Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

184
ңы). Уақыт өте бұл теория көптеген 
шешілмейтін проблемаларға кездес-
ті, ол проблеманың негізі – адам 
есінің таңдамалылығын түсіндіру, 
естің ассоциациялық табиғатының 
негізінде түсіндіру мүмкін болмады. 
Дейтұрғанмен, естің ассоциативті 
теориясының оны тану үшін пайда-
сы көп болды. XIX ғасырдың аяқ ке-
зінде естің ассоциативтік теориясы-
ның орнына кезекке гештальттеория
 
келді. Теорияның негізгі ұғымы мен
басты қағидасы алғашқы элемент-
тердің ассоциациясы емес, ал оның 
тұтас ұғымы – гештальт болып та-
былады. Гештальтизм теориясы ес-
тің ассоциативтік теориясын қатты 
сынға алды (гештальт – неміс сөзі, 
қазақшалағанда бейне, тұтас құры-
лым деген мағынада қолданылады). 
Гештальтизм теориясының негізгі 
ұғымы – генетальт ұғымы – тұтас 
ұйымды, құрылымды білдіреді. 
Сонымен, ассоциативтік теорияның 
заттар мен құбылыстарға қарапайым 
элементарлық көзқарасына гешталь-
тизм ең алдымен элементтер синте-
зі, тұтастық қағиданы қарсы ұсын-
ды. Гештальтизм теориясының жақ-
таушылары адамның практикалық 
іс-әрекетіне естің тәуелділігі туралы 
сұраққа жауап бермеді және өз шеші-
мін таппады. Сондықтан да естің
генезисі туралы мәселе күн тәртібі-
нен алынып тасталды. Осы сұраққа 
психологиялық зерттеулердің басқа
да екі бағытының өкілдері жауап 
бермеді – бихевиоризм және пси-
хоталдау. Бихевиоризмді жақтау-
шылардың көзқарастары ес пробле-
масына ассоциативтік теория өкіл-
дерінің көзқарастарына жақын бол-
ды. Олардың арасындағы бірден-бір
мәнді жалғыз айырмашылық – би-
хевиористер материалды еске сақтау-
да бекітудің рөлін бағалады, үйрету 
үрдістеріндегі естің қалай жұмыс іс-
тейтіндігін зерттеуге ерекше мән берді.
З.Фрейд және оның жақтаушылары-
ның еңбегі адам есін зерттеуде еске 
сақтау мен ұмытудың мнемикалық 
үрдістерінде жағымды және жағым-
сыз эмоциялардың рөлін анықтауға 
ерекше мән берді. Психоталдау тео-
риясының арқасында адамның түрт-
кілер саласымен байланысты ұмы-
тудың көптеген қызықты психоло-
гиялық амалдарын анықтады және 
суреттеді. Кибернетиканың ғылым 
ретінде дамуының басталуымен есеп-
теу техникасы мен математикалық 
программалаудың білімнің бұл са-
лаларында пайда болуы психология-
дан тәуелсіз ес үрдістерін моделдеу 
басталған болатын, дәлірек айтқанда, 
еске сақтаудың амалдары, еске сақ-
таудың тәсілдері және ақпаратты қай-
та жаңғырту электронды-техникалык 
құрылымның және электронды есеп-
теу машиналары үшін бағдарлама-
лардың көмегімен іске асырылды. 
Соңғы онжылдықта осындай зерт-
теулердің нәтижесінде бай материал 
жинақталды, адам өзінің қызмет іс-
теу заңдарын түсіну үшін оның пай-
дасы орасан зор болды. Өз кезегімен 
бұл ғылымдар өкілдерінің естің өзін-
дік психологиялық зерттеулеріне де-
ген қызығушылығы арта түсті, себебі
олар үшін алгоритмдер мен маши-
налардың есін жетілдіру үшін мүм-
кіншіліктер ашып отыр. Осындай өз-
ара қызығушылық психологияда соң-
ғы жылдары акпараттық-киберне-
тикалық

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: