48
2.
Қытай тіліндегі демеулік сөз 啊 –ны қолдануда
жіберген қателіктері.
(7)
啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
Осы мысалыдағы қателік жалпы студенттерде кез-
десе бермеседе, алайда кейбір студенттер 啊啊 –дың
соңына демеулік сөз жалғану керек болса 啊 жалғану
тиіс екенін түсінбеуі себебінен қателікке бой алдыра-
ды.
(8)
A: 啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
B:啊啊啊啊啊啊啊啊啊
Қытай тілінде хал-жағдай сұрасқан кезде 啊啊啊
қолданылады, ал сөйлемде 啊啊......啊 –ны қолданғанда
болымсыз түрдегі немесе шешімі жоқ сұрақты
білдіреді, сондай-ақ 啊啊 –дан кейін тағы да мүше бо-
луы керек. Мысалы:
(9)
啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊
(10) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊?
3.
Қытай тіліндегі демеулік сөз 啊 –ны қолдануда
жіберген қателіктері.
(11) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
Бұл мысалы сұрау есімдігінен жасалған сұраулы
сөйлем, сөйлемде сұрау есімдігі 啊啊бар. Сұрау
есімдігінен жасалатын сұраулы сөйлемге демеулік сөз
啊 жиі қолданылады. Әрине, 啊 болымды-болымсыз
және сұрау есімдігінен жасалған сұраулы сөйлемдерде
де қолданылады. Мысалы:
(12) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊
(13) 啊啊啊啊啊啊啊啊
(12) (13) сөйлемді (11) сөйлеммен салыстырсақ
мағынасы мен интонатциясы бірдей емес. (12) (13)
сөйлемдер тергеу, сабырсыздық таныту, өтіну,
жауап
беруге қолқалау т.б интонатциялды сипатта бейнелен-
ген.
(14) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
啊......啊 –дағы 啊 бұйрықты сөйлемнің соңына
қолданылып, бұйрық беру, өтіну, қузау, ұсыныс жа-
сау т.б білдіреді. 啊......啊 істің немесе қимылдың
жүргізілетінін білдіреді. Сондықтан (14) сөйлемдегі
啊 –ның орнына 啊 қолданылады. Бұл арада студенттер
啊......啊 мен 啊......啊 -ның айырмашылықтарын жеттік
білмегендіктен қателіктер жібереді.
(15) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
Қытай тілінде мұндай сөйлемді болымсыз түрде
қолданғанда 啊啊啊啊啊/啊啊啊啊啊啊Немесе 啊啊啊啊啊/啊
啊啊啊啊啊啊-деп айтуға болады. Ал 啊啊啊啊啊啊啊-деп
айтуға болмайды.
4.
Қытай тіліндегі демеулік сөз 啊 –ны қолдануда
жіберген қателіктері.
(16) A: 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊
B: 啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
Егер сөйлемде 啊啊啊啊啊 сияқты тұспалды білдіретін
үстеулер болған жағдайда, сөйлемнің соңына 啊 –ғана
қолданылады. Кейбір студенттер 啊 сұраулы сөйлемде
ғана қолданылады, ал (16)B мысалы хабарлы сөйлем
деп топшылағандықтан қателік туындайды.
(17) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
(18) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
Жоғарыдағы екі сөйлемде де үстеу 啊 қолданылған,
қытай тілінде 啊 лепті сөйлемдерде қолданылып,
мадақтау интонатциясын күшейте түседі. Сөйлемнің
соңына демеулік сөздерден 啊немесе 啊啊啊啊啊
қолданылуы керек.
(19) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
啊啊啊 + 啊 климаттың құбылып жатқанын, жаңа
жағдай немесе өзгерістің пайда болғанын білдіреді.
(19) сөйлемнің соңындағы 啊 –ның орнына 啊
қолданылады.
5.
Қытай тіліндегі демеулік сөз 啊 –ны
қолданғанда жіберген қателіктері.
(20) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊 (дұрыс емес)
Біздің байқауымызша кейбір студенттер,
әсіресе
қытай тілін үйренудің алғашқы және орта сатысын-
да дәріптеу мағынасын білдіретін 啊......啊 сөйлем
үлгісін қолданғанда, сөйлемнің соңына 啊 –ны
қолданады да, 啊 –ны қолданбайды. Қытай тілін
үйренудің алғашқы сатысында студенттер іс-әрекеттің
бұрын орындалғандығын немесе орындалуы мүмкін
екендігін білдіретін сөйлемдерге қолданылатынын
үйренген болатын. Сондықтан да студенттер дәріптеу
мағынасын білдіретін сөйлемнің 啊......啊 үлгісін
қолданғысы келеді, сонымен қатар бұрын болған іс-
әрекетті білдіретін 啊 –ны қолданып, нәтижеде бір
уақытта қолдануға келмейтін екі түрлі тілдік амалды
қатар қолданады.
(21) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
(22) 啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
(21) мысалыда баяндалған қимыл-қозғалыстың
жалпы жай-күйі әлі де толықтай орындалған жоқ.
Сөйлемнің соңына 啊 –ны
қолдануға болмайды,
оның орнына интонатциясы бәсеңдеу демеулік
сөз 啊 –ны қолдануға болады. Ал (22) мысалыда
қимыл-қозғалыстың туылмағандығын немесе әліде
орындалмағандығын білдіретін 啊啊...... бар, сөйлемнің
соңына 啊 –ны қолдануға келмейді. Егер демеулік сөз
жалғану тиіс болған жағдайда интонатциясы бәсең
демеулік 啊 –ны қолдануға болады.
(23) 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊(дұрыс емес)
(23) сөйлемдегі 啊啊啊啊 –ны 啊啊啊啊 немесе 啊啊
啊 –деп айту керек. Студенттер сабақ кезінде мұндай
тіркестерді есту мүмкіндігі аз болғандығы себепті,
мағынасын мүлде түсінбейді де қате қолданады.
Сондықтан студенттерге қытай тіліндегі демеулік
сөздердің өзіндік ерекшеліктерін түсіндірумен ғана
шектелмей, оларға аудиторияда жасанды тілдік орта
жаратып беру арқылы қытай тілінде қарым-қатынас
жасауды, өзара пікірлесуді талап еткен жөн.
Қорыта келгенде, қытай тіліндегі демеулік
сөздердің қолданылу амалдары қытай тілінің
күнделікті ауызекі тілінде әр түрлі интонатциялды
қызмет атқарады. Аталмыш мақалада қытай тілін
оқып жатқан студенттердің қытай тіліндегі демеулік
сөздерді қолдану барысында жіберген қателіктерінің
себептеріне талдау жасау арқылы қытай тіліндегі
демеулік сөздердің семантикасын ашуға жұмыстандық.
Қытай тілінде қарым-қатынастық актісіндегі осы эле-
менттер тілдік қатынасқа үстеме мағына береді. Соны-
мен қатар қытай тілінің қалыптасқан жүйесін, соған
негізделген өзіне тән заңдылықтарын, яағни қытай
тілінің мәдениетін сақтауға, мәдениет аралық қарым-
қатынастарды
дамытуға, қытай тілінде адамдардың
бір-бірін дұрыс түсініп, қабылдауына ықпалын
тигізері даусыз.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. 啊啊 啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊啊