Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

493
мінез-құлқынан оның әсері жоққа 
тән болады. Бұл соңғы категорияда-
ғы адамдар бір сезімге қатты берілуі
мүмкін, бірақ іс, қылығына сезімі
әсер етпейді. Сезімдерінің іскерлік 
мәніне қарап адамдардың арасын-
дағы көп айырманы көруімізге бола-
ды, өйткені сезім адамның мінез-
құлқы үшін қозғаушы күш болады.
Әсерлік мәні орасан күшті, берік жә-
не терең сезім адамның ойын тура-
лап, барлық ісіне белгілі бір бағыт 
береді, оның әрекетіне белгілі әсерін 
тигізеді. Сезімнің осы сыпатын – құ-
марлық деп атаймыз. Құмарлық адам-
ның бойын билейді, сондықтан оны 
зор күш деп бағалаймыз. Отанын, 
өзінің халқын сүю, ғылым мен көр-
кем өнерді сүю – адамды ерлік істер-
ге құмарттырады, ұлы шығармалар 
жасауға жол ашады. Бірақ ұсақ, мар-
дымсыз, адамшылыққа жатпайтын 
нәрселерге, лайықсыз іске әуестік 
адамның кісілігін жоюы мүмкін. 
Осындай, адамды жаман әдетке бас-
тап, нәпсіге құл етіп жіберетін құ-
марлықтың сипаттарын Пушкиннің 
көп шығармаларынан «Қарғаның 
мәткесінен» (Байлықка құмарлану), 
«Сараң серіден» (сараңдық), «Моцарт 
пен Сальериден» (құмарлыққа ай-
налған күншілдік) кездестіруге бо-
лады.
«Құмартып сүю», «Құмартып жек 
көрушілік», «Іске құмарлық» деген 
сөздер – сезімнің әсерінің өте те-
реңдігін, тұрақтылығын сипаттайтын 
сөздер.
Сезімнің әсерлігі жөнінен бір-бі-
ріне қарама-қарсы бір жағынан сен-
тименталдық адамдар, екінші жағы-
нан, құмарлы адамдар болады. Бі-
ріншілер, өз сезімдеріне өздері сүй-
сініп, содан ләззат алатындар, оны 
іске асыру жағын аз ойлайтындар; 
екіншілері, сезімдерін көп білдірмей-
ді, бірақ өмірі соның соңында бола-
ды, оларды іске асыруға тырысады.
СЕЛҚОСТЫҚ
– адам мінезіндегі 
ұнамсыз қасиеттердің бірі. Бұл әр 
нәрсеге немқұрайдылықпен қарай-
тын кісілерде жиі кездеседі. Мұның 
себептері көп. Мұндай жағдай кейде 
адамдар арасындағы қарым-қатынас 
салқындап-суынғанда, мәселеге же-
те түсіне қоймағанда, оған сенім-
сіздік пайда болғанда, жүйке жүйесі 
шаршағанда тағы осы секілді объек-
тивтік, субъективтік себептерден 
туындап отырады. Берік дүниетаны-
мы мен сенімі бар адамда мұндай 
жағдай кездеспейді.
Сенімі жоқ адамда тұрақты мінез-
құлық та болмайды. Мұндайлардың 
шындықтың ақ-қарасын айыруға, 
жай-жапсарын дұрыстап түсінуте, 
өмірден өз орнын таңдай алуына 
шамасы жете бермейді. Селсоқ адам-
ды өмір толқыны біресе анда, біресе 
мұнда соқтырады да, мінез-құлқын 
көлденеңнен кез келген кездейсоқ 
жағдайлар билеп кетіп отырады. С –
адамдар арасындағы қарым-қаты-
нас салқындағанда, түсінбеушілік, 
сенімсіздік пайда болғанда, жүйкесі 
шаршағанда және т.б. жағдайларда 
туындайды.
СЕМУ
. Психологияда бұл термин 
жаттығудың болмауы немесе жағым-
сыз жарақаттаушы әсерлердің сал-
дарынан (ұзаққа созылған эмоция-
лық стресс, жанжал, фрустрация, 
интоксикация және т.б.) жекелеген 
психикалық функцияның бұзылуы 
мағынасында қолданылады.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: