Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

494
СЕНДІРУ
(Иландыру) – бір адамның 
мағынасыз түрде басқа адамның 
психологиясы мен қылығын белгілі 
дәрежеге өзгерту. С. адамда қажетті 
қасиеттерді дамыту мақсатында, оның 
санасына, еркіне және сезіміне жан-
жақты әсер ету. С. – 1) адамның өз 
көзқарасын өзгелерге қабылдатуға 
бағытталған іс-әрекеті. С. адамның 
танымдық, сезімдік және ерік қа-
сиеттерінің деңгейіне тікелей тәуел-
ді; 2) бір нәрсеге сенімділік; 3) бала-
ның сана, сезім, тәжірибесіне бағыт-
талған тәлімдік әсер әдісі; 4) ақпарат-
тық қабылдаудың белгілі бір кезеңі.
СЕНзИТИВТІК КЕзЕҢДЕР
(лат. 
sensus – 
сезімталдық, түйсіну) – ор-
ганизмнің қоршаған ортаға өте жо-
ғары сезімталдығын көрсететін ке-
зеңдер. Мысалы, 5 жастағы бала фо-
нетикалық дыбыстарға өте бейімді 
келеді, ал осы кезеңнен өте бере бұл 
сезімталдылық бәсеңдейді. С.к. – ба-
ла психологиясының ең жоғары ке-
зеңі болып саналады, яғни бұл кезең 
барлық психикалық процестер мен 
психикалық құбылыстардың күшті 
дамитын кезеңдері. Осыған орай, 
баланы тым ерте бір нәрселерге үй-
рету оның психикасына қолайсыз 
жағдайлар туғызуы мүмкін, бірақ 
үйретуді өте кеш бастаған да жақ-
сы нәтижелерге жеткізбейді. Соң-
дықтан С.к. мен балалардың жас
ерекшеліктерінің арасында айтар-
лықтай айырмашылықтар бар екенін 
ескеру керек.
СЕНзИТИВТІЛІК
(лат. 
sensus – 
се-
зім. түйсік) адамның мінезтанулық 
ерекшелігі; өзіне қатысты оқиғаларға 
көтеріңкі сезімталдықтан көрінеді, 
әдетте, барынша алаңдаушылықпен, 
жаңа жағдаяттардан, адамдардан, әр 
алуан сындардан және т.б. қорқумен 
астасады. Сензитивті адамдарға қор-
ғаншақтық, ұялшақтық, әсершілдік, 
өткен немесе алда тұрған оқиғалар-
ды ұзақ уақыт ойлап-толғануға бе-
йімділік, өзін олқысынып тұрушы-
лық сезімі, өзіне көтеріңкі мораль-
дық талап қоюшылық және талап-
тілегін төмендетуге бой ұрушылық 
тән. Жас ұлғая келе С. бәсеңдеуі 
мүмкін, бұған, атап айтқанда, тәрбие 
және өзін-өзі тәрбиелеу процесінде 
алаңдататындай жағдаяттарды жай-
ғастыра білушіліктің қалыптасуы 
себепші болады. С. органикалық се-
бептермен байланысты (тұқымқуа-
лаушылық, мидың зақымдануы және 
т.б.) болуы да, сондай-ақ тәрбиелен-
ген жағдайының ерекшеліктерінен 
(мысалы, баланың отбасында эмо-
циялық кемсітілуі) де болуы мүмкін, 
шекті көрінісіне жеткен сензитивті-
лік психопатияның бір нысаны бо-
лып шығады. С. – болып жатқан оқи-
ғаларға әсерленгіштікте көрінетін 
адамдағы ерекшелік. Әдетте сензи-
тивтік адамдардың жаңа жағдайлар-
дан, сыналулардан, т.с.с. қорқудан 
тұрады.
СЕНІМ
– адамның белгілі құбы-
лыстармен көзқарастарды, ой түйін-
дерді еш күмәнсіз қабылдап, мо-
йындауында көрінетін психиканың 
ерекше күйі. С. – адамның белгілі бір 
түсініктеріне сәйкес қажеттілікте-
рін қанағаттандыру жүйесі. Адам 
қажеттіліктерін қанағаттандыру жо-
лында дүниетанымын қалыптасты-
рып табиғат пен қоғам жөніндегі 
түсініктерін, өмір тәжірибесіне қол-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: