Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

594
себеп болды. Отандық психология-
да Э. – И. көріністері темперамент-
тің қасиеттері деп қарастырылады, 
яғни тән сипатты тұлғалық сала-
лардың алғышарты болып табы-
латын психикалықпроцестердің 
динамикалық сипаттамалары деп 
ұғындырылады.
ЭКСТРЕМАЛДЫҚ
ПСИХОЛО-
ГИЯ 
– әдеттен тыс жағдайдағы 
(ғарышқа ұшу, теңізде жүзу, жер 
шарының қиыр шеттеріндегі – 
(Арктикадағы, Антрактидадағы) 
шөлейттер мен биік таудағы, жер 
астындағы және т.б.) адамдардың 
іс-әрекетінің психологиялық заң-
дылықтарын зерттейтін психология 
ғылымының саласы. Э.п. авиациялық, 
ғарыштық, теңіздік және полярлық, 
психологияның нақты зерттеулерін 
жинақ негізінде аяғында пайда бол-
ды. Психологияның осы саласы тө-
тенше жағдайлардағы адамдарға 
жеті психологиялық фактордан (мо-
нотония, өзгертілген кеңістік пен
уақыттық құрылымдар, жеке маңыз-
дық ақпараттың шектелу, жалғыз-
дық, топтық оқшаулану, ақпараттың 
сарқылуы, қарым-қатынастағы жұ-
таңдық өмір сүруге қауіп-қатердің 
туындауы.
ЭЛЬКОНИН ДАНИИЛ БОРИСО-
ВИЧ (1804-1884) 
заманымыздың 
атақты психологі, психологияның 
Моцарты атанған Л.С.Выготскийдің 
шәкірттерінің бірі. Ол даму, жас 
ерекшелік, педагогикалық психо-
логия саласында артына елеулі із 
қалдырған кеңес психологі, Элько-
нин әсіресе баланың (нәресте, бө-
бек, сәби, жасөспірім) психикалық 
дамуының ғылыми жаңа концепци-
ясын жасаушы. Оның осы саладағы 
еңбектері бірнеше том болып жарық-
қа шығып біразы шетел тілдеріне 
аударылды. Бұлардың жиынтығы 
1960 жылы Мәскеудің «Педагогика» 
атты баспасынан «Балалар психо-
логиясы» деген көлемді оқулықта 
жинақталған.
ЭМОЦИЯ
(франц. 
етаtіоп, 
лат. 
епо- 
vео 
– толғану) – адам мен жануар-
лардың сыртқы және ішкі тітір-
кендіргіштер әсеріне реакциясы; 
қоршаған ортамен қарым-қатынас 
негізінде пайда болатын көңіл күй.
Э. организмнің әртүрлі қажетсіну-
лерге қанағаттануына 
(ұнамды э.) 
немесе қанағаттанбауына 
(ұнамсыз 
э.) 
байланысты. Адамның жоғары 
әлеуметтік қажетсінулері негізінде
пайда болатын тұрақты эмоция. Э.
жоғары түрі адамның іс-әрекетінің 
өнімді болуына мүмкіндік туғызады.
Оларға 
қуаныш, сүйіспеншілік 
және 
т.б. 
эмоциялар
 
жатады. Жағымсыз Э. 
адамның іс-әрекетіне азды-көпті зиян 
келтіреді. Оларға 
қорқыныш, қайғы, 
абыржу, үмітсіздену, үрейлену 
және 
т.с.с, эмоциялар жатады. Көңіл –
адамның бойын билеп алатын эмо-
циялық жағдай. Көңілді болу адамнын 
іс-әрекетінің сәтті, нәтижелі болуына 
байланысты. Адамның эмоциясын, 
оның мимикасынан, пантомимикасы-
нан да байқаймыз. Э.-лық үрдістердің 
пайда болуы вегетативтік жүйке жү-
йесінің қызметіне байланысты. Э.-
лар қатарластығы – бірін-бірі итерме-
леуші эмоциялық кемелденген екі
бағдар. Олардың біреуі ұғынымсыз-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: