Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

592
зер салып отырады, зерттеуді белгілі 
сұрақтың айналасында, арнаулы жос-
пар бойынша жүргізеді. Интервьюер 
сыналушының ниетін қас-қабағынан 
біле алатын әдісқой да тәсілқой, қы-
рағы әрі білікті кісі болуы қажет.
Мұнда анкета арқылы анықталуы
қиын ұсақ-түйек детальдарды, мәсе-
ленің түрлі қалтарыстары мен түп-
төркінін аша түсуге мүмкіндік туады. 
Осы жерде зерттеушінің әңгімесіне 
ықыластанған адам кейде жаңсақ, екі 
ұшты мәліметтер беруі де ықтимал 
екендігін ескерген мақұл. Зерттеудің 
нақтылы талап-тілегіне орай интер-
вью бірнеше салаға бөлінеді. Ол жеке 
адамдармен де, сондай-ақ әр түрлі 
топтармен де (семья әулеті, комсомол 
активі, дос-жарандар т.б.) жүргізіледі. 
Мұның стандарттық, сондай-ақ алдын 
ала жасалған программа бойынша 
ауқымды тақырыптың төңірегіне 
құрылған түрлері де бар.
Түрлі психикалық құбылыстардың 
құрылымын функциялар мен пара-
метрлерді шамамен жорамалдау-
да, эксперименттік материалдарды 
талдауда, модельдерді құрастыруда 
факторлық талдау деп аталатын 
математикалық-статистикалық әдіс 
қолданылады. Математика қазіргі 
кезде көптеген ғылымдардың зерттеу 
әдістеріне кеңінен еніп отыр. Пси-
хологияда мұны алғаш қолданған 
ағылшын психологы Ч.Спирмен 
(1904). Осы әдіспен адам интеллек-
тісін (ақыл-ой), оның музыкалық, 
математикалық қимыл-қозғалыс т.б. 
қабілеттерінің белгілі шамасын бел-
гілеуге болады. Мәселен, осы әдісті 
психологтар адамның жоғары жүйке 
қызметі қасиеттерінің құрылымын 
(Б.М.Теплов, В.Д.Небылицын) зерт-
теуде пайдаланды. Күрделі корреля-
цияларды факторлық талдауға салу
электрондық өлшеуіш машиналары-
ның (ЭВМ) көмегіне де сүйенеді. 
Адамның жан дүниесінің сырын 
жақсырақ түсіну үшін бұл әдістерді 
аталған әдістермен қосарластыра 
пайдаланған дұрыс. «Біз әдетте, 
адамды жұмыста іс-әрекетіне қарай 
бағалаймыз, дегенмен адамдыжан-
жақты бағалаудың өлшеміне оның 
жанұядағы, тұрмыстағы, ұжымдағы 
және одан тыс жерлердегі мінез-құл-
қы де енуге тиіс (Д.Қонаев).

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: