Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

516
лері», Алматы, 1953) жазып, осы та-
қырыпта кандидаттық диссертация 
қорғады.
ТӘРБИЕЛЕУ ПСИХОЛОГИЯСЫ. 
Тәрбие ісі – ой-шұңқыры, қыры мен 
сыры мол неше түрлі тәсіл, әдістерді 
қажет ететін аса күрделі процесс. 
Бұл жерде, осы айтылғанның бір жа-
ғына, яғни тәрбие әдістерінің бірі –
тәрбиеленушілерге талап қоя білу, 
оның нәтижесін қадағалап отыру мә-
селесіне тоқталмақпыз. Адамға дұ-
рыс талап қойылмаса, тапсырылған
іс уақытында қадағаланбаса, біртін-
деп берекесіздік пайда болады. Сон-
дықтан балаға кішкентай кезінен бас-
тап, шамасы келетін талаптар қойып, 
міндеттер жүктеп, олардың орында-
луын бақылап отырмаса, жас өскінді 
жауапкершілікке, өз борышын дұрыс 
түсіне білуге машықтандыру қиын. 
Талап қою, міндет жүктеу – бала мек-
тепке барғаннан кейін ерекше мәнге 
ие болады. Мұнсыз оқудың, оны ми-
ға тоқудың өзі мүмкін емес.
Мәселен, жеті жасар бала мұғалімнің 
үйге берген тапсырмаларын орындап 
тұруға біртіндеп машықтануы қажет, 
ұстаздың талап-тілектерін орындау
оқушы үшін – заң. Оқушыға міндет
алу, тәрбиешінің талабын мүлтіксіз 
орындап шығу – үлкен жауапты әрі 
жанды жадырататын іс. Бұл жайт 
шәкірттің психикасына зор салмақ са-
лып, бала психологиясын күрт өзгер-
туге себепші болады. Өйткені, мек-
тепке дейінгі тербиеде шын мәніндегі 
талап қоюшылық міндет алушылық 
болмайды, белгілі міндет жүктеу,
белгілі талап, ережелерді орындат-
қызу – мектеп режимінің бұлжымас 
заңы. Балаға талап қоюдың түрлі 
жолдарын шәкірттің жеке-дара, жас, 
жыныс және ұлттық ерекшеліктеріне 
қарап, әркез нақтылы жағдайға орай 
үнемі түрлендіріп отыру қажет.
Мәселен, шәкіртке қойылатын та-
лаптың қарапайым түрі – оған өз мін-
деті туралы жайлап ескерту болса,
ал мұның жоғары түрі – кесімді түр-
де бұйыру. Адамға талап қою оны 
бір нәрседен сақтандыру, тиым салу 
түрінде де қолданылады. Дұрыс та-
лап қоя білудің тиімділігі, тәрбие-
лік мәні ұстаздың байсалды, байып-
тылығына да байланысты. Адамға 
талап қоя білу – үлкен өнер. Оқушы-
ларға жөндеп талап қоя алмайтын, 
қойса да оны орындауды аяғына дейін 
қадағаламайтын, тіпті оған қалай 
болса солай қарайтын мұғалімдер 
де кездеседі. Осындай мұғалімнің 
сынып ұжымын ынтымақтыққа, бі-
рауыздылыққа тәрбиелей алуы қиын. 
Шәкіртке дұрыс талап қоя білумен 
қатар оның іс-әрекетін оқтын-оқтын 
қадағалап отыру да қажет. Бақылау 
жүргізу оқушының іске жауапкер-
шілігін арттырады, өзіне деген сенімін 
күшейтеді, іс-әрекетінің қоғамдық 
маңызын аңғара білуге, сөз бен істің 
арасындағы алшақтықты біртіндеп 
жойып отыруға мүмкіншілік береді. 
Оқушыларға талап қоюмен олардың 
іс-әрекетіне бақылау жүргізуде мына 
төмендегілерді ескеріп отырған аб-
зал. Біріншіден, әр уақытта орында-
луы күмәнсіз нәрселерге ғана нақты 
талап қойылуы қажет. Кісіге ауыр 
талап кою, сондай-ақ, оның шама-
сы келетін-келмейтінін ескермеу 
жақсы нәтиже бермейді. Сондықтан, 
талап дәл, анық, нақтылы келіп, 
одан қайшы пікірлер орын алмауы
тиіс. Екіншіден, ол өте қысқа, ықшам 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: