1 – модуль. Астрономия ғылымы. Аспан механикасы №1 дәріс Тақырып
Әдебиет: 1/Д.И.Кенжалиев «Аспан механикасы» 2007 Орал –-§12 61-67 бет; 2/
жүктеу/скачать 2,95 Mb.
|
ЛЕКЦИЯ Астрономия
- Бұл бет үшін навигация:
- Мақсаты: аспан механикасының негіздерімен таныстыру, бүкіләлемдік тартылыс заңдарын оқып-үйрену, есептер шығару.
| Әдебиет: 1/Д.И.Кенжалиев «Аспан механикасы» 2007 Орал –-§12 61-67 бет;
2/М.М.Дагаев, В.И.Демин, И.А.Климишин, В.И.Чаругин «Курс общей астрономии», Москва «Просвещение» 1983 - §49 стр 87-90, §57 стр 106-108 ; 3/П.И.Бакулин, Э.В.Кононович,В.И. Мороз«Курс общей астрономии» Москва «Наука» 1977 -§49-§51 стр92-94 №6 дәріс Тақырып: Аспан механикасының негіздері. Бүкіләлемдік тартылыс заңдары Мақсаты: аспан механикасының негіздерімен таныстыру, бүкіләлемдік тартылыс заңдарын оқып-үйрену, есептер шығару.Дәрістің мазмұны:Планеталық орбиталардың элементтері. Тартылыс заңының әмбебаптығы. Кеплердің заңдары. Жердің бетінен бақылау арқылы анықталған аспан денелердің координаталары топоцентрлік деп аталады. Аспан дененің уақыттың бір моментінде Жер бетіндегі әртүрлі нүкте үшін анықталған топоцентрлік координаталары да әр түрлі болады. Бірақ бұл айырмашылық Күн жүйесіндегі аспан денелер үшін ғана көрінеді, ал жұлдыздар үшін көрінбейді (0 , 00004 кіші). Жердің әр түрлі нүктелерінен Жер центріысы алынған бағыт есептеледі. Ол аспан дененің геоцентрлік орның береді және оның геоцентрлік координаталарын анықтайды. М аспан денесі Жер ортасынан көрінетін бағытпен және оның жер бетіндегі нүктесінен көрінетін бағыт арасындағы бұрышты аспан дененің Р' тәулік параллаксы деп атайды. Бақылау кезде зенитта орналасқан дененің тәулік параллаксы 0 тең. Егер аспан денесі горизонтта бағыланса, оның тәулік параллаксы максималды болады және горизонтал параллакс р деп аталады. Z M ' O z' p' M p r Аспан дененің тәулік параллаксы мен горизонтал параллаксы армандағы байланыс мынадай: р' = р sinz' Жердің экваториал радиусы R0 = 6378 км үшін анықталсан параллаксы горизонтал экваториал р0 параллаксы деп аталады. Сонда р' = р0 sinz'. Барлық кітаптарда Күн жүйесіндегі денелер үшін осы р0 параллакстың мәндері берілген. Аспан денелерге дейін арақашықтықтарды анықтау олардың горизонтал экваториал параллаксын өлшеуіне негізделеді. T M P0 Аспан дененің р0 горизонтал экваториал параллаксын біле тұрып, оның Жердің центріне дейінгі қашықтығын тез табуға болады. Егер ТО = R0 Жердің экваториал радиусы болса, ал ОМ = - Жердің центрінен М денеге дейін арақашықтық болса, сонда : ТОМ ұшбұрыштан аламыз. = (1) Айды есептемегенде, барлық аспан денелер үшін параллакстар өте кішкентай. Сондықтан (1) формуланы басқаша жазуға болады: sin р0 = sin 1"= = (2) Бұл формула бойынша Күн жүйесіндегі денелер үшін қашықтық анықталады. Радиотехниканың тез дамуы Күн жүйесіндегі денелер үшін арақашықты радиолокациялық әдістемелер анықтауға мүмкіншілік берді. 1946ж. Айдын радиолокациясы, ал 1957-1963 жж. Күннің, Меркурийдің, Шолпанның, Марс пен Юпитердің радиолокациясы өткізілді.Радиотолқындардың таралу жылдамдығын с = 3 · 105 км/с және радиосигналдың Жерден аспан денеге және керісінше таралу уақытың t(с) біле тұрып, аспан денеге дейінгі арақашықты былай табуға болады: = Жұлдыздарға дейін қашықтық бақылаушының Жер орбитасымен орын ауыстыруына негізделген олардың жылдық параллаксымен анықталады. Жұлдызға бағыт жер орбитасының радиусына перпендикуляр болғандағы жұлдызан орташа жер орбитасы көрінетін бұрышты жұлдыздың жылдық параллаксы деп атайды. = (3) Жұлдыздардың жылдық параллаксы 1" кіші, сондықтан = (4) Т М Аспан денелерге дейін қашықтық өте үлкен болса, оны км мен бірге басқа өлшембірліктермен де бейнелейді: астрономиялық бірлік (а.б.) - бұл Жерден Күнге дейін орташа қашықтық – 149 600 000 км. парсек (пс) - 1 жылдық параллаксқа сәйкес болатын қашықтық 1 пс = 30,86 · 1012 км жарық жылы - 1 жылдағы жарықтан өтетін қашықтығы. 1 ж.ж. = 9,460 · 1012 км = 63240 а.б. 1 пс = 3, 26 ж.ж. = 206 265 а.б. Астрономиялық бірліктермен Күн жүйесіндегі қашықтықтарды бейнелейді. Мысалы, Меркурийден Күнге дейін қашықтық 0,387 а.б., ал Плутонға дейін - 39,75 а.б. Ал жұлдыздарға дейін қашықтарды пс, кпс, мпс мен ж.ж. бейнелейді. Мысалы, Күнге ең жақын жұлдыздың "Проксима Центавра" жылдық параллаксы 0,762. Сондықтан, R = 1,31 пс немесе R = 4,26 ж.ж. 1 ж.ж. 365 · 24 ·3600 · 3 ·105 км Аспан дененің Жерден көрінетін дискының бұрышын оның бұрыштық диаметрі деп атайды. Кейбір аспан денелердің (Күннің, Айдын, планеталардың) бұрыштық диаметрлерін тікелей бақылаулардан анықтауға болады. М P0 Егер дененің бұрыштық диаметрі (немесе радиусы) және оның Жерден қашықтығы белгілі болса, онда оның шын диаметрін (немесе радиусын) есептеу қиып емес. Егер дененің бұрыштық радиусы, - Жер мен денеің орталар арасындағы қашықтық, Р0 - дененің горизонтал экваториал параллаксы, ал R0 және r - Т Жердің және М дененің сызықты радиустары болса, сонда r R0 р0 және бұдан r R0 r R0 немесе және р0 өте кішкентай болғандықтан Аспан денелердің пішінің, олардың дисктерінің, әртүрлі диаметрін өлшеп анықтауға болады. Егер дене қысылған болса, оның бір диаметрі басқадан үлкен, ал біреуі - басқадан кіші болады. Бақылаулар Жермен бірге қысылған пішін Марста, Юпитерде, Сатурнда,Уранда және Нептунда бар екендігін көрсетті. Бұрыштық өлшемдерін тікелей өлшеуге болмайтын аспан денелердің (мысалы, астероидтар мен жұлдыздардың) сызықты өлшемдері мен пішіндері арнайы әдістермен анықталады. жүктеу/скачать 2,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|