Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

186
ЕСТЕ ҚАЛДЫРУ – 
ол 
арнайы ес- 
те қалдыру 
және 
еріксіз есте қал- 
дыру 
болып екіге бөлінеді.
Еріксіз есте қалдыруда 
адам алдына 
арнаулы мақсат қоймайды, есте қал-
дырудың арнаулы тәсілдерін пайда-
ланбайды. Айналадағы өмірдің түрлі 
көріністері (оқиғалар мен адамдардың 
қимыл-әрекеті, сөзі т.б.) сол әрекет-
тің ағымына қарай есте қалып оты-
рады. Ал (арнайы ырықты) есте қал-
дыру арнаулы тәсілдерді қажет етеді, 
оны тудыратын тиісті мотивтер бо-
лады. Қандай объектіні болмасын әде-
йілеп есте қалдыру үшін мына төмен-
дегі шарттарды орындап отыру қа-
жет болады:
1) Есте қалдыруда әр кез мақсат, қо-
йып отыру зор маңыз алады. Оқу ма-
териалын жақсы меңгеру үшін оған 
қатты зейін қою жеткіліксіз, ол үшін 
алға айқын, анық мақсат – қойылу 
керек. Мәселен, оқушыларға бір әң-
гіме айтып, оны үш-төрт күннен ке-
йін қайта сұраса, балалардың біразы 
әңгіменің негізгі бөлімдерін қайта 
жаңғырта алмай қиналады. Ал енді
осы оқушыларға екінші бір әңгіме 
айтып, үш-төрт күннен кейін қайтып 
айтып бересіңдер десе, балалардың 
біразы сол әңгімені ұмытпай жадын-
да ұстай алады. Бұл екі тәжірибенің 
арасындағы айырма: соңғыда мате-
риалды есте берік сақтау мақсат етіп 
қойылған, ал бірінші жағдайда мұн-
дай анық мақсат қойылмаған еді.
2) Есте қалдырудың қоғамдық, тә-
жірибелік мәні адамның қажетіне де 
байланысты болады. Мәселен, оқу-
шылар қандай бір шығарманы оқы-
масын бір қажетіме керек болар деп 
оқитын болса, оны есте қалдыру қиын-
ға соқпайды.
3) Оқылатын шығарманы жоспарлай 
алу – есте қалдыруға көп жеңілдік 
келтіреді. Жоспар мүмкін болғанша 
анық, айқын, дәл болсын. Қалай болса 
солай құрыла салған жоспар есте бе-
рік сақтауға негіз бола алмайды. Оқи-
тын шығарманың ішінен еске тірек 
боларлық жерлерін іздестіріп, оны бір-
неше мағыналы бөлшектерге бөлу, 
бөлшектің әрқайсысының мағына-
сына лайықты ат ойлап табу – еске 
қалдыруды нәтижелі етеді.
4) Мағыналы есте қалдыру дегені-
міз – нәрсенің мәніне түсіну. Сон-
дықтан мағыналы түсіну ойлау про-
цесімен тығыз байланысты. Мате-
риалды жақсы ұғынып, терең түсіну, 
мағыналы байланыстар жасау, ма-
ңызды белгілерін анықтай алу – оны 
анализдей, синтездей, салыстыра, 
жүйелей білуді керек етеді.
5) Оқып отырған шығарманың бай-
ланыс, жүйелерін елестетуге, еске ті-
рек боларлық ой желісін табуда схе-
ма, чертеж, таблицалармен қатар, 
арнаулы шартты белгілер қолданы-
лып отырса, есте қалдырудың сапа-
сы арта түседі.
6) Есте қалдырылуға тиіс шығарма-
ны адам мүмкіндігінше өз сөзімен 
құрастырған сөйлемдермен айтып 
бергені абзал. Егер бала мұғалімнің 
айтқанын не өзінің кітаптан оқыға-
нын сөзбе-сөз айтып беретін болса,
мұндай жағдайда оның есі жақсар-
майды.
7) Оқылатын шығарманы жақсылап
есте қалдыру адамның өзін-өзі тәр-
биелей алуына да байланысты. Мәсе-
лен, оның еңбегі жақсы ұйымдасқан 
болса, есте қалдыру дәрежесі де жо-
ғары болады. Күндік режимге мән 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: