Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

391
аналарының немесе үлкендердің ті-
келей ықпалымен дамиды.
Үлкендер, ата-аналар тарапынан ба-
лаға жақсы көңіл бөлінген жағдай-
да сәбидің бойында жағымды мінез 
бітістері қалыптасады, егер баланың 
жан-жақты дамуына, қалыптасуына 
қолайлы жағдай жасалмаған жағдай-
да жағымсыз мінез бітістері дами-
ды. Мейірімділік, өнегелілік, тілал-
ғыштық, кішіпейілділік сияқты мі-
нез бітістері балаға дұрыс қарым-
қатынастың, ерекше мән берудің нә-
тижесі, сондай-ақ ата-ананың тұйық-
тық, мінез бітістері – баламен жа-
ғымсыз қарым-қатынастың келеңсіз 
нәтижесі.
Адамдардың мінездері олардың тем-
пераменті сияқты типтерге бөлінеді, 
бірақ мінездердің жіктелуінің тем-
перамент типтерінен елеулі айырма-
шылығы бар. Егер де темперамент 
қасиеттерінің айқын бірігіп келуі 
темпераменттік типтері деп аталса, 
айқын байқалатын мінез бітістері ак-
центуациялар деп аталады. Бұл ұғым 
«акцент» – қазақшалағанда бөліп көр-
сету, атап көрсету мағына-сында қол-
данылады. Бірақ тәжірибеде «акцен-
туация» ұғымы адамда бір ғана емес, 
бірнеше әртүрлі бітістердің байқа-
луын білдіреді.
Мақал-мәтелдер – халықтың мораль-
дік кодексі, тәрбие қағидасы, атаның 
ізбасарына қалдырған өнегелі өсиеті. 
Халықтық педагогика – ғасырлар бо-
йы қалыптасқан, ұрпақтан ұрпаққа 
жалғасып келе жатқан халық дана-
лығы, тәрбие тағылымы. Халық да-
налығында мінез бітістері туралы не-
бір тамаша ойлар мен тұжырымдар 
айтылған: «Баланы туады екенсіз, 
мінезді тумайды екенсің», «Сүтпен 
кірген мінез, сүйекпен кетеді» (Бұл 
да бір жақты мақал, табиғи тұрғыдан 
дұрыс болғанмен, мінездің жағымды 
жақтарын тәрбиелеуге, қалыптасты-
руға болады), «Жақсы мінез – жар-
ты ырыс» дейтін халқымыз жұғымды-
лықтың пайдалы екенін көрсетеді.
Талай мінезді асқындырып алып, тыя 
алмай жүретініміз әлі бар. «Тұрпайы 
мінез – тағы жат, надандықтың белгі-
сі» деп ұлан атанып қалғандарға құ-
лаққағыс жасау қандай орынды. Әдеп-
тілік пен сыпайыгершілікке, биязы 
мінезге шақырудың бір әдісі мінез 
өзгерісіне ауысқан жеткіншектің қы-
тығына тимей, жанама ақыл айтқан 
жөн.
Нені болсын, дүние сырының қан-
дайын болсын «Адам туа білмейді, 
жүре біледі», – дейді халық даналы-
ғы. Қысқасы, халық педагогикасы – 
ұлт психологиясының айнасы. Ха-
лықтың тарихи мінез-құлқының руха-
ни жақтаушысы осы қалыптасқан 
мінез-құлықтың игі дәстүрлерін сақ-
таушы және дамытушы. Өз педа-
гогикасын тудырған халық әр дәуір-
дегі буын-буын ата-аналар арқылы 
сөзбен де, парасатты мінезбен де ұр-
пағын игілікке тәрбелеген. 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: