05В011000 «Физика» мамандығы бойынша оқитын 3 курс студенттеріне арналған

ә) Кедергіні өлшеу (96,а-сурет). К кілтін ауысты-рып қосқанда осциллографтың кірісіне Rx және Ro резисторларынан (кедергілер магазині) алынатын кернеу беріледі. Ro магазинінің кедергісін өзгерту ар-қылы К кілтінің екі жағдайында да прибордың сәу-лесі бірдей шамада ауытқитындығын көруге болады. Сонда Rx ~Ro-

96-сурет.

а осдиллографтың көмегімен кедергіні өлшеуге арналған схема;

б - жиілікті өлшеу кезіндегі Лиссажу фигурасы.

рынан /о жиілігі белгілі кернеу беріледі. Генератор жиілігін өзгерте отырып, экранда Лиссажу фигурасы шығатындай етуге болады (96,6-сурет). Сонда

f =-f

Мұндағы п — Лиссажу фигурасының вертикаль сы-зықпен жанасатын нүктелерінің саны, ал m Лиссажу фигурасының горизонталь сызықпен жанасатын нүктелерінің саны.

Өте қысқа мерзімдік, мысалы, найзағай разрядтары, сынау кезінде изоляциянын, тжілуі т. б. осы сияқты, қайталанбайтын процестерді зерттеу үшін импульстық электрондық осциллограф деп аталатын прибор қолданылады. Экраннан бір рет қана және өте шапшаң із тастап өтетін электрон сәулесі қалыпты электрондық осциллографтың экранында байқарлықтай арқыраған із қалдырмайды. Қысқа мерзімдік және қайталанбайтын құбылыстарды бақылаған кезде жарықтықты арттыру электрон сәулелерін түзетін электрондарды үдету үшін ондаған және жүздеген киловольт өте жоғары кернеуді пайдалану арқылы орындалады. Түтікті аса жүктемеу үшін және он қоректендіруге кететін қуатты азайту мақсатымен бұл жоғары кернеу тек бақыланатын процесс жүрген кездегі аз уақытқа ғана қосылады. Аса жетілдірілген импульстық электрондық осциллографтарды СССР-де профессор И. С. Стекольников жасап шығарды.

14. Элементар бөлшектер счетчигі

Гейгер-Мюллер счетчигі деп аталатын счетчиктің негізгі бөлігі СТС типті индикатор түтік болып табы-лады. Түтік этил спирті буы қосылған аргонмен толты-рылады. Түтік ішінде конденсатор бар. Ол металл ци­линдр мен металл қыл сымнан тұрады (97-сурет). Қыл сымға он, потенциал, ал цилиндрге теріс потенциал беріледі.

СТС типті түтікті қондырғының схемасы 98-сурет-те көрсетілген. Түтікті қоректендіру үшін 400 вольтқа дейінгі кернеу қажет болатындықтан, бұл мақсат үшін сыйымдылығы 100 мкф-цан С конденсаторлар батареясын пайдалануға болады. Конденсаторларды төменгі жиілікті күшейткішті қоректендіретін бата-реядан зарядтайды.

Түтікке зарядталған немесе зарядталмаған бөл-шектер түскен болса, онда газдың иондануы және репродукторда тықыл ретінде білінетін қысқа уа-қыттық электр разряды пайда болады. Сирек естілетін тықыл космос сәулелерінің, айналадағы заттардың радиоактивтілігі т. б. есебінен де шығьга тұрады. Егер түтікке радиоактивті препаратты (Вильсон камера-сы инесін, жарқырайтын сағаттың циферблатын) жа-қындататын болсақ, онда тықыл саны күрт көбейеді.

Счетчиктің уақыт бірлігі ішінде тіркей алатын бөлшектерінің ең көп санын счетчиктің айырғыштық қабілеті деп атайды. Элементарбөлшектердің Гейгер-Мюллер счетчигі биологияның, медиций%ның, өндіріс-тің және техниканың басқа да көптеген салаларын-да кеңінен қолданылады.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ. ЕСЕПТЕР

Электрондық лампыға жоғары вакуум не үшін қажет? Геттер дегеніміз ые?

Кенотрон дегеніміз не?

Вакуумдық диодтардың аса маңызды параметрлерін атап шығыңыздар.

Кенотронный, ішкі кедергісі дегеніміз не? Характеристикасының тіктігі дегеніміз не?

Электрондық лампының, газотронның және шала өткізгішті диодтың вентильдік қасиеттерін салыстырыңыздар.

Газотрондар не себепті үлкен токты түзете алады?

Газотрондардың эксплуатациялық ерекшеліктері қандай?

Неон лампының жұмысын түсіндіріңіздер.

Вакуумдық және шала өткізгіштік диодтар қалай маркирленеді?

Шала өткізгіштік диодтардың артықшылығы неде?

Электрондық, газ толтырылған және шала өткізгіштік диодтар қалай жасалған?

Бір жарты периодты түзеткіштің жұмыс принципін түсіндірініздер. Екі жарты периодты түзеткіш қалай жұмыс істейді?

Индуктивті-сыйымдылықты тегістеуші фильтрдің жұмыс принципі қандай?

5ЦЗС кенотронының вольт-амперлік характеристикасын пайдаланып (44-сурет), оның айнымалы токқа ішкі кедергісін және характеристикаеының тіктігін анықтаңыздар.

Екі жарты периодты түзеткіштің түзетілген тогының амплитудасы 3,14 а. Токтың орташа мэні қандай?

Трансформатордың екінші реттік обмоткасының қысқыштарындағы кернеу 220 в (66-сурет). Жүктік резистордың кедергісі Яж =2000 ом. Түзетілген токтың орташа мәнін анықтаңыздар. Вентиль мен трансформатордыц екінші реттік обмоткасының кедергісі ескерілмейді.

6-9-параграфтарға

Вакуумдық триод, тиратрон, транзисторлардың құрылысы қандай

Электрондық-вакуумдық триод пен тиратронның торларының атқаратын қызметінің айырмашылығы неде?

Триодтьщ өтімділігі дегеніміз не?

Характеристикалық үшбұрыш дегеніміз не? Оиын, көмегімен триодтың параметрлерін қалай анықтаймыз?

99-суретте 6Н1П триодының анодтық-торлық характеристикалар тобы кескінделген. Оларанодтық кернеулері: 120, 180 және 240 в болғанда алынған. Мына ларды орындаңыздар:

а) Характеристикалар үстіпе анодтық кернеулердің тиісті мәп-дерін жазыңыздар.

ә) Триодтың статикалық па-раметрін анықтаңыздар.

99-сурет. 6Н1П триодының анодтық-торлық характеристикалары

(5-есепке).

Суық катодты тиратронның жұмыс принципін түсіндіріңіздер.

Транзистордың негізг характеристикалары қандай?

Транзисторды қосудың негізгі үш схемасы қандай?

Транзистордың өздеріңізге белгілі статикалық және динамикалық параметрлерін атап шығыңыздар.

Динатрондық эффект дегеніміз не?

Пентодтың ерекшелігі қандай?

Көп торлы лампылар қандай мақсаттар үшін пайдаланылады?

Вакуумдык триодтыц характеристикасыньщ тіктігі 25 ма/в, ал ішкі кедергісі 1000ом. Лампының күшейту коэффициентін және өтімділігін анықтаңыздар.

Трапзистордың кірісінде айнымалы кернеу 0,5 в жэне ток 10 ма болғанда, оның шығысынан 4 ө кернеу жәие 20 ма ток алынды. Қуат бойыиша күшейту коэффициентін анықтаңыздар.

85,а-суреттегі схема бойынша электрондық реленің қалай жұмыс істейтінін түсіндіріқіздер.

Транзисторлы реле калай жұмыс істейді?

Триодтың күшейткіштік әрекетін түсіндіріңіздер.

Қүшейткіштерде не себепті тиратрондар пайдаланыл майды?

Қаскад дегеніміз не?

Күшейткіштің күшейту коэффициенті дегеніміз не?

Жиіліктік және сызықтық емес бұрмалау дегеніміз не?

Теріс торлық ығысу кернеуінің шамасының сызықтык емес бұрмалауға қандай әсері бар?

90-суреттегі схема бойынша күшейткіш қалай жұмыс істейтінін айтып шығыңыздар.

Күшейткіштің күшейту коэффициенті жүктік резистордыд кедергісінің шамасына тәуелді бола ма?

Шығыстық трансформатордың атқаратын қызметі қандай?

90-суретте көрсетілген күшейткіштің схемасын талдап қараңыздар. Күшейткіш қалай жұмыс істейді, жеке резисторлар мен конденсаторлардын атқаратын қызметі қандай, соны айтып беріңіздер.

Лампының ішкі кедергісі 2000 ом, күшейту коэффициенті 21, ал анодтық тізбектегі жүктік резистордың кедергісі 1000омға тең (84—86-суреттерді қараңыздар). Қаскадтың күшейту коэффициентін есептеңіздер. Егер жүктік резистордың кедергісін екі есе арттырсақ, бұл коэффициент қалай өзгереді? Екі есе азайтсақ ше? Қандай қорытынды шығаруға болады?

Лампы күшейтілетін тербелістің фазасын 180°-қа «айналдырады». Осыны 85-суреттегі графикті пайдаланып дәлелдеңіздер.

85-суретте көрсетілген схемадағы Ruf резисторы кедергісінің шамасы 400 ом, ал оның қысқыштарындағы кернеу 2 в. Анодтық токтың тұрақты құраушысының шамасын табыңыздар.

Репродуктордың дыбыстық катушкасының кедергісі 20 ом, ал лампының жүктік кедергісі 4500 ом болуы керек. Шығыстық трансформатордық трансформациялау коэффициентін есептеп табыңыздар.

Тиратронды релаксациялық тербелістер генераторы қалай жұмыс істейді?

Электрондық-сәулелік түтіктің электрондық прожекторының құрылысы қандай?

Электрондық сәулені фокустау іс жүзіне қалай асырылады?

Электрондық-сәулелік тұтік экранындағы кескіннің жарықтығы қалай реттеледі?

Жаймалаушы генератордың атқаратын кызметі қандай?

Осциллографта синхрондау кандай мақсатпен қолданылады?

Осциллографтың көмегімен кернеуді, кедергіні, жиілікті қалай өлшеуғе болады?

Элементар бөлшектер счетчигінің жұмыс принципін түсіндіріңіздер.

1-қосымша

СТУДЕНТТЕР РЕФЕРАТТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ (ҮЛГІ ТІЗБЕ)

	Тақырыптары	Әдебиеттер
1	Электронный, ашылуы	Ә11, Ә17
2	Джоуль-Ленц зацын классикалық
	электрондық теория негізінде коры-
	Ту	Ә12, Ә21, Ә26
3	Фотоэлектрондық эмиссия	Ә8, Ә6, Ә21, Ә22
4	Туннельдік-диодтар	ӘЗ, Ә6, Ә8
5	Активтелінген катодтар физикасы	Ә5, Ә17, Ә26
6	Триодтың динамикалық характерис-
	Тикасы	Ә8, Ә10, Ә25
7	Тұрақты токты күшейткіштер	Ә9, Ә21
8	Электрон спині	Ә12, Ә25, Ә38
9	Телевидениенің негізгі принциптері	ӘІЗ, Ә21, Ә28
10	Лампылардың параметрлерін график-
	тік жолмен анықтау	Ә8, Ә21, Ә24
11	Диодтың электр өрісі және потен-
	циалдық диаграммасы	Ә8, Ә9, Ә21
12	Триодтын. потенциалдық диаграм­масы	Ә8, Ә9
13	Күшейткіштердегі кері байланыстар	Ә9, Ә21
14	Стабилитрондар және ібареттерлер	Ә8, Ә9, Ә21
15	Транзистор режимін стабильдендіру	Ә8, Ә9, Ә21
16	Транзисторлардын, екінші реттік пара-
	Метрлері	Ә8, Ә21
17	Электрондар мен кемтіктердіқ қоз-
	Ғалғыштығы	Ә6, Ә20, Ә25
18	Термоэлектр	Ә5, Ә22, Ә25
19	Электрондық лампылардын, характе-
	ристикалары кескінін осциллограф
	экранында алу	Ә14, Ә19, Ә26
20	Шала өткізгішті диодтар мен триод-
	тардьщ характеристикалары кескі-
	нін осциллограф экранында алу	Ә14, Ә19, Ә26
21	Заттардың плазмалык күйі	Ә22, ӘЗІ, Ә34
22	Рика жэне Толмен-Стюарт тәжірибесі	Ә11, Ә22, ӘЗЗ
23	Шала өткізгіштердегі плазмалық кұ-	Ә5, Ә6, Ә8, Ә25
	Былыстар
24	Кванттық генераторлар	Ә25, Ә27

ДӘРІС ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ӘДЕБИЕТТЕРІ

Ә1. К- Айманов. Элементы автоматики и телемеханики в курсе физики средней школы, изд. АПН РСФСР, М., 1963 г.

Ә2. Л. И. Анциферов. Определение постоянной Планка, в кн. «Физический эксперимент в школе», вып. 3, изд. «Просвеще­ние», М., 1966 г.

ӘЗ. И. Г. Бергельсон и др., Современные приемно-усилительные лампы, изд. «Советское радио», М., 1967 г.

Ә4. В. М. Большое. Электронное реле времени. Госэнергоиздат, М., 1958 г.

Ә5. В. И. Гапонов. Электроника, ч. I. Физматгиз. М., 1960 г.

Ә6. В. Г. Герасимов и др. Основы промышленной электроники, изд. «Высшая школа». М., 1969 г.

170

Ә7. А. Ф. Городецкий, А. Ф. Кравченко. Полупроводниковые при­боры, изд. «Высшая школа», М., 1967 г.

ӘЮ. И. П. Жеребцов. Радиотехника, изд. «Связь», М., 1965 г. ӘП. А. А. Зворыкин и др., История техники. Соцэкономгиз, М., 1962 г.

Ә12. С. Г. Калашников. Электричество, Гостехиздат, М., 1964 г. Ә13. Н. В. Кашин. Курс физики, ч. III, Учпедгиз, М., 1965 г. Ә14. К. Т. Колин и др. Основы телевидения, изд. «Связь», М., 1967 г.

Ә15. А. В. Кортнев и др. Практикум по физике, изд. «Высшая школа» М., 1965 г.

Ә16. Квантовая физика и твердое тело (выпуск 20 серии брошюр «Новое в жизни, науке и технике»), изд. «Знание», М, 1966 г.

Ә17. П. С. Кудрявцев, И. Я. Конфедератор. История физики и техники, изд. «Просвещение», М., 1965 г.

Ә18. В. И. Лихтман. Новое в учении о твердом теле, журн. «Фи­зика в школе», № 3, 1960 г.

Ә19. 5. Ю. Миргородский. Универсальная приставка к осцилло­графу, журн. «Физика в школе», № 3, 1960 г.

Ә20. Д. Полянина. Демонстрации на лекциях по электротехнике и радиотехнике, Учпедгиз, М., 1963 г.

Ә21. К. А. Путилов. Курс физики, ч. II. Физматгиз, М., 1962 г.

Ә22. 3. М. Пруслин, М. А. Смирнова. Радиотехника и электро­техника, изд. «Высшая школа», М., 1968 г.

Ә23. В. Г. Разумовский, С. Я. Шамаш. Изучение электроники в курсе физики средней школы, изд. «Просвещение», М, 1968 г.

Ә24. Журналы «Радио».

Ә25. А. А. Соколов. Основы электроники, Профтехиздат, М., 1962 г.

Ә26. М. С. Соминский. Полупроводники, изд. «Наука», Л., 1967 г.

Ә27. В. Я. Соловьев. Осциллографические измерения, изд. «Энер­гия» М., 1968 г.

Ә28. Успехи физических наук (выпуск 17 серии брошюр «Новое в жизни, науке и технике»), изд. «Знание», М., 1965 г.

Ә29. В. П. Усик, и др., Методическое пособие к лабораторным ра­ботам по электротехнике», ч. III., К., 1968 г.

Ә30. Журн. «Физика в школе», № 4, М., 1960 г.

Ә31. Журн. «Физика в школе» № 1, 1963 г,

Ә32. Д. А. Франк-Каменецкий. Плазма — четвертое состояние ве­щества, Атомиздат, М., 1968 г.

ӘЗЗ. В. Т. Чернышевский. Осциллограф из неполноценного кине­скопа, в кн. «Физический эксперимент в школе», вып. 3, изд. «Просвещение», М., 1966 г.

Ә34. В. Т. Чернышевский. Универсальный электронный прибор, в кн. «Физический эксперимент в школе», вып. 3, изд. «Про­свещение», М., 1966 г.

Ә35. С. Я. Шамаш. Методика изучения электрического тока в га­зах, журн. «Физика в школе», № 5, 1967 г.

Ә36. Шахмаев И. М., Каменецкий С. Е., Демонстрационные опыты по электричеству, Учпедгиз, М., 1963 г.

Ә37. Н. М. Шахмаев. Оборудование кабинета физики с электро­технической лабораторией, изд. АПН СССР, М., 1962 г.