05В011000 «Физика» мамандығы бойынша оқитын 3 курс студенттеріне арналған

75-сурет. Суык катодты тиратрон:

1 анод; 2 екінші тор; 3 бірінші тор; 4 катод.

Суық катодты тиратрондардың.анодтық тогы доға-лық разрядты тиратрондардың анодтық тогына қа-рағанда, әжептәуір аз, бірақ олар үнемді, қыздыру қыл сымын қоректендіру үшін электр энергиясын шығындауды керек етпейді.

Тиратронның жағу кезеңін өзгерте отырып, түзетілген токтың орташа мәнін кең аумақта реттеуге болады. Бүл тиратрондарды түзеткіш тетіктерде және түрлі өндірістік процестерді реттеуші автоматика схемаларында, сондайақ ара тәріздес немесе тік бұрыш формалы электр импульстары генераторларында пайдалануға мүмкіндік береді. Қуаттары әр түрлі (10 вг-тан ондаған киловатқа дейін) және конструкциясы әр түрлі: шыны және металл баллонды инертті газдармен, мысалы, аргонмен немесе сынап буымен, толтырылған тиратрондар шығарылады.

Тиратрондарда газдың иондануын жойып, разрядты тоқтату үшін біраз уақыт керектігінен туатын инерттілік оларды өте жоғары жиілікте қолдануға мүмкіндік бермейді.

Тиратрондардың маркирленуі мынадай элементтерден тұрады: бірінші Т әрпі тиратрон дегенді, екінші «Г» немесе «X» әріптері газ толтырылғандығын немесе суық катодты екендігін, үшінші әріп «И» импульстылығын, бүтін сан прибордың рет санын көрсетеді, одан кеиінгі бірінші ондық сан анодтык, ең үлкен орташа токты (ампермен) көрсетеді, ал екінші ондық сан кері кернеу амплитудасының шамасын киловольтпен керсетеді.

8. Транзисторлар

Транзистор деп атқаратын қызметі мен характеристикасы электрондық күшейткіш лампыға ұқсас шала өткізгішті үш электродты приборды айтады.

Қазіргі кезде радиоқабылдағыштардың, сондайақ ғылми зерттеулерде және халық шаруашылығында кеңінен қолданылып жүрген басқа да радиотехникалық тетіктердің барлық электрондық лампыларының функцияларын айтарлықтай атқара алатын транзисторлардың көптеген конструкциялары бар.

Транзисторлардың электрондық лампылардан негізгі артықшылығы: олардың өте үнемділігі (п.э.к. өте жоғары болуы арқасында қоректендіру тізбегінде қуаттың аз шығындалуы), қызмет ету мерзімінің ұзақтығы (қызмет ету мерзімі электрондық лампылардан ондаған есе артық), электрондық лампыларға қарағанда әлдеқайда кішкене (шағын) транзисторлардың кейбір түрлерінің көлденең қимасы бірнеше миллиметр ғана болады. Транзисторлардық осы ерекшеліктері оларды электрондық лампылардық орнына қолданғанда радиоаппаратуралардың аумағын кішірейту және эксплуатациялық шығынды кеміту, оның жұмысының сенімділігін арттыруда зор эффекті береді.

Алайда, транзисторлар әзірше электрондық лам-пыларды толық алмастыра алмайды. Өйткені, біріншіден, олар жиілігі өте жоғары тізбектер үшін жарамсыз, екіншіден, тым әлсіз сигналдарды аса жоғары күшейткен кезде, электрондық лампыларға Караганда, бүлардың өзіндік шуы әлдеқайда күшті болады.

Қазіргі кезде тиянақты жұмыс істемейтін болғандықтан, нүктелік транзисторлар шығарылмай, тек жа-зық транзисторлар ғана жасалып шығарылады. Алғашқы жазық кристалл триодтардың жұмыс теориясы мен конструкциясьш 1949 жылы Америка ғалымы В. Шокли жасады. Шала өткізгішті приборлардың 776-сурет. Жазық транзистордьщ құрылысы:

1 эмиттерлік аспа; 2 кристалл ұстағыш; 3 шала өткізгіш пластина; 4 коллекторлық аспа; 5 өтпе изолятор; 6 коллектордың шығысы; 7 базаның шығысы; 8 эмиттердің шығысы.

Транзистордың құрылысы 76-суретте көрсетіл-ген.

Вакуум триодтағы сияқты эмиттер катодтың, база тордың, коллектор анодтың ролін атқарады. Транзисторды қосудың бір-бірінен өзгеше негізгі үш схемасы бар (77-сурет), олар: ортақ базалы (ОБ), ортақ змиттерлі (ОЭ) және ортақ коллекторлы (ОК). Бұл схемалардың әрқайсысы үшін негізгілері кірістік токтың кірістік кернеуге және шығыстағы токтың триодтың шығысындағы қысқыштардағы кернеуге тәуелділігін көрсететін кірістік және шығыстық характеристикалары болып табылады. Мысалы, ОБ схемасы үшін кірістік характеристика коллектор-база кернеуі өзгермей тұрғанда, эмиттер тогының эмиттер база кернеуіне тәуелділік графигі болып саналады; яғни:

(UK6 =const болғанда),

ал шығыстық характеристика бұл мына тәуелділік графигі:

І =f (U) (U=const болғанда),

78-суретте ОБ схемасы үшін кірістік және шығыстық характеристикалар тобы көрсетілген. 78,а-суретте көрсетілгендей, ІІкб = 0 болғанда, кірістік характеристика қоректендіруші ток көзін тура қосқандағы р — п ауысудың қалыпты вольт-амперлік характеристикасы ретінде есептеледі, коллектор-база кернеуі артқанда характеристикалар жоғары өрмелейді. Шығыстық характеристикалар тобы бойынша коллектор тогы эмиттер тогына өте байланысты да, ал оның коллектор-база кернеуіне байланыстылығы аз деп қорытуға болады (78, б-сурет).

Транзисторлар ток бойынша статикалық күшейту коэффициентімен сипатталады. ОБ схемасы үшін бұл коэффициент мынаған тең:

а=I/U>U.6>t.i,6*O

78-сурет. Транзистордың кіріс (а) және шығыс (б) характеристикалары.

бұл екі шама өзара мынадай тәуелділікпен байланысқан:

B=a/a-1

Кернеу бойынша күшейту коэффициент»

K=U/I

(42,ә)

K=P/P=k*k

Транзистор параметрлеріне бұларға қоса кіріс және шығыс кедергілер, коллекторда шашырау қуаты, жұмысшы жиіліктердің интервалы, меншікті сыйым-дылық жатады.

Эмиттерлік ауысу кедергісі (гэ), коллекторлық ауысу кедергісі (гк) және базаның кедергісі (гб) транзистордың бірінші реттік параметрлері деп аталады. Екінші реттік параметрлердіц бірнеше система-лары бар.

Ең көп тарағаны гибридтік параметрлер деп ата-латындары, олар: кірістік кедергі үшін( U=const) болғанда,