Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

123
мерлік, биязылық, мейірімділік әр бой-
жеткеннің асыл мұраты болса игі. 
Халқымыздың ұлттық дәстүріндегі бір 
ерекшелік – тәлімдік ақыл-кеңесті жас 
ұрпақ санасына, әсіресе қыз балаға 
тұспалдап, астарлай жеткізу. Бұл салт 
ауылдық жерлерде күні бүгінге дейін 
сақталған. Мәселен, «Келінім саған 
айтам, қызым сен тыңда» деген бір 
ауыз сөздің өзінде-ақ тәрбиелік талап-
тілектерді бірден бетке айта салмай, 
көбінде оларды жанамалап жеткізге-
нін байқаймыз. Мұндай ақыл-кеңес-
ті көп жағдайда қыздың анасы, не 
сырлас жеңгесі айтатын болған. Бұ-
лар – бірде талап-тілек, бірде ойла-
нып-толғануға негіз болатын зілсіз 
ескертпе ретінде, яғни бойжеткеннің 
мінез-құлқы мен іс-әрекетіне лайық-
ты «жақсы сөз – жарым ырыс» де-
гендей, әдіс-тәсілдер арқылы құлақ-
қа сіңетін. Қыз бала жастайынан үй 
ішілік, тұрмыс-тіршілікке (кесте тігу, 
ою-өрнек ою, киім тігу, құрт қайнату, 
шай құю, ет мүшелеу, оны сақтау, ас 
әзірлеу, үй ішін күту, т.б. осы іспеттес 
істерге) машықтанып, баулынған. 
Ұлан-ғайыр даланы мекендеген қазақ 
елінің қайсыбір аймақтарына тән же-
ке ерекшеліктері мен өзгешелікте-
ріне қарамастан, қыздарды адамгер-
шілік мінез-құлыққа тәрбиелеудегі 
халықтың дәстүрі ортақ еді. Қыз тәр-
биесінде халқымыз күш көрсету, қор-
қыту тәсілдерінен бойды аулақ ұс-
тап, оларды мәпелеу, иландыру, сен-
діру әдістері арқылы үлгі-өнеге көр-
сетуге ерекше мән берген. Қыз бала 
14-15 жасқа жетісімен-ақ бой түзей 
бастайды. Үсті-басын таза ұстап, сән-
ді киінуге, өзінің есейгенін сезіп, ай-
наласындағыларға әдемі, сымбатты 
көрінуге тырысады.
Әсіресе, шаш күтімі, бет, тіс күті-
мі сияқты кісіге ажар беретін косме-
тикалық – гигиеналық атрибуттарға 
ерекше көңіл бөлінеді. Бұл жерде 
ұлы Абайдың «Білектей арқасында 
өрген бұрым, шолпысы сылдыр қағып 
жүрсе ақырын, кәмшат бөрік, ақ та-
мақ, қара қасты, сұлу қыздың көріп пе 
ең мұндай түрін» деген бейнелі суре-
ті қазіргі бойжеткендерімізге де ар-
нап айтылғандай. Расында да, қыз 
баланың көркі алдымен білектей ар-
қасына өрген бұрым, яғни шаш күті-
міне байланысты болатыны хақ. Бой-
жеткеннің өңіне шашының қалыңды-
ғы мен ұзындығы, өрген қос бұрымы 
қандай жарасымды десеңізші! Заң-
ғар жазушымыз М.Әуезов «Абай» ро-
манында бейнелеген қазақ бойжет-
кендерінің келбет-көркі мен сымбаты-
на еріксіз тамсанамыз емес пе? Сү-
йіндіктің қызы Тоғжан өз үйіне өзгеше 
көктем нұрын кіргізген жан. Мұхтарша 
айтсақ, Тоғжанның жүзі мағыналы 
нұрға малынып тұрғандай. Оның сыл-
дыраған шолпысы, құлағындағы әше-
кей сырғасы, басындағы кәмшат бөркі, 
білек толған білезіктері, аппақ жүзі, 
қыр мұрны мен қарақаттай көзі, жаңа 
туған айдай қиылған жіп-жіңішке 
қасын ұлы жазушы «Тоғжан көрініп 
кеткенде сұлу ай жарқ етіп, қайта 
батқандай болды», – деп суреттейді
емес пе. Қыз баланың талғаммен 
киінуінің бір сыры – өз тұрқының кей-
бір табиғи кемістігін жасырып, жақ-
сы жағының бәрін айқын көрсете 
алатындай, яғни сән үлгісін өзіне бе-
йімдей ала білуінде; ішкі, рухани мә-
дениеті төмен адамның дұрыс тал-
ғаммен әдемі киіне алуы да екіталай. 
Жас адамның, әсіресе қыз баланың 
бүкіл кескін-келбеті (отырыс-тұрысы, 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: