Сұрақнама: Кәмелетке толмаған құқық бұзушылардың ата-аналарымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс Тапсырмалар

 Сұрақнама:

Асоциалды отбасы үшін, Г.М. Ивашенко, алкогольді, есірткіні жүйелі түрде қолдану, отбасындағы қатыгездік пен зорлық-зомбылық көріністері тән. Асоциалды бағыттағы отбасыларда жасөспірімдер отбасы тиесілі субмәдениеттің құндылықтарын көрсететін нормативтік жүйеге ие болады. Ивашченко Г.М. Әлеуметтік оңалтуды қажет ететін кәмелетке толмағандарға арналған мамандандырылған мекемелердің қызметіндегі жаңа тенденциялар туралы

Жалпы кедейлік пен тұрақты қажеттіліктің фонында отбасылық мәселелердің шиеленісуі, отбасыларда болып жатқан моральдық-әлеуметтік деградация өте жағымсыз салдарға алып келеді.
«Қиын» жасөспірімдердің көпшілігі қолайсыз жағдайда тәрбиеленеді. Отбасы тәрбиесінің қолайсыз факторларының қатарына, ең алдымен, толық емес отбасы, ата-аналардың әдепсіз өмір салты, ата-аналардың асоциалдық, антисоциалдық көзқарастары мен бағдарлары, олардың білім деңгейінің төмендігі, отбасының педагогикалық сәтсіздігі, отбасындағы эмоционалды-конфликтілік қатынастар жатады.
Құқық бұзушы жасөспірімдер отбасыларының жартысынан көбінің материалдық жағдайы осындай, олар тіпті тамақ сатып алуда өздерін шектеуге мәжбүр. Киім және басқа заттарды сатып алу қиын. Ата-аналардың жалпы мәдени және білім деңгейінің төмен болуымен бірге өмір сүрудің төмен құны жасөспірімдердің агрессивтілігінің факторы болып табылады.
Отбасындағы күрделі қатынастардың нәтижесінде жасөспірімдер, әдетте, өзін-өзі бекіту, белгілі бір мәртебеге ие болу және өздеріне құрмет сезіну мүмкіндігі болатын басқа ортаны, басқа қарым-қатынасты іздейді. Бейресми топтар, көбінесе олардың тұрғылықты жеріндегі көше компаниялары осындай ортаға айналады. Бастапқыда, зерттеулер көрсеткендей, содан кейін қылмыс жасайтын жасөспірімдер бос уақыттарын өткізуге арналған мүмкіндіктердің және оны жұмсауға бақылаудың болмауы негізінде митингке шығады. Кәмелетке толмағандардың заңсыз әрекеттері: генезис және ерте профилактика Олар түсінуге деген ниетпен олар үшін жағымсыз эмоцияларды қоспағанда, қарым-қатынасқа деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға тырысады. Өздерінің түрлерінің ішінде олар өздерінің сәтсіздіктері мен тәжірибелері, отбасылық қақтығыстар, мектептегі қиындықтар туралы ашық айтуға болатындығына байланысты жанашырлықпен кездеседі. Топтардың психологиялық атмосферасы жасөспірімдер үшін тартымды, олар жасөспірімдерге бауырмалдық, мінез-құлықтың жеделдігі, қауіпсіздік сезімі (тіпті жалған) сияқты қасиеттерді көрсетеді.
Құқық бұзушылықтың өсуіне ықпал ететін ресейлік қоғамның ең өткір әлеуметтік проблемаларының қатарында кәмелетке толмағандардың панасыздығы мен қараусыздығын ерекше атап өтуге болады.
Соттар қанағаттандыратын ата-ана құқығынан айыру туралы талаптардың саны жыл сайын артып келеді. Ата-аналары ата-аналық құқығынан айырылған кәмелетке толмағандар ұзақ уақыт бойы отбасылық ортада өмір сүруге мәжбүр, өйткені олардың өмірін реттеу мәселесін қорғаншы және қамқоршы органдар өте баяу шешеді. Ата-анасының қамқорлығынан айырылған бұл балалар қаңғыбастыққа бейім, зорлық-зомбылық пен қылмыстың құрбаны болу қаупі бар. Қайыр тілеу мен қайыр тілеу кең етек алып бара жатыр.

Кәмелетке толмағандар  арасындағы  құқық бұзушылықтың алдын алу – қоғамдағы қылмыстың алдын алудың аса маңызды шарттарының бірі. Заңды, әлеуметтік пайдасы бар қызметке және қоғамға шынайы көзқарасын қалыптастырып, жас ұрпақты қылмыстық әрекетке жол бермейтін қағидаларға тәрбиелеу заман талабы.

Қазақстан Республикасында кәмелетке толмағандардыңарасындақұқықбұзушылықтың алдын алу мақсатында қоғамда балалардың қадағалаусыз және қараусыз жүруінің алдын алу жөніндегі құқықтық актілерді қалыптастыру және жандандыру жұмысы үнемі жаңартылып тұрады.   Яғни   «Неке   және   отбасы  туралы», «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы», «Еңбектуралы»,«Қазақстан Республикасындағы арнайы мемлекеттік жәрдемақы туралы», «Дене тәрбиесі және спорт туралы» заңдар, кәмелетке толмағандар жөніндегі комиссиялардың, кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі ішкі істер органдарының қызметін реттейтін нормативтікқұқықтық актілерде жан-жақты негізделіп ашып көрсетілген.

Кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алуды тікелей, не жанама көздейтін құқықтық актілердің көп болуы қоғамдық қатынастардың кез келген саласында кәмелетке толмағандар тұлғасының  дамуын  қамтамасыз  ететін  қолдау  жүйесінің  даму бағытын айқындайды. Әсіресе бұл қауіпті жағдайда тұрған және ерекше қорғау мен қолдауға мұқтаж жасөспірімдерге қажет. Балалар мен жасөспірімдерді тәрбиелеу мен оқытуда отбасының маңызы зор. Осыған орай Үкімет отбасының, соның ішінде кеңейтілген отбасының тұтастығын сақтауға баса назар аударып отыр.

Отбасындағы тұрақтылық пен береке болмаса, осыған байланысты қоғам тарапынан көмек көрсету әрекеттері сәтсіз болған жағдайда тіршілік етудің балама орындарын пайдалану мүмкіндігін қарастыру қажет екендігі белгілі. Яғни, балаларды тұрақты әрі берекелі отбасы жағдайына мейлінше жақындатылған мекемелерде тәрбиелеу болып табылады. Баланың келешегіне кері әсер ететін жағдайларды айтпағанда, олардың ата-анасынан айыруға жол бермейтін ұлттық бағдарлама жасаудың және оны іске асыру қажеттігілігі тууы мүмкін.

Кәмелетке толмағандар құқық бұзушылығының алдын алудың ең маңызды алғышарты болып табылатын, отбасындағы берекені сақтаудың негізінде, субъективтік себептерден басқа, өтпелі кезеңнің әлеуметтік-экономикалық жағымсыз құбылыстары әсер етеді. Ата-анасының материалдық жағдайының нашар болуына байланысты балабақша мен мектептерге бара алмай қараусыз қалған, тастанды, үй-жайы жоқ, сөйтіп, құқық бұзушылық жасауға баратын балалар санының өсуі осы жағдайдың бір себеп-салдары ғана. Демек, балалар мен жасөспірімдер арасындағы қылмыстылық деңгейінің  артуына ықпал ететін факторлардың бірі атааналардың төлем қабілеттілігінің төмендеуі және бос уақытты өткізудің барлық түрлерінің коммерциялануы болып табылады.

Мемлекеттің әлеуметтік саясаты – ең алдымен, жұмыс орындарын көбейтуге, баланы оқытуға, жағдайы келмеген кезде кәмелетке толмағандарға мемлекеттің есебінен жоғары және арнайы орта білім алу мүмкіндігін қамтамасыз етуге, мұғалімдер мен дәрігерлердің жалақысын өсіруге бағытталып отыр. Кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың және балалардың қадағалаусыз, ата-анасының қарауынсыз қалуының алдын алу жөніндегі мемлекеттік саясаттың келесі бір бағыты– білім беру саласындағы заңнаманы жетілдіру, оның дәл және біркелкі қолданылуына тиісті бақылау және қадағалау жасауды қамтамасыз ету болып табылады.

Кәмелетке толмағандарды тәрбиелеуде бұқаралық ақпарат құралдарының маңызы зор екендігін жоғарыда келтірілген. Демек, бұл шараларда айтарлықтай бір қатар кемшіліктер бар екендігі баршаға белгілі. Мысалы, теледидар арқылы адам өлтіру, қатыгездік, қанқұйлы оқиғалар, алдап-арбау, эротикалық мағынадағы журналдар, фотосуреттер, жарнамалар шектеусіз көрсетіледі. Мұның өзі келешек ұрпақтың мінезқұлқының қалыптасуы мен даму процестеріне зиян келтіруі мүмкін. Себебі жасөспірім ақпараттана отырып құқық бұзу әрекеттерінің жазаға тартылмау жолдарын қарастыруы немесе ішкі істер органдарының қызметіне қарсы әрекеттер жасау пікірі қалыптасады. Қоғам мүлкін немесе жеке тұлғалардың меншігін қылмыстық жолмен иелену арқылы материалдық қажеттілігін арттыру мақсатында табыс табу жолдарын үйренуге талпынады. Осы жағдайға байланысты бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңда жастарға арналған тиісті қызметтер мен мүмкіндіктерді ашып көрсету қажеттігі туындайды.

Осыған байланысты жасөспірімдер арасындағы заңға қайшы мінез-құлықтың алдын алудың  неғұрлым   тиімді   шарасы  девиантты мінез-құлқымен ерекшеленетін кәмелетке толмағандарды, әсіресе қоғамға қарсы бағдарланған жасөспірімдер топтарының басшыларын дер кезінде анықтауға және олардың айналадағы адамдарға теріс ықпал жасауына жол бермеу амалдарын қолдану болып табылады. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, осындай жасөспірімдерді арнайы оқу-тәрбие мекемелеріне орналастыру мүмкіндігі болғанда бұл жұмыстың пәрменділігі артады. Осының өзі құқық бұзушылықтың қайталануын болдырмауға, сондай-ақ оларды ересек адамдардың тарапынан болатын теріс әсерден оқшаулауға мүмкіндік береді.

Кәмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың және балалардың қадағалаусыз, қараусыз қалуының алдын алу жөніндегі мемлекеттік саясаттың тағы бір бағыты әртүрлі қоғамдық ұйымдардың, бірлестіктердің, клубтардың және т.б. қызметін реттейтін заңнаманы жетілдіру болып табылады. Себебі кәмелетке толмағандар құқық  бұзушылығының  алдын алу көбіне жасөспірімдердің бос уақытында ұйымдастырылатын әртүрлі қызметтердің жұмыс сапасына байланысты. мәдениет, ойынсауық, спорт және туризм мекемелерінің, әлеуметтік  қауіпті  жағдайда  тұрған кәмелетке толмағандарды көркемөнер, техникалық, спорт және т.б. үйірме, секцияларында үйренуге тарту, оларды отандық және дүниежүзілік мәдениет құндылықтарына баулу басты назарда болуы тиіс.

Бүгінде Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы шеңберінде тұжырымдалған құқық қорғау жүйесін одан әрі жаңғырту мақсатында іс-шараларды жүзеге асыру негізінде ана мен балаға бағытталған қылмыс үшін жазаны күшейту туралы міндеттемелерді жүктеуі заңды құбылыс.

Елбасы    Үкіметке    құқық    бұзушылық пен қылмыстың алдын алу және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстар санының өсуін тежеу, қылмыстық істерді тергеу кезіндегі кемшіліктерді жою, заңды тұлғалар мен азаматтардың арыздарын құқық қорғау органдарының кешіктірмей және сапалы қарауын жолға қою мәселелеріне баса назар аударуды тапсыра отырып: «Балалар – қоғамымыздың ең әлсіз және қорғансыз бөлігі және олар құқықсыз болуға тиіс емес. Елбасы ретінде мен әрбір сәбидің құқығы қорғалуын талап ететін боламын», – деп атап өткен [1] .