АРОНҰЛЫ СҮЙІНБАЙ (1815-1898)

51
салма ақын өзінің өлең-толғауларын-
да, сюжетті өлең-дастандарында ту-
ған халқының талап-тілегін, мұң-мұқ-
тажын жоқтап, қарапайым адамдар-
дың ой-мақсатын білдіреді, елдің ға-
сырлар бойғы арман-мүддесі мен мұ-
ратын көркем бейнелер арқылы зор 
шабытпен жырлады. Оның бүкіл са-
налы өмірі, сарқылмас дарыны еңбек 
адамының мүдделеріне қызмет етті. 
Сүйінбай Аронұлының поэзиясы, ең
алдымен терең психологиялық тұжы-
рымдармен, көркемдік, әсемдік әле-
мімен, тілінің мәнерлі әуезділігімен 
сипатталады. Ол адамның мінез-құл-
қының әр алуан қалтарыс-қатпарла-
рын, ішкі психологиялық тебіреніс-
терін, тұлғаның жеке басын, оның 
моральдық, рухани қадір-қасиетін ше-
бер көрсетеді. Ол жақсыны жаман-
нан, жексұрынды бекзаттықтан айы-
ра білмейтін, жеке басының арамды-
ғын, тек баюын ғана мейлінше күйт-
тейтін адамдарды шенеп сынайды. 
Ақынның психологиялық идеялары 
оның «Жақсы мен жаманның айыр-
масы», «Нақылдар», «Әділеттік арна-
сы», «Бөрілі менің байрағым», т.б. осы
сияқты лирикалық өлеңдері мен ақын-
дық толғауларында терең де бейнелі 
кестеленеді.
АРСЫзДЫҚ – 
(грек. 
kynismos
) –
қоғамдық адамгершілік моральға сый-
майтын қылық. Бұл ұғым ежелгі Гре-
киядағы киниктердің (циниктердің) 
философиялық атауынан шыққан. 
Бұл мектеп өкілдері жалпыға бірдей 
адамгершілік тыйымдар мен әдепті-
лік ережелерін елемейтін көзқарас-
тарды уағыздады. Кейін қоғамдық 
пікір мен ұяттың маңызын терістей-
тін жеке тұлғалық ұстаным деп атал-
ды. Бұл тұрғыдан А. 
нигилизмге
жа-
қын. Мінез-құлықтағы және сенім-
дегі А. өз мақсатына кез келген тә-
сілмен, соның ішінде моральға жат 
жолмен жетуді көздеген адамдарға 
тән. А. субъект өзін жазаға тартыл-
майтынын түсінгенде және парасатты 
адам болып көрінгісі келмейтін жағ-
даяттарда байқалады. Мұндай кезде 
ол дөрекілік, әдепсіздік, ұятсыздық 
және кемістіктерге тығыз байланыс-
ты болады. А. өткір мысқыл және ке-
леке, мазақ түрінде де көрінуі мүмкін. 
А. көбінесе менмендік, өркөкіректік, 
дандайсу жас мінез-құлқы жеткіншек 
шағында байқала бастайды. Үлкен-
дердің жеткіншектерге дөрекі тәсіл-
дерді (көпірме сөзділік, әдепсіздік, 
қорлау, жәбірлеу, кемсіту) қолдануы 
жағдайды одан сайын өршітуі мүм-
кін. Балалардағы А. көріністеріне от-
басындағы кикілжің, әсіресе ата-ана-
сының айырылысуы және т.б. себеп 
болады. Жасөспірімдердің өзіне бас-
қалардан артықтығын сезінуі де (егер 
үлкендер қолдаса) А. көріністеріне 
апарып соғуы мүмкін. 
АРХЕТИП
(грек. 
arche 
– қаз. 
бастау 
және 
tipos – пішін, үлгі, алғашқы бейне
)
. 
Термин швейцария психологі Юнг 
еңбектерінің ықпалымен қазіргі ба-
тыс әдебиетінде қанат жайды. «Ұжым-
дық санасыздық» дегеннің бастапқы 
құрылымын, адамның қайталанып 
тұратын тұрмыс жағдайларының, 
міндеттерінің және күйзелістерінің 
ескірген психологиялық «шемені» де-
генді білдіреді. Жеке немесе әлеумет-
тік өмірдің проблемалық, дағдарыс-
ты жағдайының ықпалымен, Юнгтің
пікірі бойынша санасыз қозғалыс 
болады және тиісті А. жүзеге асыры-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: