1 Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

(грек.  –  уақыт,  кеңістік)  —  мәдени  кеңістік  пен  уақыттың 

бірлігін  білдіретін  ұғым.  Жаратылыстану  ілімдерінен  алынған  ұғым. 

Уақыттың белгілері кеңістік – уақытпен өлшеніп, уақыт арқылы ұғылады. 

 

ЦЗИН 

—  барлық  тіршіліктің  пайда  болу  энергиясы,  тірі  организмнің 

«түбірі», «тамыры», «тұқымы».

  

 

ЦЗЮНЬ-ЦЗЫ  (ТЕКТІ  КІСІ 

немесе 

—  кунфуцийшілдік 

этиканың идеалды адамды бейнелейтін басты ұғымдарының бірі; оның басты 

белгісі  әдет  (ли)  нормаларын  сақтау,  «борыштық  сезімді»  иемдену  (и),  ұл 

ретіндегі кішіпейілділік (сяо) және шынайылық (чэнь) болып табылады, яғни 

адамгершілігі жоғары, жан-жақты жетілген, «алтын ортаға» жеткен, ізеттілік, 

шыншылдық,  сақтық  секілді  қасиеттерге  ие  және  басқа  адамдардың 

адамгершіліктік  жетілуіне  көмектесуші  адам.  Конфуцийдің  пікірінше, 

мұндай  қасиеттерге  мемлекетті  билеуші,  басқарушы  адам  ие,  яғни 

кунфуцийшілдікте  моральдық  тұрғыдан  алғанда  кемел,  адамгершілігі  мол 

қалыпты тұлға. Бұл ұғымға қарсы ұғым – «төмен адам».

 

 

394 

 

ЦИ 

(қыт.  –  пневма,  эфир,  ауа,  тыныстау,  рух,  мінез,  энергия,  өмірлік  қуат, 

материалдық 

бастау») 

— 

субстанция 

ұғымына 

жақын 

қытай 

философиясының  ең  маңызды  категорияларының  бірі.  Дәстүрлі  түрде  ли 

(«заң»  немесе  «қағида»)  категориясына  қарама-қарсы  қойылады.  Әртүрлі 

мектептердің  философиялық  бағдарына  сай  ци  негізгі  үш  мағынасында 

көрініс  табады  –  әмбебап  субстанция/субстрат,  өмірлік  энергия/рух  және 

психикалық бастаудың көрінісі (жүрек/ақыл – синь). Алғашқы мағынасы кең 

тараған,  яғни  ол  –  «тұлғасыз»  әлемді  толтыратын 

жүктеу/скачать 6,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: