Тақырыбы: Психогенетиканың генетикалық негіздері. Гендер мен тұқымқуалаушылық

Хромосома алғаш рет 19 ғасырдың 70-ші жылдары белгілі болды және 1883 жылы неміс ғалымы В.Вальдейер «хромосома» деген атауды ұсынды.Хромосома өсімдік пен жануарлар клеткасының даму процесін қамтамасыз етеді, тұқым қуатын белгі, қасиеттерді ұрпақтан ұрпаққа өткізеді.Олардың хромосомада морфологиялық өзіндік ерекшеліктері бар.Хромосомалар клетка бөлінуі кезінде анық көрінеді.Оның морфологиясы митоздың метафаза және алғашқы анафаза сатысында жақсы байқалады.Орташа алғанда хромосоманың ұзындығы 0,2-50 мкм., диаметрі 0,2-3 мкм.

Хромосоманың химиялық құрамы ДНҚ (генетикалық мәліметті сақтаушы) , РНК (генетикалық хабарды өткізуші) макромолекуларынан , кіші молекулалық негіздік белок-гистоннан, қышқыл, белоктан тұрады.

Атқаратын қызметіне қарай хромосомалар екіге бөлінеді.Олар аутосомалар және жыныстық хромосомалар.Жыныстық хромосомалардың белгілі бір жыныстық дамуына қатысы болғандықтан,оларды жыныстық хромосомалар деп атайды, олар Х және У хромосомалар.

Өсімдік пен жануарлардың организмінің көптеген тканьдеріндегі клеткалар ядросының тура бөлінуі – амитоз.Амитоз жолымен бөлінуде ядро ең алдымен ортасынан жіңішкеріп, тікелей екіге бөлінеді.Содан кейін цитоплазма бөлініп, бір клеткадан екі жаңа клетка пайда болады.

Клетканың күрделі бөлінуін - митоз (грекше «митос» - жіпше) деп аталады.Митоздың екі еселенуі биологиялық маңызы - хромосома санының және олардың жас клеткадағы тең бөлінуі митоз процесінде бір клетка екі жаңа клеткаға бөлінуге даярлана бастаған шақта хромосомада таңқаларлық өзгерістер байқалады.Әр хромосома ұзына бойына екіге бөлінеді және екі бөліктің екуі де теңбе-тең генетикалық материал алады.Клетка ядросы бөлінген кезде жүйелі түрде бес сатыдан өтеді:интерфаза, профаза, метафаза, анафаза және телофаза.

Интерфаза – клетканың екіге бөлінуі аралығындағы тіршілік кезеңі.Бұл кезеңде боялып бекітілген ядроның боялған жіңішке жіпшелерден тұратын торлы структурасын байқауға болады. Келесі кезеңде осы тордан хромосомалар қалыптасады.

Профаза – ядроның бөлінуге дайындалған бірінші сатысы.Бұл кезде хромосома жіпшелердің өз өсінде шиыршықталып, бұратылуының салдарынан хромосомалар қысқарып, жуандайды.Профаза кезінде хромосомалар кариолимфаза кездейсоқ жерлерде орналасады, осы кезеңде ядрошықтар бұзылады.Ал профазаның аяқ кезінде ядро қабығы бұзылады да, хромосомалар сұйық заттарының қосындысы – миксоплазманың ортасында қалады.Осымен профаза бітіп, клетка метафаза сатысына көшеді.

Метофаза (грекше «мета» - аралық, «фазис» - пайда болу) сатысының екі кезеңі бар: метакинез – хромосомалар клетканың экватор аймағына жиналып шоғырланады, клетка бөлінуге дайындалады; нағыз метафаза – хромосома жіпшелері центромераларымен байланысады; хромосомалар хроматидтерге жіктеледі.

Телофаза (грекше «тело»- аяқталуы) митоздың ақырғы сатысы. Телофаза кезінде хромосоманың қозғалтуы аяқталады, митоздың аппараты бұзылады, ядрошықтар пайда болады. Жаңа ядролық қайта құрылуымен қатар әдетте клетка денесі бөлініп, цитомия немесе цитогенез өтеді де екі клетка құрылады. Телофаза кейде цитомиямен аяқталмай екі ядролы клетка құрылады.

Партеногенез (грекше «партенос»- ұрықтанбай даму) – организмдердің жыныстық көбеюінің бір түрі. Бұл ұрықтанбаған аналық клетакның дамуы.бұл жолмен көбею жыныстық көбеюдің түрі ретінде бір және көп клеткалы омыртқасыздар арасында және өсімдіктерде кең таралған.

Мейоз (грекше «мейозис» - азаю, редукция) – жыныс клеткасының редукциялық бөліну тәсілі мейоз жыныс клеткасының қалыптасының организмде кариотипті тұрақтылығын сақтайды және гендер мен хромосомалардың рекомбинациялануын қамтамасыз етеді. Мейоз кезінде ядро екіге бөлінеді.

1. редукциялық – хромосома санының екі есе азаюы.

2. эквациялық – жалпы митозға ұқсас бөлінуі.

Гаметогенез («гамета» - жыныс клеткасы, «генезис»- тегі) деп жыныс клиекасының даму және қалыптасу процесін айтады. жануарлардың жыныс клеикалары эмбриондық ұрық клеткасынан пайда болады. Осы клеткалардың бірнеше рет бөлінуі нәтижесінде сомалық және ұрық клеткалары шығады.

Спрематогенез (грекше «сперматоз» - ұрық, «генезис» - туу, пайда болу) аталық жыныстық клетка – сперматазоид түзеді. Сперматогенез жоғары сатыдағы жануарларда аталық ұрық безінің түтікшесінде өтеді.

Оогенез (грекше «оон» - жұмыртқа) – жануарларды жұмыртқа клеткаларының жетілуі. Оогенез, яғни жыныс клеткаларының көбею, өсу, организмдердің жыныс клеткаларының өсіп-өну жолдары бір-біріне ұқсас болғанымен кейбір өзгешеліктері де бар.

Толымсыз тіркес. Бір хромосомаларда орналасқан гендер рекін комбинация жасай алмай, белгілі бір дәрежеде бір-бірімен тіркес болады да, бірге тұқым қуады. Егер гомологты хромосомалар бөлшектерімен алмаспаса тіркестік толық болады.

Кроссинговер. Т. Морган және оның мектебінің зерттеулері гомологиялық хромосомалар жұбында гендер үнемі алмасып отыратынын айтқан. Тиісті гендері бар гомологиялық хромосомаларда сәйкес учаскелердің алмасу процесі хромосомалардың айқасуы немесе кросинговер (ағылшынша «кросинг» «овер» - айқасу) деп аталады. Ол хромосомаларда орналасқан гендердің жаңа уйлесулерін қамтамасыз етеді. Үйлескен жаңа белгілері бар организмдердің пайда болу жиілігіне қарап, хромосомалардың айқасқандығы жөнінде пікір айтуға болады. Мұндай организмдерді рекомбинанттар деп атайды. Кросинговерге ұшыраған хромосомаларда гометалар, кросинговерлі деп, ал кросинговерге ұшырамаған гаметалар кросоверлі емес гамалар деп атайды. Енді осы кросоверлі гаметалардан пайда болған ұрпақтар кросоверлер немесе рекомбинаттар деп атайды.

Хромосомалардың айқасуына әсер ететін факторлар:

• 
  жоғарға және төменгі температура;
  
• 
  -иондаушы сәулелер;
  
• 
  Клеткаларда кальций, магний;
  

Г.Мендель өзінің тәжірибелерінде аллельді гендердің өзара әсер етуінің бір ғана түрін анықтады – ол бір аллельдің толық доминанттылығы мен екінші аллельдің рецессивтілігі. Кейіннен тұқым қуалау бірлігінің өзара әсер етуінің өте күрделі жәнееөп түрлі екекні анықталды.

Негізгі зандарын ғасыр бұрын чех ғалымы Г. Мендель ашқан. Ол Брюнг қаласындағы орта мектпте физика, жаратылыс тану сабағынан берген. Мендель асбұршақты будандастырушы болған асбұршақ түрлерін жинақтаушы, ашушы . Мендельге дейінгелер асбұршақты будандастырғандар көп болды. Бірақ айырмашылықтар әртүрлі өсімдіктерді будандастыруда. Осыдан шыққан өсімдіктерді екінші рет будандастыруға келмейді, жаңа түр алынбайды. Мендельге дейінгі эксперементер күрделі түрде өтіліп отырды. Мендель өз зерттеулерінде қателіктер жіберген жоқ. Ол біріншіден экспериментке қолданатын өсімдіктердің сапасы үшін асбұршақтардың әртүрлі сорттарын қолданады. Сондықтан, будандастырудан шыққан өсімдік қолданысқа қабілетті болады. Ол өсімдіктердің бір ген арқылы атқаратын сапасын көрсетті.

Мендель тандаған белгілер ген арқылы басқарылып отырады. Мендель эксперементерге асбұршақтын 7 ерекшіліктері бар 22 т.рін қолданады. Бұл жұмысты 8 жыл жүргізді. Өз еңбектерін Мендель 1865 ж мақаласында жазды. Бір түрдегі гибридтердің біркелкілік заңдары: бұл заңда гомозиготолы және әртүрлі аллельдерден туындайтын түр гетерозикоталы болады. Барлық гибридтер F1 ата-анасының біреуінен таралған фенотип болуы мүмкін (толық доминатты) немесе аралық фенотип толық емес доминантты. І-ші сатыдағы гибридтер F1 ата-анасының екншісіне де беріле алады Бұл заң екі гомозиготалы және альельдерді әрект формадағы өсімдіктерді будандастырғанда солардан шығатын тұрлеріннің генотипі бірдей.

Екінші бөлу заңы гетерозиготалы ағзада жыныстық клеткалары гомета түзілесе, онда оның жартысы берілген гендер бір аллельді түзеді, ал екіншісі басқасын.Осы сияқты гибридтерді F1 будандастырғанда екінші түрге F2 ата анасына ұқсас форма болады. Бір ата анадан екі түр бала генднері АА, Аа түзіледі. Альтернативті белгілері бар жұп бір біріне тәуелсіз түрлерін шығаруына себепші болады.

Комплементарлық немесе толықтырушы факторлар. Әрқайсысы фенотипте өзбетімен көрінбейтін аллельді емес екі доминантты гендердің үйлесуінен белгі пайда болса, ондай әрекетті комплементарлық деп аталады. Кей жағдайларда белгілердің дамуына организмдердің екі түрлі немесе одан дакөп заттардың түзілуі және өзара әсер етуі қажет. комплементарлық немесе толықтырушы факторлар өсімдіктерде, жануарларда, микһроорганизмдереде табылған .

Криптометия. Организмде белгілі бір заттың түзілуіне зиянын тигізетін рецессивті гендер де бар. Бұған мысал ретінде альбинизмді (латынша «альбус» - ақ) – пигменттің жетімсіздігінен терінің, шаштың ағаруын алуға болады. Альбинизмнің себебіне пигменттің дамуына әсер ететін гендер жасырынып қалып қояды. Гендердің осылайша әсер етуінің криптометия деп атайды.

Эпистаз және гипостаз. Доминантты ген кез келген аллельдер жұбына өзінің рецессивті серігінің көрінуіне бөгет жасайды. Бір геннің бүркемелеуін эпистаз деп атайды. Басқа гендердің қасиетіне жол бермейтін «құдіретті» генді эпистаздық ген, ал жәбірленген генді гипостаздық ген деп атайды.

Полимерия (грекше «полимериян» өте күрделі деген сөз) бірнеше гендердің бір бедгіні анықтауы гендердің өзара әсер етудің маңызды бір түрі. Белгіні бір уақытта бірнеше балама гендердің әсерінен қалыптасу құбылысын полимерия деп атайды, ал оған әсер ететін гендерді полимерлі гендер деп атайды. Басым полимерлі гендер жиналған сайын олардың әсері күшейе түседі. Бұл гендердіңшоғырлануының күшті әсері болғандықтан гендердіңұндай өзара әсер етуін кумулятивті полимерия деп атайды. Полимерия құрылысы ашылғанға дейін сандықбелгілер Мендель ашқанзаңдылықтарға бағынбайды деп есептелінеген. Нильсон – Эле ашқан жаңалық бұл белгілердің жалпы заңдылыққа бағынатын көрінеді.

Геннің модификациялық әсері. Өз әсері жоқ, бірақ басқа гендерді күшейтіп не осалдандыратын әсері бар гендерді модификаторлық гендер деп атайды. Ол тұжырымға гендердің өзара әсер етуінің барлық түрі жатады. Дегенмен «модификаторлық гендер» анықтамасына гендердің өзара әсер етуінің ауыспалы түрлері кіреді. Мысалы супрессиялық гендер белгіні қалпына келтіреді, ал модификаторлар нашарлатады не күшейтеді.

Геннің плейотроптық әсері. Бір геннің тік әсер етуі плейотропия деп атайды. Плейотропия процесінің нәтижесі оның онтогенездің қай кезінді әсер етуіне байланысты плейотропия селекция жұмысын қиындатады, өйткені кейде бір ген пайдалы да, зиянды да белгінің дамуына әсер етуі мүмкін.

Демек, гендердің плейотропиялық әсері, олардың белсене қатыса бастаған уақытымен тіеклей байланысты, ал оның жанама әсері – организмнің басқа ереркшеліктерін реттейтінбелгілерге, ондағы өзара байланыстарды пайдалану арқылы іске асады.

№ 7- дәріс

Тақырыбы: Психикалық аурулардың тұқым қуалауы.

1. 
   Психикалық аурулар жайлы түсінік
   
2. 
   Психикалық аурулардың шығу себептері
   

Медициналық генетика адамда болатын түрлі тұқым қуалайтын ауруларды, оларға диагноз қоюдың және емдеудің жолдарын зерттейді. Бүкіл дүниежүзілік статистика бойынша дүниеге келіп жатқан сәбилердің шамамен 7—8%-ы түрлі тұқым қуалайтын аурулармен ауырады. Сондықтан сол ауруларды жан-жақты зерттеу, олардан алдын ала сақтандыру және емдеу жалпы адам генетикасының, соның ішінде, медициналық генетиканың негізгі проблемасы болып табылады. Генетиканың бұл саласы бойынша зерттелетін келесі маңызды бір мәселе — адамда тұқым қуалайтын өзгерісті қандай факторлардың тудыратынын және адамзатты көптеген ауыр зардаптардан құтқару үшін оларға шара қолданудың жолдарын зерттеу. Медициналық генетиканың негізінде хромосомалардың өзгеруіне байланысты болатын бірнеше тұқым қуалайтын аурулар анықталды. Олар хромосомалық арулар деп аталады. Ондай ауруларға Клайнфельтер, Шершевский- Тернер, Даун аурулары және т.б. жатады. Клайнфельтер ауруымен тек ер адамдар ауырады. Оның белгісі: жыныс бездері дұрыс жетілмейді, ақылы кем болады және аяқ-қолы шамадан тыс ұзын, денесіне сәйкес келмейді. Бұл аурудың болу себебі жыныстық хромосомаға бір Х- тың артық қосылуына байланысты. Ауру адамның хромосомаларының жалпы диплоидты жиынтығы— 47, жыныс хромосомасы— ХХУ дүниежүзілік санақ бойынша 1000 ер баланың екеуі осы аурумен ауыратындығы анықталды.

Қазіргі психогенетика ғылымының жетістіктеріне сүйене отырып, хромосомалық аурулардың шығу себептерін хромосомалық факторлар негізінде анықтауға болады: хромосома жиынтығының артық не кем болуына байланысты көптеген ауытқулар. Клайнфельтер синдромы (ХХУ) және У-хромосомасы ықпалдарына жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде қылмыскерлер мен агрессивті психопаттардың көпшілігі мутациялық жағдайға ұшыраған, У-хромосомасы артық жағдайды «хромосомы-убийцы», ал ХУУ – ХХУ хромосомалары бар балалардың ақыл-ой кемістігі, интеллект төмендеуі, төменгі әлеуметтік адаптациялануы (бейімделуі) және агрессивті мінез-құлық байқалады.

Еркектерде болатын Кляйнфельтер ауруында , керісінше хромосома саны 47 (XXV) Клетка ядросында қалыпты жағдайда еркектерде кездеспейтін жыныстық хроматин болады. Мұндай еркектер әйел пішіндес, екіншісі жыныстық белгісі нашар дамыған, бойлары биік болады. Оларда психиканың бұзылуы кейде шизофрениядағыдан, не басқа аурудан ажыратылмайды. Кейбір тұқым қуалайтын ауруларда фермент жүйелерінің биохимиялық өзгерулері болады. Бұған фенилкетонурия жатады. Қалыпты жағдайда фенйлалалин амин қышқылының ыдырауы төмендегідей болады\ Фенилаланин->тирозин ->тироксин ->адреналин ->норареналин->меланин. Бұл тізбек фенилаланин->тирозин кезеңінде бұзылады. Организмде фенилаланин жиналып, басқа жолмен пирожүзім қышқылына дейін ыдырайды. Бұл қышқыл жаңа туған сәбидің зәрінде жиналады. Фенилкетонурияда ақыл кемістігі дамуының алдын алу үшін бұл кемістікті жоятын гидролизаттарды \берлафен\ береді. Кейде дені сау адамдарда фенилаланиннің ыдырауы бұзылып, оның зердегі мөлшері жоғары болады.

Ал психикалық аурулардың жүре пайда болатын түрлерінің шығу себептеріне стресстің-жан күйзелісінің ықпалы ерекше. Стрестің күрделі формасы психикалық жарақаттар немесе психогения -деп аталатын жағымсыз психикалқ әсерлер салдарынан пайда болатын әр алуан аурулы күйлерді туғызады. Психогения бір сәттік күшті жарақаттық салдарынан немесе біршама әлсіз, бірақ ұзаққа созылған психикалық жарақаттық салдарынан пайда болады: Оның пайда болуына соматикалық күйдің алдын ала өзгеруі, ағзаның бұрынғы болған аурулардан әлсіреуі, ұйықтамаушылық, қан жоғалтпаушылық және басқа жағдайлардың үлкен маңызы бар. Психогения принципті түрде толығынан кері қайтатын аурулы күй болып табылады. Сондықтан, егер басқа бір қосымша зияндылық болмаса, қандай бір уақыт өткеннен соң жарақатты жағдай өтіп кетісімен жойылып кетеді. Психогенияның бірыңғай жіктемесі әлі күнге дейін жоқ. Мүлың өзі оның күрделілігімен, аралас көріністерінің болуы, психогенияға деген бірыңғай көрінісінің болмауымен ғана емес, сондай - ақ псйхогенияға принципті түрде тән кері қайтатын дамудың кейде білінбеуінен, соған орай аурудың белгілі дэрежеде ұзақ дамуының орын алатындығымен түсіндіріледі.

Психогенияны көбіне реактивтік күй реактивтік психоздар, немесе невроздар деп екі үлкен топқа бөлінеді. Реактивтік күй, психогенді немесе реактивті психоздар. Белгілі болған сан алуан түрлі реактивтік психоздардан реакциялардың мынадай типтерін бөліп көрсетуге болады: 1) Шокты психогенді реакция; 2) истериялық психотиялық реакция (истериялық психоздар); 3) реактивтік психогенді сарыуайымшылдық; 4) реактивтік психогенді сандырақ тәріздес күй.Реактивтік күйлердің аталған түрлерінің арасында берік шек жоқ. Олардың аралас күйлері, сол сияқты реактивтік психоздың бір түрінің басқасына алмасуы болады.

Адам өлім қаупіне қарамастан орнынан қозғалмайды, бір де қимыл жасай алмайды, бір де сөзді айтуға күші келмейді. Мұның кейінгісі мутизм деп аталады. Реактивті ступор эдете ұзақка созылады да, бірнеше минуттан бір сағатқа дейін болады. Содан кейін барып, адам басқа турлі әсерге ауысады. Оқта-санда шоктық реакцияда көбіне сезімдік салз зардап шегеді, сөйтіп, сезімдік жағынан сал болу деп аталатын күй басталады. Барлық сезім бір сәтке семіп қалғандай болады да, маңайдағы өтіп жатқанға сезімдік жағынан жауап бермейді. Сонымен бірге оның ойлау қабілеті толығынан дерлік сақталады, адам бәрін көреді, бәрін байқайды, бірақ көбіне өлім қаупіне қарамастан осының бэрін сырттай бақылап тү-рғандай болады.

Реактивті психогенді қозу кенеттен пайда болған абыр-сабыр, мэнсіз қимылдық мазасыздықпен сппатталады. Адам шырқ үйіріліп, көптеген қажетсіз қимылдар жасайды, қолдарын мақсатсыз сілтеп, айқайлайды, көмек тілеп, жалбарынады. Сол сәтте құрылу жолын көре алмай, көмек сүрап, жалбарынады. Қейде ешбір мақсатсыз жүгіре жөнеліп, көбіне жаңа қауіп туатын жаққа қарай ұмтылады. Егер бірнеше адам осындай психогендік қозуға үліыраса, мұндай құбылыс үрейге бой алдыру деп аталады. Реактивті қозу да ступор сияқты сананың алжасу күйі және одан кейін болатын амнезиямеи бірге жүреді. Шоктық реакцияға аяқ асты, ағыл-тегіл терлеу, мазамыздану тән болады.

Истериялық психоздар (истериялық психотикалық реакциялар)Реактивтік күйдің түрлері әр алуан болады. Олардың клиникасы да алуан түрлі болып келеді. Бірақ әдетте истериялық психоздың үш түрі бөліп қарастырылады: 1) жалған кемшілік; 2) пуэрилизм; 3) сананың истериялық алжасуы. Жалған кемшілік мынадан білінеді: адам кенеттенр ақымақтанып қалғандай болады, ең бір қарапайым сұрақтарға өте бір қисынсыз жауаптар береді. Жалған кемшілік екі түрге — сарыуайымшылдық және абыржушылық болып бөлінеді. Сарыуайымшылдық түрінде ауру тежелген, босаң болып келеді, көп жатады, өзіне қарамайды. Жанама сөз симптомы мүлдай ауруларда көбіне теріс жауаптар түрінде байқалады. Абыржушылық түрде ауру мазасыз, әбігершіл келеді, бір орында отырмайды, билейді, секектейді, қисандайды, көп сөйлеп, жылдам жауап қайтарады. Жалған кемшіліктің басқа бір түрі Ганзер синдромы деп аталады. Ганзер өзі сипаттаған психозды «ерекше истериялық алжасу күйі» деп атаған.

Пуэрилизм мінез-құлықта балаға тән сипаттың болуы кездескендіктен осылай аталалы. Ауру психикалық жарақатқа жауап қайтарғанда инфантидьді мінез-күлық түрінде ауруға сәйкес реакция жасайды. Соның салдарынан ол баланың даусымен сөйлей бастайды, өзінің анасына жіберуді, жәбірлемеуін, қолына алып, көтеруін, ойыншық сыйлап, конфет беруін сұрайды, қыңырлық жасап, балаларша ағайлары мен апайларына ренжиді. Пуэрилизм клиникалық көріністе басым болғанымен, оның ішінде жалған кемшіндікпен немесе сарыуайымшылдық күймен үлттасып келеді.

Реактивтік (психогендік) сарыуайымшылдық— жабырқаңқы күй, үлкен бақытсыздыққа, аса күйзелісті айырылуға, үміттін, үзілуіне байланысты болатын адамның эдеттегі реакциясы. Сондықтан да қайғыға болатын әдеттегі реакция мен соған байланысты туындайтын аурулы күйдің шегін ажырату айрықша қиын. Мұндағы айырмашылық — реакция дәрежесіне, оның күшіне және басқа күйзелістерден үстем болуына байланысты болсын, үнемі мүқият жасала бермейді. Аурудың еңсесі түскен, жабыраңқы келеді.

Реактивті сарыуайымшылдықтағы науқас көбіне өз-өзін өлтіруге әрекеттенетіндіктен ең бір қатал бақылауды қажет етеді. Реактивтік сарыуайымшылдықтың барысы оны туғызған жарақатқа байланысты болып, апталар мен айларға созылуы мүмкін, бірақ сарыуайымшылдық басқа аурулармен қабаттасып, асқынып кетпесе, әдетте толық сауығумен аяқталады. Реактивтік (психогенді) сандырақтың пайда болуы жеке бас ерекшелігіде, оның ішінде күдікшілдік, үрейге бой алдырушылық немесе керісінше өзін-өзі асыра бағалау, өз менмендігінің шектен тыс осал және басқа қасиеттер себепші болады. Реактивтік параноидтың пайда болуына себепші болатын жағдайларға маңайдағылардан тұйықталып қалу, есітудің кілт нашарлауы немесе түсініксіз тілде сөйлейтін адамдардың ортасында болу сияқты себептер де жатады.

Психогенді параноидты сандырактық құрылым көбіне параноидты психопаттарда болады. Бірақ қандай бір болмасын, мінез-күлық ерекшелігі бар адамдарда да кездесуі мүмкін. Көп жағдайда бұл - қызғаныш, аңду, қарым-қатынас — ойлап табушылық сандырағы болып келеді. Кей жағдайда басқа сйпаттағы сандырақтық сенім кездесетіндігін айта кету керек. Бұған өзін-өзі айыптау сандырағы, өте сирек кездесетін жадылап алу сандырағы жатады және т. б.

Индукциялық сандырақ мынадан көрінеді ауруға жақын адам оның сандырақ идеяларын бөлісе бастайды. Аурулық көзқарасты бойынша «жұқтыру» мына жағдайларға себепші болады: 1) тығыз қарым-қатынас, бірге өмір сүру, ауру адаммен үнемі байланысқа түсу; 2) ауырған адам, айталық, шизофрениямен ауырған болсын, үнемі үлкен беделге ие болған, оған деген шексіз сеніммен жэне аса күшті үйірсектіктен, оның үстіне, ол ақылдырақ эрі білімдірек болғандықтан, сайып келгенде, ауруыжайлы көзқарстарын бөліседі; 3) индукциялық сандырақтықта сенгіштік, шектелушілік, бірқатар жағдайларда кем ақылдықтың болуы; 4) ауру адамда кейбір сандыраққа ұқсас оның ойынша дұрыс сандырақ идеялардың баяу дамуы.
№-8 дәріс

Тақырыбы: Мендельдік емес генетика.