Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

496
қын сумен сүртінуі көру сезгіштігін 
арттыратындығы анықталған. Қара-
ма-қарсы процесс – десенсибилизация.
СЕНСОРЛЫҚ ЕС
– сезім органда-
рына түсетін ақпаратты сенсорлық 
өңдеудің өнімдерін өте қысқа уақыт 
бойыңда (әдетте, бір секундтан азы-
рақ) есте ұстауды қамтамасыз ететін 
гипотезиялық ес жүйесі стимулдар-
дың түрлеріне қарай: көру, есту есте-
рі және т.б. сараланады. Сенсорлық 
есте ақпараттың физикалық белгілері 
ұсталады деп ұйғарылады; оның тиі-
сінше вербалдық-акустикалық және 
сематикалық кодтау тән болатын қыс-
қа уақыттық ес пен ұзақ уақыттық 
естен айырмашылығы осы. Алайда 
бұл айырмашылықтың шартты си-
паты бар, өйткені физикалық (пер-
цептивтік) белгілердің ұзақ уақыт 
сақталуы мүмкін, семантикалық си-
паттамалардың материалды өңдеу-
дің біршама ерте кезеңдеріңде-ақ 
саралануы мүмкін.
СЕНСОРЛЫҚ ПСИХОФИзИО-
ЛОГИЯ
– физиологиялық психоло-
гия саласының сенсорлық жүйелер
мен олардың функция атқару әдісте-
ріне қатысы бар аспекті. Сенсорлық 
бөлік, жалпы мағынасы, орталық 
жүйке жүйесінің өрлеме сенсорлық 
нейрондардың ұштары болып та-
былатын бөлігі. Ерекше бөліктер, 
әдетте
;
сенсорлық модальдылықпен 
анықталады, мысалы, көру аймағы, 
соматосенсорлық бөлік және т.б.
СЕНСОРЛЫҚ ИзОЛЯЦИЯ (оқ-
 
шаулану)
– адамның ұзақ уақыттық, 
толық немесе жартылай сенсорлық 
әсерлерден айырылуы. Осы тұрғы-
дан сенсорлық ақпарат алуды шек-
теу бойынша жүргізілген экспери-
менттік зерттеулердің нәтижелері 
өте көрнекті болып табылады. Бұл 
эксперименттерде зерттелушіні ар-
найы камераларға орналастырып, 
толық сенсорлық изоляцияға дейінгі 
жағдайға жеткізген. Бірнеше сағаттан 
кейін-ақ зерттелуші мазасыздық кү-
йіне жетіп, экспериментті доғаруды 
сұраған.
Ал ұзақ мерзімдік эксперимент жағ-
дайына түскен зерттелушілер, ал-
дымен, уақыттық бағдардан, ал одан 
кейін, тіптен, ойлау қабілетінен айы-
рылған. Олар тіпті оңай есептерді 
шеше алмай, көбісінде ес процесі-
нің бұзылысы байқалған. Зерттелу-
шілердің 80% жуығында көру гал-
люцинациялары пайда болған. Осын-
дай эксперименттерге адамдар 2-3 
күннен артық шыдамаған. Осы және 
басқа да мысалдар адамның түйсіну 
түріндегі қоршаған дүние жөнінде 
ақпаратты алу қажеттілігінің күшті 
екендігін көрсетеді.
СЕНСУАЛИзМ
(лат. 
sensus – 
сезім, 
түйсік) – психикалық өмірдің негізі –
сезімдік әсерлер деп түсінетін ілім. 
Антика заманында бұл ілімді бірқа-
тар философиялық мектептердің 
өкілдері (киренаиктер, эпикурийлік-
тер, стоиктер т.б.) дамытумен айна-
лысқан. Мәселен, стоиктер ақылды 
«таза тақта» деп қарастыруды ұсын-
ды. Бертін келе осы қағидаларды Қай-
та өрлеу және Жаңа заман дәуірле-
рінде бұл көзқарасты жакқтаушылар 
ақ болмағаны анық.
С.-нің ықпалымен ассоциациялық 
психология ерте алды тиісті психи-
калық нәтижелер тудыратын қара-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: