Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

107
көтерілген ең басты мәселелердің 
бірі. Бұл идеяны ол өз кітабының 
барлық тарауларына негізгі арқау 
етіп алған. Автор білімнің адам өмі-
ріндегі маңызын баса айтып, тебірене 
жырлайды. Ол еңбектеген баладан 
еңкейген кәріге дейін білім алуға ша-
қырады. Бұл жерде оның жұртқа 
айтайын деген ойының желісі мынау: 
білімді болсаң ғана ақылды боласың, 
ал ақылдылықпен дүниенің сырын 
ашасың, мақсат-мұратқа жетесің. 
Білімді болу – бәрінен бұрын адам 
болу деген сөз. 
Білімсіз адам – надан, 
топас, білімділіктен ақыл шығады. 
Кімде ақыл болса, соның мерейі үс-
тем, жоғары. Надан, білімсіз адамға 
айналасының барлығы күңгірт, бұ-
лыңғыр, тұман. Мұндайлардың өзіне 
деген дұрыс сенімі де, асыл мұраты 
да болып жарымайды. («Өмірдегі 
барлық жақсылық білімнен шыға-
ды», «Білімсіз адам – көр соқыр», 
«Білім – бұл қолдағы шырақ»). Автор 
адамның санасын түбі жоқ теңізге 
теңесе, білімді теңіз түбіндегі інжу, 
маржан, гауһар тастарға теңейді. 
Білім адамға оңайлықпен түспейді, 
оны меңгеру үшін көл-көсір, өлшеусіз 
әрекет ету керек. Ғылым – білімге 
түгелдей берілген адам ғана өзінің 
ойлаған ойына жете алады. Білімнің 
керек емес жері жоқ. Ол – саған тоң-
ғанда киім, ашыққанда тамақ, әлсі-
регенде қуат. Білімнің де білімі бар, 
жаттап алған құрғақ білімнен пайда 
аз. Адамды адам ететін, оның өмір 
сүруін жетілдіретін, тәжірибемен 
байланысқан білім ғана білім болып 
саналады. («Білімдіден шыққан сөз –
дүниені нұрға бөлейді», «Білім ақыл-
мен ұштаспаса, төңірегің қараңғыла-
на түседі»).
Нағыз білім – бұл өлшеусіз байлық. 
Білімді адамды ақшасы болмаса да 
жарлы деуге болмайды. Білімді сенен 
ешкім ұрлай алмайды, алғанмен оны 
бойына сіңіре алмайды. Білім – сенің 
серігің, өмірлік жолдасың. Адам өзі-
нің барлық керегін, ой-арманын, та-
лап-тілегін тек білім арқылы ғана 
қанағаттандыра алады. «Өзіңе керекті 
тамақты да, киімді де білімнен ала-
сың». «Кімде білім мол болса, сол жұрт-
қа әмірін дұрыс жүргізе алады», «Бі-
лімсіз еш нәрсе ашылмайды». Білімді 
болсаң ғана қоғамнан лайықты орын 
аласың, атың шартарапқа жайылады. 
Білімдіге қашан да төрден орын тие-
ді. («Білімді босаға жақта отырғанмен 
біртіндеп төрге шығады»). Білімділік
әр кез адамгершілік қылықпен нұрла-
нып тұруы тиіс. Сөйтіп, дастанның 
авторы, сайып келгенде, адамның бо-
йындағы барлық ізгі қасиеттерді бі-
ліммен байланыстырып, жақсы адам 
болу үшін алдымен тиянақты білім 
алып, ғылым негіздерін меңгеру қа-
жет, деп тұжырым жасайды.
Әрине, Жүсіптің осы іспеттес пікір-
лерінен адамды тек жалаң ағарту-
шылық жолмен ғана моральдық жа-
ғынан жетілдіруге болады дейтін сы-
ңар жақ уағызды аңғаруға болады. 
Автордың жұртқа айтып отырған 
ақыл-кеңестері көбінде бұқара ха-
лықтың психологиясын дәріптейді. 
Сөйтіп, Баласағұндық Жүсіп әлемдегі 
зұлымдық атаулыны сол заман ту-
дырған мерездерден емес, сол қоғам-
дағы тоғышар басшылардың іс-әре-
кетінен ағартушылық идеяны на-
сихаттайды. «Құдатғу білікте» пси-
хология, педагогика, әдептану, оқу-
тәрбие мәселелеріне қатысты сан 
қилы мәселе көтерілген. Тағы да ес-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: