Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

447
мен алкоголизм ерте кезде алған пси-
хопатиялық асқынулар мен жасөспі-
рімдерде мінез-құлықтың ауытқула-
ры көрініс береді. П.-ның
 
элемент-
терін мінез-құлықтық терапияға, 
әлеуметтік-психологиялық тренингке, 
түрлі іскерлік ойыңдардан да байқау-
ға болады.
ПСИХОз
(
грек
. psyche – 
жан) – же-
ке адамды тоқырауға ұшырататын 
психикалық әрекеттерге ауытқуы. П. 
органикалық және функциялық бо-
лып бөлінеді. Органикалық П. мінез-
құлық пен ойлаудағы ауытқушылық-
қа түрткі болатын психоәлеуметтік 
факторлармен тікелей байланысты. 
П.-ға генетикалық, нейро-эндофин-
дік және зат алмасу факторлары, 
сондай-ақ индивидтің психикасы-
на оң генетикалық және орталық
жағдайлар түрлі дәрежеде ықпал ете-
ді. П. сандырақ сөзден, тұйық мі-
незден, ортаға үйлеспейтін ретсіз 
қимылдан, қабылдау қабілетінің 
ауытқуынан білінеді. П.З.Фрейдтің 
ескертуінше, адамның басқа объект 
пен кісіге деген көзқарасын өзгертіп, 
ауруды ортадан алшақтатады да, 
психоздық процесті үдетеді. Фрейд 
невроз бен психоздың арасындағы 
байланысты, яғни тыйым саларлық
рәсімді ығыстыратынын, адам өз-
дігінен барды бұрмалайтындығын, 
сөйтіп шындықтан біртіндеп алшақ-
тай түсетінін немесе жоқ нәрсені 
өзінше елестететінін ашып берді. 
Арнайы шипагерлік тәжірибесіз-ақ 
психозды емдеуге болады.
ПСИХОЛИНГВИСТИКА
. (франц. 
linguistigue
– 
лат. 
lingua 
– тіл) – пси-
хология мен лингвистиканың аралы-
ғындағы ғылым саласы. Ол сөйлеу
процесін, оның мазмұны, коммуни-
кативті рөлі, сөздің ойға қатысы тұр-
ғысынан зерттейді. Осы бағыттың не-
гізін салушы неміс ғалымы Г.Штейн-
таль (1823-1899) тілді жеке адаммен 
қатар, этнос психологиясының көрі-
нісі ретінде қарастырды. Оның пікі-
рінше, тіл білімі кісінің жеке психо-
логиясын ғана емес, халық психоло-
гиясына да сүйенуі қажет. Кейіннен 
Потебня мен Пауль еңбектерінде осы 
бағыт сөз, сөйлем, грамматикалық ка-
тегория, сондай-ақ лексикалық мағы-
налардың түрлерін түсіндіруде көрі-
ніс тапты. Белгілі лингвистер Бодуэн 
де Куртенэ, де Сессюр еңбектерінде 
сөйлеу әрекетінің әлеуметтік сипа-
тына баса назар аударылды. Америка 
ғалымдары Ч.Осгуд, Т.Сибсок т.б. пси-
холингвистикаға жаңа мағына енгі-
зіп, ойлаудың сөзге, сөздің ойға талас-
сыз алмасуына сөйлеудің даму про-
цесі деп түсіндірді.
Сөйлеуді игерудің шарттарын қа-
растыратын үйрету теориясы мен 
(А.Н.Хомский), бойдағы туа біткен
ақпаратты қабылдау және зерделеу
(когнитивтік көзқарас) теориясы (Ж-
Пиаже) психолингвистиканың дамуы-
на елеулі үлес қосты. Осы салада ке-
ңес ғалымы профессор А.А.Леонтьев-
тің еңбектері де ерекше орын алды. 
Қазақстанда психолингвистикалық
зерттеулер XX ғ. 60-жылдарынан 
бастап қолға алынды. Бұл жерде 
М.М.Мұқанов, А.А. Залевская, М.М.
Копыленко, Б
.
С
. 
Мучник т.б. еңбекте-
рін атап өткен жөн. Бізде осы сала-
дағы зерттеулер үш бағытта жүргізіл-
ді (екінші, бөгде тілді меңгеру; сөйлеу-
дің пайда болуы мен оны түсіну; ой-
лау мен қарым-қатынастың арақаты-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: