арқылы,оның сортын едәуір жақсартып,жергілікті жағдайға бейімдеуге болады.Жинап алған жемісті дәкеден жасалған дорбаға салып,құрғақ және желдетіліп тұратын бөлмеде сақтайды.

Балалар балықтарды бақылай отырып,олардың қалай жүзетінін жүзгіші мен құйрығының қандай қызмет атқаратынына қорытынды жасай алады.

Бақаның тілі алдыңғы ұшымен бекітілген.Жемді көре салып ол тілін сыртқа жылдам шығарады,сол кезде жәндік оның аузына келіп түседі.

Террариум түбіне қалыңдығы 5-6 см етіп өзеннің қиыршық құмын салады.Бір бұрышына топырақ шашып ,оған өсімдік отырғызады.Террариумда көлбақалар мен құрбақаларға арнап жайпақ тарелкеден су қоймасын және жануарлар тығыла алатын баспана жасау қажет.Кесірткелер мен құрлық тасбақалары үшін террариумға бірнеше ұсақ тас салады да түбіне құрғақ құм немесе топырақ төгіп,оны түкпен ,жапырақтармен немесе шөппен жауып тастайды.

Презентацияны бағалау критериялары

Көп жылдықтар дегеніміз не, өсімдіктерін ата?

Гүлбақшадағы аяқ жолдардың енін -------------- м етіп ортасына таман аздап иілдіріп, жақсылап таптап жасайды. Оларға құм төсеп жасыл -----------себеді.

-------------------- көлемі мен балалардың санына қарай бақшаның барлық топқа ортақ немесе олардың әр тобына жеке болуы мүмкін. Оған арналған орынды жабдан әрі күн сәулесі түсіп тұратын, солтүстік жағынан құрылыстармен, дуалмен немесе өсімдік бұталары мен қоршалған жерден таңдайды

Бақша алаңы аралықтары, 3-4 жастағы әрбір бала үшін ------- шаршы метр және 5-6 жастағы бала үшін -------- шаршы метрден бөлінуге тиіс.

Балықтардың ішінде бақылауға ең қызықтысы және ең төзімдісі-------------------------

Балалар балықтарды бақылай отырып,олардың қалай жүзетінін жүзгіші мен құйрығының қандай қызмет атқаратынына қорытынды жасай алады.

----------------------------------барлық түрін қолда ұстаудың жағдайлары қарапайым,өзеннің таза құмы аквариумда жер қызметін атқарады,оған су өсімдіктерін төсейді,суды 16-20 температурасында ұстайды.

.Бақалардың күннің әр мезгіліндегі қылықтарын,кішкентай бақадан қалай үлкен бақаға қалай айналатынын ересек балалармен бақылауға болады.Бақа мен құрбақаны салыстыруға болады.

Бақаның тілі алдыңғы ұшымен бекітілген.Жемді көре салып ол тілін сыртқа жылдам шығарады,сол кезде жәндік оның аузына келіп түседі.

Кесерткені таяқшаға қыстырылған етті алуға үйреткен жақсы,ауа-райының әр түрлі жағдайында өзін қалай ұстайтынын бақылау керек.

------------------------------------------------дымқыл жерлерден қашады;оны қарағайдың басынан,кесілген жерінен,төбелердің күн түсетін ылдиларынан, тақыр жердің жарықтарынан,үйілген тастардың астынан табуға болады.Ұрғашасының үсті жер түстес,бүйірлерінде дөңгелек ашық дақтары бар,еркегінің үсті ашық жасыл түсті,ұрғашысының бауыр жағы ақ,еркегінің бауыры жасылдау.Кәдімгі кесірткелер жұмыртқасын құмға салады,тамыздың бас кезінде жас кесірткелер пайда болады.

-----------------------------------------ормандарда,торфты шалшықтарда мекендейді.Оның қоңыр арқасында қаралау жолқша,бүйірлерінде ашық түсті дақтары болады.Ұрғашысының бауыры сары,еркегінің бауыр жағы қызғылт сары.Жаздың орта кезінде кесірткенің балалары тірі туады.Егер ол балаларын терраиумда туса, оларды аналарынан бөлек ұстау керек. Барлық балалар топтарындағы табиғат мүйісіне қосмекендеушілердің ішінен бақа мен құрбақаны мекендету қажет.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------